قرآنی 493

فهرست احادیث، اخبار و اقوال بزرگان 498

فهرست اشعار فارسی 504

فهرست اشعار عربی 517

فهرست نام ها 518

فهرست جای ها 531

فهرست کتاب ها 534

مناقب مرتضوی، کشفی ،مقدمه،ص:7

انتشارات مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، ص 1362.

(2)- نک: خزینه الاصفیاء؛ غلام سرور، ج 2، ص 350، طبع نولکشور، کانپور.

مناقب مرتضوی، کشفی ،مقدمه،ص:8

از اشعار لطیف و سخن ظریفش چندی به نمونه آورده شد، تا گواهی بر مقال باشد:

کدام دیده که بر طلعت تو شیدا نیست کدام دل که وصال تواش تمنا نیست

کدام تن که به راه تو پایمال نشدکدام سر که ز عشقت انیس سودا نیست

کدام کس که نه چون خضر زنده ابد است کدام دم که درو معجزِ مسیحا نیست

کدام گُل که ز عشقت نه بلبلی به قفاست کدام سبزه که صدگون درو تماشا نیست

کدام ذره که در وی نه آفتاب نهانست کدام قطره که در وی نهفته دریا نیست

به هر کجا که نظر افکنی جمال حق است عیان یقین تو ببین که جز او هویدا نیست

مرا چه باک ز رسوایی است ای ناصح کدام عاشق برگشته بخت، رسوا نیست

کدام چیز که «کشفی» نه عاشق است بر اواز آنکه دلبر هر جایی اش به یک جا نیست و له ایضا:

آن شاهدی که از ما، ما را ربود ماییم ذاتی که در دو عالم، یکتا نمود ماییم

آن نشئه ای که از جان، هستیِ جان ربوده وان باده ای که بر دل، هستی فزود ماییم

آن کو رهِ طریقت، پوید به جان همیشه وان کو درِ حقیقت، بر دل گشود ماییم

ای زاهد مذبذب، تا چند غیر بینی باطن حق است بنگر، گر در نمود ماییم

بشناس صورت ما، تا پی بری به معنی آیینه جمالِ ربّ الْودود ماییم

مرآت ذو الجلالیم، خورشید لا یزالیم غرق محیط حالیم، اوج و فرود ماییم

در هر دو کوْن جز ما، یک ذرّه نیست موجودبنگر به چشم «کشفی»، بود و نبود ماییم و له ایضا:

ای مهِ هر جایی ام تا در

دلم جا کرده ای در جهان چون آفتابم فرد یکتا کرده ای

کیست جز تو آنکه آرد تاب دیدارت به دهرتو به چشم خود، جمال خود تماشا کرده ای

تا گل حسن تو بشکفته است در بستان عشق عالمی را همچو بلبل، مست و شیدا کرده ای

ای سپهر دلبری را ماه از سودای خویش هر زمان خلقی دگر را رو به صحرا کرده ای

زان دو گیسو پای در زنجیر داری جانِ خلق زان دو عارض آتش اندر ملک دلها کرده ای

هم به من گفتی که مهر من نسازی آشکارهم مرا چون اشک من در خلق رسوا کرده ای

تو به عشرت باده پیمایی ز هستی در خلابرملا گو از چه ما را باده پیما کرده ای

غلغل کوس عنایت بر شد از عرش برین«کشفیا» تا از دل و جان ترک دنیا کرده ای «میر محمد صالح بن سید عبد اللّه مشکین قلم اکبر آبادی، از عرفای عالی مقام سلسله قادریه

مناقب مرتضوی، کشفی ،مقدمه،ص:9

می باشد که خوارق و کراماتی هم بدو منسوب است.» «3»

یکی از کرامات وی در همین کتاب شریف مناقب مرتضوی آمده (باب سوم، صص 200- 229).

«منشی خوشنویس و شاعر ماهر بود، اشعار نغز و طرفه می گفت. در اشعار فارسی «کشفی» و در هندی «سبحانی» تخلص می کرد و در دربار شاه جهان به درجه امارت رسید. در 1060 یا 1061 ه. ق. درگذشت.» «4»

درباره اصل و نسب خویش- بسیار چکیده و سربسته- در مناقب مرتضوی چنین می گوید:

«و متوجه جمال ازلی، شاه نعمت اللّه ولی که به هفت واسطه از جانب والد و به شش واسطه از طرف والده- غفر اللّه ذنوبهما- جدّ مؤلف می شود.»- (ص 330 مناقب مرتضوی).

بجز دیوان اشعار که در قوالب گوناگون به رشته نظم کشیده و نیز ترجیع بندی به نام راز،

دو اثر پرمایه و سترگ هم به یادگار گذارده که یکی همین کتاب مرکوز و مذکور است و دیگری کتابی به نام اعجاز مصطفوی که در سرگذشت پیامبر اکرم (ص)، خلفای راشدین و ائمه اطهار (ع)- به نظم و نثر- نگاشته است.

قادریه گام می زده و به گفته خویش از سوی پدر- صوری و معنوی- خود دستگیری شده و طی طریق نموده و به شیخیت رسیده است. وی درباره پدر خود و شأن و مرتبت معنوی و عرفانی او می گوید:

شده ملک طریقت، قطب آفاق ملک از بهر پابوسیش مشتاق

سریرآرای فردوسِ معانی به رخ یوسف، به دم عیسی ثانی

دمش داده هزاران مرده را جان کفش رشک سحاب گوهرافشان

عطارد ریزه چین مغز کلکش کمال خط نستعلیق ملکش

مزیّن بر سرش تاج ولایت برو شد ختم، معراج ولایت میر محمد صالح حسینی ترمذی به خاندان رسالت و امامت (ع) عشق می ورزد و دل به ایشان می بندد و متوسل می شود. محور سخن تنها بر این دور می زند که بی شک خلفای ثلاثه بر حق بوده اند: «و لهذا اگر از ایشان خوشنود نبودی، تفویض امر خلافت نکرده به جهت طلب حق خود. چنانچه با معاویه به ضربت تیغ حرب نموده، به ایشان نیز نمودی.»

اما یقینا و قطعا معترف است که خلفای ثلاثه تنها خلفای صوری و حکومتی بودند و همواره برای امور مملکت و دین از حضرت علی (ع) راهنمایی می گرفتند و ایشان را رایزن خود می دانستند. به هر روی، نظر مؤلف آن است که فقط شاه مردان علی (ع) لیاقت و صلاحیت آن را دارد که خلیفه صوری و معنوی باشد و اگر صورتا چنین نبوده و تن به رضا داده، از جهت مصلحت و وحدت مؤمنان بوده و بس. ضمنا وی معتقد است که پس از ایشان این مقام و خلافت و امامت، به فرزندان پاک و شریفشان تفویض شده و ختم به صاحب الامر (عج) گشته است.

صالح الحسینی الترمذی ... به زبان نیاز و لسان اعجاز عرض می دارد که بر رأی معنی آرای ارباب فطنت و اصحاب مکنت، مختفی و محتجب نماند که سبب تألیف این مجموعه محموده که هر حرفش گلدسته گلستان ولایت است و هر سطرش شاهراه وادی هدایت، باب مدینه علوم صوری و معنوی مصطفوی، المسمّی به مناقب مرتضوی آن شد که در یومی از ایام به کلبه احزان این ذره احقر مجلسی بود و جمعی از اعزّه شیرین کلام معلّی به مقام که سرتاپا از انوار صلاح آراسته و به پیرایه فلاح پیراسته، به

مناقب مرتضوی، کشفی ،مقدمه،ص:11

خطاب بزرگی و مشیخت پناهی معروف و مشهور بودند، با حضور موفور السرور حاضر آمده ...

بعد از امتداد حالت وجد و حال، به افاقت بازآمده، به حکم: «من عرف اللّه طال لسانه» نسیم شمیم تکلمات حقایق و معارف لا ریبی، بر شکوفه قلوب خداوندان معرفت وزیدن گرفت ... در این حین، سخن در علامت انسان کامل مکمل افتاد ...»

بحث ادامه دارد و هر دانایی، عارف و اصلی را نامزد چنین مقامی می کند تا اینکه شخصی فرهیخته حضرت علی (ع) را به عنوان اکمل عارفان و اول واصلان معرفی می نماید. در این میان، عالمی متعصب در تسنن که بغض و کین دارد و تبرّایی است و نه تولّایی، مخالفت خود را آشکار می سازد. پس از چندی لم لا نسلّم و بحث و جدل، نویسنده به خواهش دوستان اقدام به تألیف این اثر گرانسنگ می نماید و دلایل خویش را مبنی بر عظمت و جلالت، و نیز وصی و ولی بودن امیر مؤمنان و مولای متقیان (ع) با اسناد معتبر و امهات کتب تسنن

و تشیع عنوان می کند.

هاشم شاه متخلص به «هاشمی» مشهور به «شاه جهانگیر» که پسر همین میر محمد مؤمن بوده، سلسله هاشمی را در هندوستان بنیاد گذاشت که به هاشم شاهیه معروف است. میر سید عبد اللّه، دیوانی مرتب و پنج مثنوی داشته و از اوست:

نی حرف با کسی و نه گوشی به حرف کس بر هم زدی شعار سؤال و جواب را *

مردمان را به چشم وقت نگروز خیال پریرو دی بگذر

چند گویی فلان چنانش مام چند گویی فلان چنانش پدر

ناف آهو نخست خون بوده ست سنگ بوده ست ز ابتدا گوهر

کهتران، مهتران شوند به عمرکس نزاده ست مهتر از مادر «5»» خود درباره شأنش چنین می گوید:

«وصفی» تخلص من و «مشکین قلم»، خطاب این نامها ز شاه و شهنشاه یافتم «بداونی و صاحب مرآه العالم و شاه جهان نامه و دیگران وی را ستوده، گویند اشعار عاشقانه فراوان دارد و مردی آزاده است و به شیخ فیض اللّه بهارنپوری (د. 1024 ه. ق.) از خلفای شیخ نظام مازنولی ارادت می ورزد.

در خط نستعلیق، شاگرد شاه غیاث و راقمی بود و سایر اقلام را نیز خوش می نوشت و دو فرزند وی میر محمد مؤمن و صالح، هر دو سخندان و هنرمند و خوشنویس بودند. «6»»

از آثار خطوط وی، قطعه ای در مجموعه آقای مهدی بیانی، به قلم نستعلیق دودانگ و کتابت خوش، با رقم و تاریخ، موجود است: کتبه عبد اللّه مشکین قلم، غفر ذنوبه، سنه 1022 ه. ق.

خطی دیگر در مجموعه آقای جعفر سلطان القرائی است که هفت قلم را در آن ظاهرا برای اکبر شاه نگاشته است که از آن جمله نستعلیق نیم دو دانگ و غبار خوش، با رقم: کتبه الحقیر وصفی، می باشد. همچنین قطعه ای دیگر

در مجموعه آقای کریم زاده در تهران، به قلم دو دانگ خوش، با رقم و تاریخ: کتبه الحقیر عبد اللّه مشکین قلم الحسینی غفر ذنوبه، سنه 1011 ه. ق.

______________________________

(5)- نک: ریحانه الادب؛ ج 5- 6، صص 330- 331.

(6)- نک: احوال و آثار خوشنویسان؛ بیانی، مهدی؛ ج 1- 2، صص 353- 354، انتشارات علمی، چاپ دوم، س 1363.

مناقب مرتضوی، کشفی ،مقدمه،ص:13

وجود دارد.

میر عبد اللّه حسینی ترمذی، متخلص به «وصفی» در سال 1025 ه. ق. در بلده اجمیر هندوستان درگذشت.

ستر عیوبه، 1073 موجود است.» «8»

«سید محمد هاشم شاه بن میر محمد مؤمن عرشی، مکنّی به ابو عبد اللّه، معروف به شاه جهانگیر [- مجمع الفصحا] یا جهان شاه [- ریاض العارفین]، از شعرای عارف قرن دوازدهم هجری قمری هندوستان، که در ترویج شریعت مطهره نبوی- ص- اهتمام داشت. مثنوی مظهر الانوار از اوست «9»» و از کیفیت نسب و سلسله هاشم شاهیه وی پیش از این یاد شد. «وفاتش به سال هزار و صد و پنجاه ه. ق. در هفتاد سالگی واقع شد و از اشعار اوست:

وَه که پیمانه ما پر شد و در پای خمی نکشیدیم ز دست صنمی جامی چند

«هاشمی» قطع تمنّا مکن از صبح وصال گر به نومیدی هجران گذرد شامی چند» «10»

______________________________

(7)- نک: ریحانه الادب؛ ج 3- 4، ص 121.

(8)- نک: احوال و آثار خوشنویسان؛ ج 3- 4، ص 842.

(9)- نک: ریحانه الادب؛ ج 5- 6، ص 348.

(10)- همانجا.

مناقب مرتضوی، کشفی ،مقدمه،ص:14

ما روشن می شود که چون اقطاب و مشایخ و حتی سالکان به اقتضای مقام، دارای چنین تصرفات و نیروهای خارق العاده آن سری بوده اند- حتی بلا تشبیه در اقصی نقاط دنیا چنین خوارقی دیده و شنیده شده؛ مثل جوکی های (- درویشان) هند، سرخپوستان مکزیک (- جادوگران طریقت)، درویشان کردستان ... و همانطور که نجم دایه در مرصاد العباد یادآور می شود: هرکسی که عمری را در تزکیه نفس، ریاضات شاقّه و مراقبت گذراند، به چنین مهمی دست می یازد- پس چرا قلبا و یقینا باور نکنیم که از سرسلسله عشق و عرفان، و قطب الاقطاب اهل ایقان، اسد اللّه الغالب، علی بن ابی طالب (ع) چنین کراماتی ظهور نکرده؛ که البته و صد البته ظهور کرده و کمترین منزلت و مرتبت آن بزرگوار چنین خوارق شگفت انگیز و کشف و شهودی بوده است.

این مقال از آن جهت ایراد شد تا جمله خوانندگان دریابند خصیصه همیشگی طریقت و تصوف همین راز و رمزی بودن امور از سویی، و ناپیدا بودن امور از سوی دیگر بوده و همین امر سبب آن شده تا به گونه افسانه و داستان های خیالی نمود کند. و دیگر سخن آنکه، اگر انسانهای کامل از چنین نیروهایی برخوردار هستند، از انسان کامل مکملی چون علی (ع)، نه تنها اینچنین خوارق و کشفیاتی دور نیست که کلان ترین و سترگ ترینِ این امور، خردترین و ناچیزترین برای ایشان بوده، بلکه نبودن آن، بسیار دور و شگفت می نماید!

______________________________

(11)- از منظر علم جدید تاریخ، کتابهایی مثل تذکره الاولیاء؛ کشف المحجوب؛ اسرار التوحید؛ و از این دست، علمی و عقلانی نیست؛ چرا که با مبانی)Positivism( اثبات گرایی علم تاریخ، مطابقت و هماهنگی ندارد،

لذا سخن درباره معجزات انبیا و کرامات اولیا مردود و منتفی است. اما همین علم گرایان تاریخ ملاحظه و توجه نکرده اند که عرفان شناخت قلبی از طریق کشف و شهود است و در هیچ علمی که تجربی و فرضی باشد قرار نمی گیرد. دیگر اینکه اهل معرفت نیز کسانی را که با علم اندک به حکم: «أُوتِیتُمْ مِنَ الْعِلْمِ إِلَّا قَلِیلًا» به کندوکاو نیروهای پنهانی عارفان می پردازند، مردود و منتفی می دانند و معتقدند که: «لم یذق لم یدر».

مناقب مرتضوی، کشفی ،مقدمه،ص:15

از جهت قالب)form( ، این مجموعه محموده در دوازده باب و هر باب در چندین منقبت نشانمند شده که به استناد احسن و فضل کتب اهل تسنن و تشیع، کتب تاریخ و سیر آغاز می شود و پس از نقل قول- گاه مستقیم، گاه غیر مستقیم- نویسنده خود نقدی- کوتاه یا بلند به اقتضای حال و مقال- بر آن می افزاید و بر گفته رجال الحدیث صحّه می گذارد و برای اینکه مطلب گاه دلپذیر و دلنشین تر شود، آن را به نظم می آراید و می زیبد.

ابواب به ترتیب عبارتند از:

باب اول) در بیان نصوص قرآنی که در شأن حضرت علی (ع) است.

باب دوم) در بیان احادیث نبوی (ص).

باب سوم) در بیان مناقب و فضایل مرتضوی.

باب چهارم) در بیان عقد و نکاح مرتضی و سیّده النّساء (س).

باب پنجم) در بیان علم و کشف.

باب ششم) در بیان خوارق و عادات و ظهور کرامات.

باب هفتم) در بیان زهد و ورع.

باب هشتم) در بیان سخاوت.

باب نهم) در بیان قوت و شجاعت.

باب دهم) در بیان فراست و کیاست.

باب یازدهم) در بیان متمکن شدن بر سریر خلافت صوری و معنوی.

باب دوازدهم) در بیان انتقال از عالم فنا

به عالم بقا.

این کتاب در طول سه سال نگاشته شده و به انجام رسیده است:

«شکر آرایم ز فیض حق تعال ختم شد این نامه در قرب سه سال» - مناقب مرتضوی؛ ص 496

کمال تشکر را می نمایم.

امید است محققان استاد و استادان محقق چشم پوشی نفرموده و اشتباهات را گوشزد فرمایند.

و الحمد اللّه اولا و آخرا

و ما توفیقی الّا باللّه علیه توکّلت و الیه انیب اقلّ فقرا کورش منصوری ان شاء ا ... الحافظ

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:1

مناقب مرتضوی

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:3

برافراخت؛ عادلی که احبّای خویش را به تشریف سعادت مفتخر گردانید و بر مفارق اعدایشان باران مذلّت بارانید؛ مبدعی که جهت ابداع، در دل خارا نهاده تابنده لعل؛ قدیمی که توسن تفکر انبیا در وادی قدمش افکنده نعل.

الّذی دلّت علی وحدانیّته آیاته و شهدت بربوبیّته مصنوعاته. هو الاوّل الّذی لا یتصّور مبتدئه و هو الآخر الّذی لا یتخیّل منتهاه. سبحان اللّه- تبارک و تعالی- عما یصفون و سلام علی المرسلین و الحمد للّه ربّ العالمین. 2770224خ 0 5 خ

لمؤلفه:

فلک سرگشته خورشید ذاتش ملک پروانه شمع صفاتش

حباب بحر ذاتش هر دو عالم جناب بارگاهش عرش اعظم

نبوده ذرّه ای موجود، او بودنشد یک ذرّه بی هستیش موجود

جهان فانی و ذات اوست دایم قدیر و قادر و قیّوم و قایم و درود خجسته ورود نامعدود و صلوات با برکات نامحدود، بر آن مقصد و مقصود آفرینش و مطلب و مطلوب خداوندان دانش و بینش، بهتر ولد آدم و مهتر اهل عالم، خلاصه اقالیم عرب و عجم، مهر سپهر جلالت، صدرنشین مسند نبوّت و محفل رسالت، سحاب نیسان گوهر شفاعت، هادی امم بوادی طاعت، تاج دار: «هَلْ أَتی» 3770224خ 0 6 خ ذاهب «قابَ قَوْسَیْنِ أَوْ أَدْنی» 5770224خ 0 7 خ، الّذی قال اللّه تعالی فی حقّه: «لو لاک لما خلقت الافلاک» 6770224خ 0 8 خ النّبی القرشی العربیّ الهاشمی. سرور و سردار صفوف اصفیا و اتقیا، قافله سالار قوافل اولیا و انبیا، برگزیده اصطفا رسول خدا، محمود احمد مجتبی، ابو القاسم محمد مصطفی- صلّی اللّه علیه و آله الی یوم المیعاد.

لمؤلّفه:

جمالش مشعل راه طریقت دلش مرآت خورشید حقیقت

ضمیرش نوربخش قرص خورشیدجبینش فیض بخش صبح امید

سراج بزم جنّت طلعت اوبلند از عرش بام رفعت او

فلک دیوانه در فکر کمالش ملک پروانه بر شمع

جمالش

جنابش کعبه ارباب عرفان جمالش رؤیت اصحاب وجدان

ادیب عالمانِ علمِ معنی طبیب دردمندان تمنّی و سلام فراوان بی پایان بر اولاد گرامی و احفاد سامی او که هریک گوهر درج سعادت و اختر برج سیادت اند و بر خلفای شرفای راشدین که هر کدامی بر گرد آن بدر منیر

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:5

دلپذیر به حکم: «اصحابی کالنّجوم فبایّهم اقتدیتم اهتدیتم 7770224خ 0 9 خ»، به مثابه ستارگان نورافشان و مانند سیّارگان درخشان بودند.

لمؤلّفه:

زهی ذات صدّیق [و] فاروق اکبرخوشا جامع مصحف و شاه صفدر

به ظاهر چهار و به باطن همه یک به جز احول اینجا نیارد کسی شک رضوان اللّه تعالی علیهم اجمعین الی یوم الدین. و بر علمای شریعت و طریقت و عرفای حقیقت و معرفت که به تمسّک: «علماء امّتی کانبیاء بنی اسرائیل» تا قیام قیامت، قایم مقام انبیای بنی اسرائیلند به تخصیص بر روح پرفتوح مولانا و مخدومنا و شیخنا و استادنا مرشد الخواص و العوام فی دار الاسلام الی اللّه الملک المنّان العلّام، قطب المحقّقین و الموحّدین، قدوه العاشقین و العارفین، سیّد السّادات رفیع الدّرجات، عارف باللّه الغنی، اعنی، امیر عبد اللّه الحسینی التّرمذی، المشتهر ب «مشکین قلم» و المتخلّص ب «وصفی».

لمؤلّفه:

شده ملک طریقت، قطب آفاق ملک از بهر پابوسیش مشتاق

سریرآرای فردوس معانی به رخ یوسف به دَم عیسیِّ ثانی

دَمش داده هزاران مرده را جان کفش رشک سحاب گوهرافشان

عطارد ریزه چین نغز کلکش کمال خط نستعلیق ملکش

مزیّن بر سرش تاج ولایت برو شد ختم معراج هدایت - طیّب اللّه تعالی ثراه و جعل الجنّه مثواه.

اما بعد، بنده حقیر فقیر کثیر التّقصیر، خادم الفقرا محمد صالح الحسینی الترمذی المتخلّص به کشفی- غفر ذنوبه و ستر عیوبه- به زبان نیاز و به لسان اعجاز عرض می دارد که

بر رای معنی آرای ارباب فطنت و اصحاب مکنت، مختفی و محتجب نماند که سبب تألیف این مجموعه محموده که هر حرفش گلدسته گلستان ولایت است و هر سطرش شاهراه وادی هدایت، باب مدینه علوم صوری و معنوی مصطفوی، المسمّی به مناقب مرتضوی آن شد که در یومی از ایام به کلبه احزان این ذرّه احقر مجلسی بود و جمعی از اعزّه شیرین کلام معلّی مقام که سر تا پا از انوار صلاح آراسته و [به] پیرایه فلاح پیراسته، به خطاب بزرگی و مشیخت پناهی معروف و مشهور بودند، با حضور موفور السّرور حاضر آمده، به عنایت صمدی نسبت فیّاضی را صلای عام درداده، صحبت وجد و ذوق

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:6

و هنگامه عشق و شوق بدان سان گرم داشتند که در اکثری از مقبلان حالت توحید و تمجید- بی شایبه تکلّف و تقلید- مشاهده و معاینه کرده می شد، چنانکه در آن روز دل افروز مضمون میمون این دو بیت لطیف به برکت و میمنت تشریف قدوم شریف ارباب عرفان و اصحاب وجدان، در و دیوار بیت این ضعیف نحیف به حکم: «وَ إِنْ مِنْ شَیْ ءٍ إِلَّا یُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَ لکِنْ لا تَفْقَهُونَ تَسْبِیحَهُمْ» 8770224خ 0 10 خ، بی تکلّف قال و بی تصدیع مقال، به لسان حال مواصلت مآل، ادا می نمود.

مثنوی:

منادیست در کوچه میفروش که امروز در هرکه یابند هوش

گریبانش گیرند و دامن کشنددوانش به دیوان مستان برند بعد از امتداد حالت وجد و حال به افاقت بازآمده، به حکم: «من عرف اللّه طال لسانه 9770224خ 0 11 خ»، نسیم شمیم تکلّمات حقایق و معارف لا ریبی، بر شکوفه قلوب خداوندان معرفت وزیدن گرفت و ترشّحات رشحات اسرار نامتناهی غیبی، از آن سحاب

نیسان گوهر حقیقت چکیدن. در این حین، سخن در علامت انسان کامل مکمّل افتاد. عزیزی گفت: صاحب تذکره الاولیاء، در ذکر غوث اعظم سلطان ابراهیم ادهم- قدّس سرّه- می نویسد که: «روزی، ابراهیم به سر کوهی با بزرگی سخن طریقت و حقیقت می گفت.

آن بزرگ استفسار نمود که نشان انسان کامل چیست؟ گفت: به فرض اگر کوهی را گوید روان شو، در رفتن آید. فی الحال، کوه در حرکت آمد. ابراهیم فرمود: ای کوه، بی شکوه مشو، مثلی می نمایم، کوه ساکت شد.» دیگری گفت: مطابق این واقعه از شیخ بحر و بر، فرید الدّین گنج شکر- نوّر مرقده- نیز به ظهور پیوسته. چنانچه در راحت القلوب مسطور است که: «در ولایتی، شیخ مذکور را با شیخ بهاء الدّین زکریا ملاقات افتاد و شیخ بر کرسی سنگین متمکّن بود. بعد از ادای سلام و مصافحه به کلام و مکالمه آمده، از روی محبّت و اخلاص و مودّت و اختصاص، بر سبیل استفسار اظهار نمود: که ای برادر، کار خود به کجا رسانیدی؟ آن فرید بادیه تفرید گفت: مخدومنا بر این کرسی که نشسته ام، اگر بگویم در هوا شو، فی الفور بر هوا شد. شیخ بهاء الدّین- نوّر مرقده- دست بر کرسی زد، کرسی بر کرسی خود سکونت نمود.»

بعد از تشریح این بیان، یکی از اهل وجدان که، بیت:

نازم به کمالش که لبِ معرفتش هنگام تکلّم دُرِ دانایی ریخت از استیلای حضور فایض النّور فرمود که: خطاب انسان کامل مخصوص کسی است

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:7

که صاحب این نسبت شد که آن واقف مواقف ناسوت و عارف معارف لاهوت، منبع عیون مشاهده و مجمع فنون مجاهده، مظهر اسرار فتوّت، مصدر آثار مروّت،

خورشید سپهر امامت، جمشید سریر کرامت، خاتمه مصحف وصایت، دیباچه رسالت عنایت، قاضی محکمه قضا و قدر، صاحب سریر سیّد البشر، سرور اولیا، جانشین خاتم انبیا، صاحب اقسام مناقب، ناصب اعلام مناصب، امام المشارق و المغارب، اسد اللّه الغالب، امیر المؤمنین و قدوه الواصلین، علی بن ابی طالب- کرّم اللّه وجهه و رضی اللّه تعالی عنه- به زبان در ربار معجز اظهار فرمود: «لو کشف الغطاء ما ازددت یقینا 0870224خ 0 12 خ» چنانکه یکی از اکابر سلف، ترجمه این کلمه مکرّمه که هر حرفش اسطرلاب طریقت و هر نقطش آفتاب فلک حقیقت است، کرده.

ترجمه:

حال کَوْنین شد عیان بر من به یقین آن چنانکه می باید

گر حجاب از میانه برخیزدآن یقین ذرّه ای نیفزاید از استماع نام آن امام خواص و عوام و کلام ولایت نظام، تمام حاضرین کرّم اللّه وجهه گویان، جبین نیاز و تواضع از روی سرور و طرب بر زمین ادب نهاده، لب تحسین گشاده.

و از کثرت ذوق و غلبه شوق، بر فرق متکلّم این کلمه جامع الکلم صد رنگ جواهر آفرین نثار نمودند. قضا را در اواخر مجلس، یکی از علمای تبریز که خلعت تبرّا در بر داشت و آن را از فرط جهالت تولّا می پنداشت، حاضر آمده گفت: الحمد للّه و المنّه که در مجمع اهل سنّت و جماعت هم از فضایل و مناقب مرتضی علی- علیه السّلام- مذکور می گردد! و راقم حروف گفت: این نوع کلمه بی ماحصل، نه لایق گفتن است و این خزف ریزه بی مقدار که آن را گوهر قیمتی تصوّر کرده ای، نه قابل سفتن؛ که گلستان آمال این طایفه علیّه عالیه، سراسر از انعام عام آن سرچشمه فضل و احسان سرسبز و

سیراب است و که و مه سلسله سنیه سنّیه را از ازل روی ارادت لم یزل بر آستانه رفیع منیع آن ولایت مآب و شیخ [و] شاب این طایفه از غایت اعتقاد خاص و نهایت اخلاص، خطاب به جناب مستطاب آن ملجأ و مآب عالم و عالمیان کرده، به مضمون مطبوع، این چند بیت مسئلت می نمایم:

همه چشمیم تا برون آیی همه گوشیم تا چه فرمایی

تو [نه] آن صورتی که بی رویت متصوّر شود شکیبایی

ما تماشاکنان کوتَهْ دست تو درخت بلندبالایی

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:8 سرِ ما آستان خدمتِ توست گر برانی وگر ببخشایی و ساعه فساعه، بل آنا فآنا، جهان جهان فیوض و عالم عالم سرور فایض النّور از آن مطلع آفتاب هدایت و منبع دریای ولایت می ربایند و این بیت آهسته در گوشش خواندم.

بیت:

دشنام به مذهبی که طاعت باشدمذهب معلوم و اهل مذهب معلوم و کوشش نمودم که از تبرّا تبرّا کرده، تولّا به تولّا آرد. در جواب گفت: مدّت مدید و عهد بعید است که فقرا از بلده تبریز به عرصه هند آمده، به خدای بی چون لم یزل به هر دیاری و به هر مقامی که نام نامی و مناقب گرامی حضرت شاه ولایت پناه- علیه السّلام- مذکور می شد، تغییری در رنگ و روی این جماعت لعین، عیان معاینه کرده و بسیاری از جهّال ضالّ در صدد آزار و در مقام انتقام گشته اند. بنابراین ابرام تمام نمودم، گفتم: این نیز از کثرت عشق و استیلای محبّت تواند بود و این اشکال را فی الحال، به دو توجیه وجیه تشریح و تنقیح توان داد:

وجه اول آنکه) شرط عاشق است که از فرط رشک و غیرت روا ندارد که اسم معشوقش را غیری بر

زبان راند. چنانچه در یکی از رسائل به نظر قایل درآمده که مجذوبی از مجذوبان الهی، صاحب این حال بوده. اگر کسی در حضورش اللّه گفتی، از وفور رشک با وی به سنگ و کلوخ معاملت نمودی. و آه جانکاه از دل کشیده، خاک راه بر سر افکنده، گریه کنان گفتی: چرا غیری نام مطلوب و محبوب من بر زبان آرد.

وجه ثانی آنکه) عشّاق را رسمی است اضطراری و دأبی است بی اختیاری که هرگاه اسم معشوق در حضور ایشان مذکور گردد، ناگاه تغییری در چهره پدید آید که رنگشان به زردی متبدّل شود. چنانچه صاحب هدایت السّعداء، از کتاب شفاء نقل می کند که:

«امام جعفر صادق- علیه السّلام- را با آنکه تبسّم و بشاشت بسیار بود، چون نام متبرّک پیغمبر- صلّی اللّه علیه و آله و سلّم- شنیدی، زرد می شدی و هرگز نام آن سرور بی وضو بر زبان نیاوردی.» آری، شاهد صادق سرخ رویی عشّاق حقیقی تحقیقی- بالتّحقیق- زردی رویی است.

لمؤلّفه:

رخ چون که و تن چو موی از غم اینست بدان نشان عشّاق و نیز مولوی در دیباچه مثنوی حکایتی می آرد از بیماری کنیزکی که به عشق زرگری، زار و نزار شده بود و حکمای شهر و اطبّای دهر در فکر تیمارش بیمار گشته، به زبان

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:9

ملالت و به لسان خجالت به عجز و نادانی معترف شدند. ناگاه به امر طبیب لم یزلی، عارف بی ریب از عالم غیب پدید آمده، به مجرّد مشاهده و به قوّت مکاشفه بر احوال معلول مشرف گشته، به تلفّظ فصیح بدین عبارت ملیح اشارت با بشارت کرد که این کنیزک خون گرفته را نه عارضه علل، قالب عنصری است، که حلّ او موقوف به زبان

زرگری است. پس نبض از دست رفته را به دستیاری دانش کامل به دست گرفته، اسامی اقالیم سامی و ممالک نامی بر سبیل شمار تکرار نمود. القّصه، چون نام سمرقند که در آن سرزمین معشوقش ساکن بود بر زبان آورد، نبضش مانند مرغ نیم بسمل تپید و رنگ رویش مایل به زردی گردید.

و- عیاذا باللّه- اگر از استماع نام نامی آن قافله سالار قوافل اولیای گرامی تغییری از روی ناخوشی در روی ناخوش کس پدید آید، پس آن شقی لعین، زردروی دارین است و آن تغییر رنگ در رویش، از استیلای صلابت و مهابت اسم شریف آن اشرف شرفا و سرور اصفیا فی البدیهه، منجر زردرویی دنیا و آخرتش گردد. اما پیشه عقلای کامل و شیوه عرفای واصل آن است که طریقه: «ظنّوا بالمؤمنین خیرا» 1870224خ 0 13 خ از دست نداده، به متابعت نفس خودرای نجوشند و در صعوبت و زشتی هرگونه امری تا توانند، بر وجه احسن کوشند. جهت آن که ظنّ نیک را نتیجه حسنات است و مظنّه بد را ثمره سیئات. و نیز گفتم: من از اعتقاد بعضی از عوام بدنهاد بغایت الغایت بی اعتقادم که عداوت بندگان حضرت شاه ولایت- کرّم اللّه وجهه- درباره فردی از افراد مؤمن و مسلم جایز دارند.

حاشا و کلّا! چه جای قید مؤمن و مسلم، که یکی از فضیلت آن افضل اصفیا و اولویّت اوّل اولیا آن است که هیچ فرقه نسبت به آن جناب حرفی بل، کنایتی در راه ندارد. چنانچه بعضی از مشرکان که به لقب نصیری ملقّب اند، به معبودیتش پرستند. منقول است ناف خود را که سرچشمه حیاتش توان نامید، بر نوک تیغ بی دریغ نهاده، علی- اللّه گویان

به سان گردبادی چرخ می زنند، به قدرت ستّار، مقدار خشخاش مجروح نمی گردند.- و اللّه اعلم بالصّواب. به هرحال عجب گروهی است- نعوذ باللّه منها. و جمعی از ترکان صحرای ضلالت، از فرط حماقت و جهالت، شریک نبوّت دانند. و بعضی از جهّال، اطلاق سهو و نسیان بر جبرییل- علیه السّلام- کنند که در رسانیدن وحی خطا کرد؛ زیرا که علی بن ابی طالب مخاطب به خطاب پیغمبری بود- استغفر اللّه و اتوب الی اللّه من جمیع ما کره اللّه قولا و فعلا و خاطرا- ایشان نیز قومی اند گمراه و نصاری به زبان خویش، نام نامیش شنطیا خوانند و مشکل گشای حاضر و غایب دانسته، در شدّت مهمّات و وقوع

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:10

ملتمسات، پناه به الطاف حامیش آرند. و سبب مزید اعتقاد این قوم موقوف به تقریر قصّه ای است که از زبان صادق القول استماع دارم که می گفت:

در یکی از کتب معتبره دیده ام که مؤمنی را با یکی از علمای نصاری در سفر دریا جهازی مرافقت واقع شد. اتّفاقا، جهاز در گردابی افتاده، مدّت مدید و عهد بعید چون گردون گردان در گردش بود و بی تأیید عنایت صمدی، راه برآمد بعید می نمود. آن مؤمن چند کرّت: «ناد علیّا مظهر العجائب» خواند و از مناقب امیری که هر منقبتش شهاب ثاقب است، از برای راندن شیاطین به قدر مقدور مذکور ساخت. عالم نصاری می گفت: نام بزرگی که تو می بری، من نیز در انجیل دیده ام. اگر به تحقیق برگزیده حقّ است، ایزد تعالی ما غریقان گرداب غم و بلا و اسیران زندان الم و جفا را از این ورطه سهمناک به طفیلش خلاصی و رهایی کرامت فرماید. به قدرت الهی در

دم سواری، برقع پوشی بر روی آب تاخته آمد و جهاز سرگشته را از گرداب یک تیر پرتاب بیرون انداخته، از انظار غایب شد. چنانچه این خبر در قوم نصاری مشتهر و منتشر است و از آن زمان آن گروه نیز از مخلصان و معتقدان حلقه به گوش اند.

امّا به جلالت معبود موجود و بر رسالت احمد محمود تا به تصدیق قلب صمیمی، کلمه مکرّمه: «اشهد ان لا اله الّا اللّه و اشهد انّ محمّدا رسول اللّه» نگویند، دوستی هیچ فردی سودمند نیاید. همه گلخن جحیم اند. ابد الآباد مستحقّ عذاب عظیم و سزاوار عقاب الیم الی یوم المیعاد.

گروهی است شیعه که ایشان بعد از سرور کاینات و مفخر موجودات- علیه افضل الصّلواه و اکمل التّحیّات- خیر البشر و امام بر حقّ دانند، به موجب نصوص و احادیثی که در شأنش وارد است؛ چنانچه در محلّ خود بر سبیل تفصیل، تذکیر و تشریح خواهد یافت. و اللّه، اگر جمعی از مقتدیان اسلام به مقتضای: «اصحابی کالنّجوم فبایّهم اقتدیتم اهتدیتم 2870224خ 0 14 خ» به آن سیّد اوصیا و افضل اولیا که به منشور موفور السرور آیه کریمه: «إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ» 3870224خ 0 15 خ و به حکم حدیث شریف: «من کنت مولاه فعلیّ مولاه 4870224خ 0 16 خ»، مقتدا و پیشوای جمیع مؤمن و مؤمنه است اقتدا کنند، زهی سعادت ابدی و خوشا دولت سرمدی.

بیت:

این سعادت به زور بازو نیست تا نبخشد خدای بخشنده لیکن اقتدای زبانی چندان نتیجه بخش نیست؛ اقتدای قلب صمیمی باید و آن، آن است که مقتدیان به نظر طلب بر اقوال و افعال آن مقتدای دو سرا بگمارند و به قدر

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:11

مقدور مطابق آن، در دایره

عمل آرند و ترک لاف و گزاف کرده، دیده انصاف بر حدیث:

«من قال لا اله الّا اللّه محمد رسول الله دخل الجنّه بغیر حساب 5870224خ 0 17 خ». گشوده، زبان دل از طعن و لعن آنانی که به مساعدت بخت سعید به ایمان قرآن مجید مبادرت نموده، کلمه معظّمه مکرّمه توحید بر زبان رانده اند، نگاه دارند و عظمت این کلمه اعظم که عنوان سعادت نشان دیوان کاینات است، از بی تمییزی و بی دانشی، احقر نشمارند. و به هوای نفس خودرای، دعوی الوهیّت ننموده، امّت محمّدی را که آن شفیع المذنبین تا دم واپسین «امّتی امّتی» گفته، از عالم فنا به عالم بقا شتافته، از درگاه جهان پناه ربّ العالمین نرانند. و تا توانند به حکم: «من سکت سلم و من سلم نجی 6870224خ 0 18 خ»، مهر سکوت به دستیاری ادب بر لب نهاده، آستین یقین بر قیل و قال لهو و لعب فشانند؛ زیرا که علامت محبّ حقیقی و مقتدای تحقیقی آن است که متّصف به صفات محبوب و موصوف به اوصاف مقتدای خود گردد. و بر هر ذو العقولی مبیّن و مبرهن است که آن گوهر افسر اولیا، موصوف به صفات سرور انبیا- علیهم السّلام- بر وجه اتمّ بوده و از القاب معلّای خیر النّبیین لقب اعلی شفیع المذنبین است؛ فهم من فهم. پس امیر المؤمنین که موصوف به اوصاف شفیع المذنبین باشد که (کی) بر این معنی رضا دارد که فردی از افراد مؤمن، ملعون یا مطعون گردد، هی هی، پس چه گنجایی سبّ و مذمّت اصحاب کبار بزرگوار سیّد ابرار ماند! و لهذا اگر از خلفای ثلاثه خوشنود نبودی، تفویض امر خلافت نکرده به جهت طلب

حقّ خود. چنانچه با معاویه به ضرب تیغ حرب نموده، به ایشان نیز نمودی.

و در این باب، حاجت دلیل نوشتن نیست؛ زیرا که در کتب متداوله، دلایل کثیره مسطور است. نقلی چند از احوال خجسته مآل آن حضرت- کرّم اللّه وجهه- که از آفتاب تابان انور و اظهر است، تحریر نموده می آید؛ که محبّان حقیقی و مخلصان تحقیقی به نظر انصاف مطالعه نمایند. نه از روی تعصّب، ابواب ملامت بر ناقل گشایند.

مشهور و معروف است که روزی خادم خود را هفتاد مرتبه بانگ زد، لبیک نشنید. به زبان معجز بیان فرمود: ای فلان، از چه این همه غفلت بر خود جایز داشتی؟ گفت:

مخدومنا، آواز دلنوازت را مستمع بودم و لیکن خواستم تو را بر غضب آرم. فرمود: آنکه مرا خواست در مقام غضب آرد، بر او غضب کردم و تو را به نوید آزادی شادی باد. و فی الحال، به دستیاری کرم تمسّکی به قلم مشکین رقم قلمی نموده، به دستش داد و نیز فرمود: تا در قید حیات باشم، مؤنت تو بر خود به دستور سابق واجب و لازم شمرم. و قصّه کافری که هنگام مغلوب شدن بر روی مبارک غالب کلّ غالب آب دهان انداخت و

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:12

آن سپه سالار رزمگاه بردباری و تحمّل به تحمّل ولایت، خنجر کین در نیام تمکین پنهان ساخت، اظهر من الشّمس است؛ چنانچه مولوی معنوی در مثنوی از این خبر می دهد.

مثنوی:

از علی آموز اخلاص عمل شیر حقّ را دان مطهّر از دغل

در غزا بر پهلوانی دست یافت زود شمشیری برآورد و شتافت

تا جدا گرداندش سر از بدن او ز غصّه زد بر او آب دهن

چون خیو انداخت بر روی علی افتخار

هر نبیّ و هر ولی

ذوالفقار انداخت از دست و نشست ترک قتلش کرد و گشت از ذوق مست

گشت حیران آن مبارز زین عمل از نمودن عفو و رحمت بی محل

گفت بر من تیغ تیز افراشتی از چه افکندی چرا بگذاشتی؟

گفت من تیغ از پی حقّ می زنم بنده حقّم نه مأمور تنم

شیر حقّم نیستم شیر هوافعل من بر دین من باشد گوا

چون [که] خیو انداختی بر روی من نفس جنبید و دگر شد خوی من

نیم بهر حقّ شد و نیمی هواشرک اندر کار حقّ نبود روا 7870224خ 0 19 خ و معاملتی که با کشنده خود نموده نیز از هرچه گویی مشهورتر است که شربت طلبیده، به آن مقهور مردود فرمود که اول تو بنوش. آن لعین از بیم آنکه در این زهر هلاهل آمیخته، نفرت نمود. و آن مکرّم کرم- کرّم اللّه وجهه- به زبان شفاعت بیان فرمود:

به حقّ معبودی که خلاصه جان جمیع عباد در تحت تصرّف قبضه قدرت قاهره اوست، اگر می نوشیدی شرط کرده بودم که بی تو در فردوس برین قدم ننهم.

دوستان را کجا کنی محروم تو که با دشمنان نظر داری 8870224خ 0 20 خ و این چند کلمه که به زبان پارسی تحریر نموده می آید نیز ترجمه کلام ولایت نظام امام خواص و عوام است که تا خدا- عزّ و جلّ- را شناختم، از هیچ مخلوقی نه شکر کردم نه شکایت؛ از آنکه هرچه به من رسید، از او دیدم و هرچه از او بود، همه نیکو نمود.

المقصود، هرگاه ذات فایض البرکات مقتدای بی همتای ما به این گونه والا صفات موصوف و متّصف باشد، پس انصاف آن است ما که لاف اقتدای آن مقتدای وادی هدی می زنیم، بر ما فرض عین

و عین فرض است که به قدر وسع و طاقت، در پیروی او کوشیم؛ چنانچه از امام موسی کاظم- رضوان اللّه علیه- منقول است که گفت: «انّما شیعتنا

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:13

من اطاع اللّه و عمل اعمالنا.» نه که طریقه صفا را پشت پا زده، بحث و جدل بی ماحصل را ورد و وظیفه خود ساخته، چون دهل میان تهی بخروشیم.

لوالدی:

بحث و جدل پیش میاور به کس بحث کنی، سهل شوی همچو خس و یکی از کمینه شرایط مسلمانی آن است که مؤمن سینه خود را دفینه گنجینه کینه نسازد که سینه مؤمن، خزینه نقدینه حقایق ربّانی است و آینه جمال شاهد معارف سبحانی. پس به نظر تأمّل و تفکّر تصوّر کن؛ اگر به غرض، آینه دار سلطان مجازی آینه را به لوث زنگ ملوّث گرداند، بلاشک و ارتیاب، مخاطب خطاب عتاب و مستحقّ شداید عذاب و عقاب گردد. و در این باب، زیاده بر این اطناب نرفت. و جمعی اند تفضیلی که ایشان فضل می دهند بر خلفای ثلاثه، اما خلافت صوری بر نهجی که به اتفاق اکثر صحابه ترتیب یافته، قبول دارند و گویند: ما سررشته: «خذ ما صفا و دع ما کدر» را از دست نمی دهیم. لیکن این طایفه علیّه را عوام اهل تشیّع و تسنّن نپسندند. گویند:

طایفه ای است مذبذب. ایشان در جواب گویند: ما نه مذبذبیم، بل همچو ایمانیم که:

«الایمان بین الخوف و الرّجاء» است. و تفسیر این حدیث شریف نه همین است که بعضی از علمای صوری کرده اند؛ یعنی صاحب ایمان باید که برزخ بیم و امید باشد. آری، اگرچه جهت تنبیه و ترغیب عامه جز این معنی نتوان گفت، امّا بشارت خاصی که آن را خواص

اولیا از برای ارشاد و تلقین طالبان اخصّ اشارت فرمایند آن است که مؤمن محقّق کسی است که مستغنی مطلق شده باشد از خوف و رجا. و لهذا کلمه مکّرمه: «لو کشف الغطاء ما ازددت یقینا 9870224خ 0 21 خ» دالّ است بر این معنی. و نیز به آنانی که در افضلیت و اولویّت آن اول اولیا و اکمل اصفیا سخن دارند می گویند: ما در اثبات انبیا و فضل فضولی نمی کنیم؛ بل به حکم کثرت نصوص احادیثی که در شأنش وارد گشته، از آن رو ذات فایض البرکات والا صفاتش نسبت به جمیع صحابه، مجمع کمالات و فضایل است.

چنانچه در اکثری از کتب متداوله معتبره سلف، مثل: کشف المحجوب و دلایل النّبوّه و معارج النّبوّه و ارشاد المسلمین و شواهد النّبوّه، از مجتهد حقایق احمد بن حنبل شیبانی- علیه الرّحمه و المغفره- منقول است که گفت: «فضایلی که از مرتضی علی- کرّم اللّه وجهه- به ما رسیده، از هیچ صحابه کبار نرسیده.»

قدوه المحقّقین جنید بغدادی- قدّس سرّه- گوید: «امام اولیا در شریعت و طریقت و معرفت، مرتضی علی (ع) است. و اگر از محارباتی که با مخالفان دین کرده

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:14

بازپرداختی، هر آینه از وی چندان علم حقایق و معارف نقل کردندی که دلها طاقت آن نیاوردی.»

و در شرح تعرّف است که: «امیر المؤمنین علی (ع) سرور عارفان است و او را سخنان است که هیچکس پیش از وی نگفته و بعد از وی کس مثل آن نیاورده.»

و در صحایف و هدایت السّعداء و روضه الأحباب و حبیب السّیر مسطور است که: «در صحاح، اخبار به تواتر وارد است که سیّد ابرار- صلّی اللّه علیه

و آله و سلّم- اکثری در مخاطبه صحابه کبار- رضی اللّه عنهم- فرمودی: اقضاکم علیّ و القضاء تحتاج الی جمیع العلوم.»

و زبده العارفین خواجه معین الحقّ و الدّین- قدّس سرّه- در گنج کنز الأسرار بر سبیل تلقین و ارشاد مر طالبان حقّ را فرماید که: «طالب قرب الهی- جلّ جلاله- چون خواهد ذکر جهر یا خفیه آغازد، باید که به صدق دل ده کرّت کلمه تشهّد و ده مرتبه درود محمود بر آن مقصد مقصود واجب الوجود و ده مرتبه نام نامی سرور اصفیا علی مرتضی (ع) گفته، متوّجه به ذکر یا فکر گردد؛ زیرا که سرحلقه اولیا بعد خاتم انبیا- علیه و علیهم السّلام- اوست. و اگر سالک طریق طریقت، متابعت مرتضی علی (ع) در ربط حقیقی به دل و جان استقامت ندارد، اگرچه در علم، اعلم علمای روزگار گشته، هزار سال در ریاضت و مجاهده صرف نماید، بلاشک و ارتیاب مشام جانش از شمایم معرفت لاریبی و دیده غمدیده دلش از مشاهده شواهد غیبی محروم و مهجور ماند.»

و شاهد راز، سیّد محمّد گیسودراز که از خلفای اعظم سراج السّالکین شیخ محمود نصیر الدّین چراغ دهلی است- قدّس سرّهما- در بحر المعانی می آرد: «اگر شمّه ای از مناقب مرتضی علی (ع) بیرون دهم، به درستی که جمال آفتاب به تمامی محو گردد و آنچه از او مشاهده کرده ام اگر بیان کنم، خاندان نبوّت انبیا از آدم تا عیسی بن مریم (ع) همه را از وی شناسی.» و قصیده [ای] از مولوی معنوی جلال الدّین رومی- قدّس سرّه العزیز- سند قول خود می آرد و از آن جمله چند بیت، این است.

قصیده:

تا صورت پیوند جهان بود، علی

بودتا نقش زمین بود و زمان بود، علی بود

هم آدم و هم شیث و هم ادریس و هم ایّوب هم یوسف و هم یونس و هم هود، علی بود

هم اوّل و هم آخر و هم ظاهر و باطن هم عابد و هم معبد و معبود، علی بود

هارون ولایت که پس از موسیِ عمران و اللّه که علی بود، علی بود، علی بود

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:15 این کفر نباشد سخن کفر نه اینست تا هست علی باشد و تا بود، علی بود

عیسی به وجود آمد و در حال سخن گفت آن نطق و فصاحت که بدو بود، علی بود

موسی و عصا و ید بیضا و نبوّت در مصر به فرعون که بنمود، علی بود

جبریل که آمد ز برِ خالق بی چون در پیش محمّد شد و مقصود، علی بود

آن لحمک لحمی بشنو تا که بدانی آن یار که او نفس علی بود، علی بود

آن شاه سرافراز که اندر شب معراج با احمد مختار یکی بود، علی بود

چندان که نظر کردم و دیدم به حقیقت از هر دو جهان مقصد و مقصود، علی بود

آن قلعه گشایی که درِ قلعه خیبربرکند به یک حمله و بگشود، علی بود

آن مرد سرافراز که اندر ره اسلام تا کار نشد راست، نیاسود، علی بود

آن شیر دلاور که برای طمعِ نفس بر خوانِ جهان پنجه نیالود، علی بود

در هر دو جهان جمله ز پیدا و ز پنهان شمس الحق تبریز که بنمود، علی بود و این شعر از شافعی- علیه الرّحمه- است.

شعر:

لو انّ المرتضی ابدی 0970224خ 0 22 خ محلّه لخرّ النّاس 1970224خ 0 23 خ طرّا سجّدا له

کفی فی فضل مولینا علیّ وقوع الشّک فیه انّه اللّه

و مات الشّافعی و لیس یدری علی ربّه ام 2970224خ 0 24 خ ربّه اللّه معنی

بیت اوّل یعنی: اگر به درستی آشکارا کردی مرتبه خود را مرتضی علی (ع) هر آینه بودندی مردمان سجده کننده مر او را. معنی بیت دوّم: کافی و بسنده است در فضل خداوند ما علی، واقع شدن شک در او که اوست خدا. معنی بیت سیّم: مرد شافعی و ندانست این را که پروردگار او علی (ع) است یا خدا!

و قدوه ابرار، شاه قاسم انوار گوید.

غزل:

نور ولایت تویی، شاه سلام علیک شمع هدایت تویی، شاه سلام علیک

معدن عرفان تویی، مخزن احسان تویی کاشف قرآن تویی، شاه سلام علیک

لحمک لحمی نبی گفت ترا ای ولی سرور مردان علی، شاه سلام علیک

با همه انبیا، آمده ای در خفاظاهر و با مصطفی، شاه سلام علیک

پشت و پناه امم، از همه رو محترم در همه عالم علم، شاه سلام علیک

قاسم مسکین تو، بر ره و بر دین توبنده تمکین تو، شاه سلام علیک 3970224خ 0 25 خ

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:16

و محرم اسرار، شیخ عطّار در مظهر جواهر که تخمینا دوازده هزار بیت باشد و به تمامی در منقبت امیر المؤمنین تصنیف کرده، می گوید:

گر هزاران سال باشی در طلب ور هزاران جام گیری تا به لب

ور به هر روزی گزاری صد نمازور بداری صوم با عمر دراز

یا تو اندر علم دین اعظم شوی در علوم از شافعی اعلم شوی

یا چو حنبل مقتدای دین شوی در علوم مالکی ره بین شوی

مهر حیدر گر نباشد در دلت کی توان گفتن سلیم و مقبلت؟

هرکه در عشق علی نبود درست خارجی دانم مر او را از 5970224خ 0 26 خ نخست و نیز در جایی دیگر گوید:

ز مشرق تا به مغرب گر امام است علی و آل او ما را تمام است و متوجه جمال ازلی، شاه نور

الدّین نعمت اللّه ولی که در زمان خویش بلا ارتیاب قدوه اقطاب بود، در دیوان با برهان خود قریب به دو صد بیت از جنس غزل و قصاید در منقبت امیر گفته، از آن جمله یک قصیده اش این است.

قصیده:

دم بدم دم از ولای مرتضی باید زدن دست و دل در دامن آل عبا باید زدن

نقش حبّ خاندان بر لوح دل باید نگاشت مُهر مِهر حیدری در دل چو ما باید زدن

دم مزن با هرکه او بیگانه باشد از علی ور نفس خواهی زدن با آشنا باید زدن

روبه روی دوستان مرتضی باید نهادمدّعی را تیغ غیرت بر قفا باید زدن

لا فتی الّا علی لا سیف الّا ذو الفقاراین سخن را از سرِ صدق و صفا باید زدن

در دو عالم چارده معصوم می باید گزیدپنج نوبت بر درِ دولت سرا باید زدن

پیشوایی بایدت جستن ز اولاد رسول پس قدم مردانه در راه خدا باید زدن

گر بلایی آید از عشقِ شهید کربلاعاشقانه آن بلا را مرحبا باید زدن

هر درختی کان ندارد میوه حبّ علی اصل و فرعش را قلم سر تا به پا باید زدن

دوستان خاندان را دوست باید داشتن بعد از آن دم از وفای مرتضی باید زدن

سرخی روی موالی سکّه نام علی است بر رخِ دنیا و دین چون پادشا باید زدن

زردی روی منافق بردن نام علی است بر دل ناپاک او صد تیرها باید زدن

بی ولای آن ولی لاف ولایت می زنی لاف می دانی که باید از کجا باید زدن؟

ما لوایی از لوای آن ولی افراشتیم طبل در زیر گلیم آخر چرا باید زدن؟

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:17 بر درِ شهر ولایت خانه ای باید گرفت خیمه در دار السّلام اولیا باید زدن

از زبان نعمت اللّه منقبت باید شنیدبر کف نعلین سیّد بوسه ها

باید زدن و این عقیده اکثری از اصحاب صوفیه که بهره مند از معرفت حقیقی گشته اند، دارند؛ چنانچه قدوه المحقّقین شیخ نظامی- قدّس سرّه السّامی- در سکندرنامه می گوید،

مثنوی:

گهرخر چهار است گوهر چهارفروشنده را با فضولی چکار

به مهر علی گرچه محکم پیم ز مهر عمر نیز خالی نیم

همیدون در این چشم روشن دماغ ابو بکر شمع است و عثمان چراغ و در این محل اعتراض که اهل تسنّن و تشیّع بر تفضیلی دارند و هر دو گروه هدف خود ساخته اند، این است: اهل تسنّن گوید: هرگاه تو فضل دادی امیر المؤمنین علی (ع) را بر خلفای ثلاثه، ظلم بر تو تحقیق شد. پس در این صورت غصب بر ایشان لازم آمد و هرکدام بر صحابه کبار سیّد ابرار- صلّی اللّه علیه و آله و سلّم- غصب یا ظلم اطلاق کنند، فی الحقیقت بر خویشتن ظلمی کرده باشند و حقّ- سبحانه و تعالی- می فرماید: «لَعْنَهُ اللَّهِ عَلَی الظَّالِمِینَ.» 6970224خ 0 27 خ و اهل تشیّع نیز گویند: هرگاه بر تو فضل مرتضی علی (ع) تحقیق شد، خلفای ثلاثه را از جمله واجبات است که ظالم انگاری و به ما در طعن و لعن مرافقت و موافقت نمایی. تفضیلی در جواب فریقین گوید: حاشا که لفظ ظلم یا غصب به صحابه کبار توان اطلاق کرد؛ لیکن در ترتیب خلافت صوری خلفای اربعه دقیقه ای است از دقایق نامتناهی و سرّی از اسرار الهی که بجز حصول کشف، منکشف نگردد. ولی تأیید عنایت لم یزلی و سعادت ازلی معلوم نه. چنانچه بسیاری از اسرار غیبی و آثار لاریبی است که در حیّز افهام عقلا و معرض اوهام حکما امکان صورت پذیرفتن ندارد، و امّا عند اللّه

او را منزلتی است منیع و مرتبتی رفیع؛ مثل واقعه خضر و موسی- علیها السّلام.

و صاحب فواتح در اواخر کتاب از عارف ربّانی شیخ علاء الدّوله سمنانی- قدّس سرّه- نقل می کند که: «حقیقت حال آن است تا در میان اصحاب کسی استحقاق خلافت داشت، امیر المؤمنین ملتفت نشد و چون هیچ یک قابل این منصب نماند، به ضرورت قبول کرد. و ولایت، علم باطن است؛ و وراثت، علم ظاهر؛ و امامت، علم باطن و ظاهر؛ و وصایت، حفظ سلسله. ظاهرا امیر المؤمنین علی- کرّم اللّه وجهه- بعد از سیّد المرسلین- صلّی اللّه علیه و آله و سلّم- وارث و امام و وصی بر حقّ بود و بعد از آن خلیفه صوری هم

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:18

شد.» و صاحب حدیقه- قدّس سرّه العزیز- خطاب به اهل تعصّب کرده گوید:

مثنوی:

«مصلحت بود آنچه کرد علی تو چرا سال و ماه در جدلی

بود بو بکر با علی همراه تو زبان فضول کن کوتاه و له ایضا:

آنکه با مرتضی علی نه نکوست هرکه گو باش، من ندارم دوست

گر بَد است این عقیده و مذهب هم بر این بد بداریم یا رب.»

و قدوه محقّقان، مخدوم جهانیان- قدّس سرّه- در ملفوظ خود گوید: در باب امیر المؤمنین- کرّم اللّه وجهه- مردم بسیار مبالغه کنند. حتّی بینند و خدا گویند؛ نصیریه و سحابیه و غرابیه. المقصود، طوایف بسیارند؛ مصراع: ذکر جمله اطالتی 7970224خ 0 28 خ دارد.

اما مذهب فرقه ناجیه آن است که: افضل اولیا و اکمل اوصیای خیر البشر بعد محمّد مصطفی اوست و ابا بکر صدّیق و عمر خطّاب و عثمان بن عفان- رضی اللّه عنهم- بر حقّ اند.» و نیز در ملفوظ مذکور مسطور است که:

«روز سه شنبه بیست و سیّم رجب سخن در اختلاف صحابه بعد پیامبر بود. مخدوم فرمود: از انس بن مالک- رضی اللّه عنه- مروی است که گفت: «لمّا سوّینا الّتراب علی قبر رسول اللّه انکرت قلوبنا.» یعنی، هرگاه که برابر کردیم خاک را بر قبر رسول اللّه انکار کرد دلهای ما. و نیز گفت: «متّفق علیه است که در مرض موت رسول فرموده است: «ایتونی بقرطاس اکتب لکم کتابا لن تضلّوا بعدی.»

یعنی، بیارید کاغذ تا بنویسم برای شما وصیتی که هرگز گمراه مشوید بعد از من. در این اثنا، عمر بن الخطّاب گفت: «حسبنا کتاب اللّه انّ هذا الرّجل قد اشتدّ وجعه.» یعنی، بسنده است ما را کتاب خدا؛ به درستی که این مرد را (یعنی بر پیغمبر) درد مستولی شده است.

چون اختلاف از حدّ اعتدال تجاوز کرد، آن سرور فرمود: «قوموا عنّی.» یعنی، برخیزید از پیش من.

حاضری گفت: بدعت و ضلالت که بعد از نبی- صلّی اللّه علیه و آله و سلّم- پدید آمد هم از اختلاف صحابه بود. فرمود: چون در مسایل کلامیه فضایل اصحاب مذکور شود، من مباحثه نکنم بنابر اهتمام جهّال ضالّ؛ امّا آنچه در فضل صحابه گفته ام به یاران و محبّان فقیر معلوم است. و نیز گفت: خلافت بر دو نوع است: صغری و کبری؛ کبری که باطنی است به اجماع امّت به حکم خدا و رسول به سرحلقه اولیا علی مرتضی (ع) تعلّق دارد. و صغری که ظاهری است میان امّت مختلف فیه. و موجب رسیدن خلافت طریقت

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:19

به امیر المؤمنین از جانب ربّ العالمین آن است که در لیله المعراج، سرور کاینات حجره ای دید نورانی مقفّل. از

جبرئیل- علیه السّلام- پرسید: یا اخی، می خواهم در این حجره درآیم. جبرئیل گفت: یا سیّد المرسلین بی حکم الهی نمی شود. آن سرور مسئلت نمود. چون حکم شد، جبرئیل در بگشاد. صندوقی دید از نور و قفلی از نور بر در آن زده. آن سرور فرمود: یا اخی، قفل بگشا. گفت: بی اذن نمی توان گشود. آن سرور از ربّ العزّه باز مسئلت نمود. حکم شد، جبرئیل در بگشاد. صندوقی برآمد از نور با قفل نور.

المقصود، بر همین منوال چون هفتم صندوق گشاده شد، درونش خرقه بود. رسول گفت:

خداوندا این خرقه مرا باشد؟ فرمان رسید ای محمّد، بپوش که برای تو از چندین هزار پیغمبر بازداشته ام. به شوق تمام مخلّع شد و روح الامین مبارک باد گفت. آن سرور عرض نمود: بار خدایا، این خرقه متبرّکه مخصوص به ذات من است، یا به یکی از امّت من خواهد رسید؟ فرمان شد: هرکه از اصحاب تو عیب پوشی اختیار کند، مر او را باشد.

چون از معراج بازآمد، اصحاب را طلب نمود، فرمود: امشب این خرقه به من مرحمت شده؛ امّا مشروط به شرطی است که هرکس از شما موافق رای و رضای حقّ- سبحانه و تعالی- سخن بگوید، این خرقه از او باشد. ابو بکر برخاست. آن سرور به زبان معجز بیان فرمود: ای ابو بکر، اگر این خرقه به تو دهم، چه کنی؟ گفت: صدق ورزم. فرمود: «اجلس مکانک.» یعنی، بنشین به جای خود. عثمان برخاست. حضرت فرمود: اگر تو را دهم چه کنی؟ گفت: حیا ورزم و عبادت حقّ- سبحانه و تعالی- زیادت کنم. فرمود: «اجلس مکانک.» عمر برخاست. فرمود: اگر تو را دهم چه کنی؟ گفت: عدل کنم.

فرمود: «اجلس مکانک.» امیر المؤمنین علی (ع) برخاست. فرمود: یا اخی، اگر تو را دهم چه کنی؟ گفت:

یا صاحب قاب قوسین، عیب پوشی بندگان خدا شعار خود سازم. فرمود: «انت لها و هی لک.» یعنی، بپوش که تو برای آنی و او برای توست. امیر المؤمنین بپوشید. آن سرور و صحابه رسول مبارک باد گفتند.

از این جاست که خرقه و بیعت مشایخ- رحمهم اللّه- از امیر المؤمنین به خاتم النّبیین برسد. چنانچه کمال نبوّت، به ذات فایض البرکات محمّد مصطفی- صلّی اللّه علیه و آله و سلّم- ختم شد، همچنان کمال ولایت، به ذات عالی صفات علی مرتضی (ع) اختتام پذیرفت.

مؤلف گوید: قصّه خرقه و معراج در راحت القلوب ملفوظ شیخ- قدّس سرّه- نیز مسطور است. و ما جمعی هستیم از اهل سنّت و جماعت که از صحابه کبار و خلیفه

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:20

چهارمش دانیم در مقام شریعت و جهانداری. و از اهل بیت کرام و خلیفه اوّل به حسب ارشاد و تلقین علوم صوری و معنوی در مقام طریقت و معرفت. چنانچه اسم متبرّکش بعد از اسم مطهّر مقدّس سیّد کاینات در شجره رابطه طریقت و معرفت ثبت نماییم و این سخن نه مستشهد طلب است. «و هو عیان لا یحتاج بالبیان».

لوالدی:

با نبوّت همنشین چون کف به دست در خلافت چون نبی آخر نشست مطلب از تطویل کلام آن است که، هرکس بر سلسله سنیه اهل سنّت عقیده فاسد دارد، فسخ اعتقاد خود کند؛ زیرا که ما جواب مشروح گفتیم. در این محل آن عالم تبریزی گفت که: درباره خوارج چه گویی؟ گفتم: خروج آن ملعونان مردود در خلافت آن حضرت- کرّم اللّه وجهه- بعد از

واقعه شنیعه حکم شده بود- الحمد للّه علی احسانه- که آن گروه بی شکوه را قهّار حقیقی و جبّار تحقیقی، به عدل بی عدیل خود به خاک تیره برابر ساخت؛ چنانکه امروز در عرصه زمین یک تن از آن فرقه لعین موجود نیست.

بعد از طی تکلّمات مذکوره و مقدّمات مسطوره، عزیزی چند از ارباب عرفان و اصحاب ایقان که به کلبه احزان این حیران تشریف شریف ارزانی داشتند، گفتند: رفع مظّنه عبثی که اهل تشیّع را درباره اهل تسنّن است، در غایت سهولت و نهایت آسانی است. فقیر گفت: هدایت نمایید. فرمودند: از جنس آیات قرآنی و احادیث حبیب سبحانی و فضایلی که به ذات محبوب المؤمنین و یعسوب المسلمین و مطلوب الکاملین- کرّم اللّه وجهه- منسوب است و در تصانیف شریف لطیف علمای مذهب ما مسطور است، صاحب شعوری باید تا از هر کتابی معنعن نقل برداشته، مجموعه سازد. و از بهر الزام کسانی که درباره اهل سنّت عداوت امیری که دوستی او به حکم حدیث: «عنوان صحیفه المؤمنین حبّ علیّ بن ابی طالب- کرّم اللّه وجهه-» سرنامه دیوان جمیع مؤمن و مؤمنه است، ثابت می کنند. در پیش ایشان گفتم: این را دانشی باید کامل و سامانی با دانش کامل شامل؛ زیرا که این قسم مجموعه بی جمع آوردن کتب معتبره انصرام نپذیرد؛ بلکه بی امداد روح مقدّس امیر المؤمنین و امام الاعلمین- کرّم اللّه وجهه- حسب الخواهش دوستان سرانجام نگیرد. اعزّه- کلّهم- خطاب به متکلّم کرده، گفتند: قادر حقیقی به ذات انسان قدرتی کرامت کرده که هرگونه امری توجّه مصروف دارد، معطّل و موقوف نگذارد. باید که به حکم: «السّعی منّی و الاتمام علی اللّه» به این

سعادت عظمی و عبادت کبری تو موفق گردی و این بیابان فصاحت و بلاغت را به تأیید عنایت صمدی

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:21

درنوردی.

مثنوی:

گفتم که چنین شگفت کاری از من ناید به روزگاری

چون من بکنم قبول این حرف گنجایش بحر نیست در ظرف بعد از استماع انکسار این خاکسار بشاشت با بشارت نموده، به زبان درربار به مضمون این بیت، التفات فرمودند.

لمؤلفه:

هرکه کرده است بارها تصنیف نیست دشوار پیش او 8970224خ 0 29 خ تألیف المقصود، چون در این باب خواهش شیخ و شاب بیش از پیش مشاهده افتاد، مسئلت فاتحه فایضه کردم، دست مناجات به درگاه قاضی الحاجات برآورده، قرائت فاتحه نموده و به منازل فیوض نازل خود متوجّه گردیدند. به برکت و میمنت فاتحه فایحه، دل این بیدل را انشراحی و افتتاحی پدید آمد به نظر تأمّل و تفکّر به مطالعه: «لا یتحرّک ذرّه الّا باذن اللّه» کرده، از خود رفتم. بعد از ساعتی به حال اصلی باز آمده، با خود گفتم: ای کشفی، این اشارتی است از اشارات غیبی و بشارتی است از بشارات لاریبی. باید که خاطر فاطر- من کلّ الوجوه- از جمیع امور مهجور ساخته، مشغول به حصول این سعادت سرمدی و عبادت ابدی و توفیق یافتن این امر عالی متعالی، خالی از عنایت خاص حضرت ایزد متعال نشمری. بعد از تقدیر مقدّرات مسطوره و تذکیر این تکلّمات مذکوره، مآل صورت حال آنکه به اهتمام تمام در صدد گردآوردن کتب معتبره گشتم. به عنایت جامع المتفرّقین، اکثری از نسخ متقدّمین و متأخّرین را جمع آورده، در استنباط احوال خجسته مآل آن حضرت- کرّم اللّه وجهه- بودم که اخوی اعزّی قرّه العین میر محمّد مؤمن- اطال اللّه

عمره- که در نسبت، برادر حقیقی است و به حسب اتّحاد و یگانگی، محبوب تحقیقی- اکرمه اللّه فی الدّارین- به برکت صاحب قاب قوسین به زبان اخلاص و به لسان اختصاص گفت: ای برادر، اگرچه موفّق شدن به این گونه امر عظیم از ثمرات سعادت ازلی است، امّا نشنیده ای که آن پیر تجربه کار شیراز چه گفته؛

بیت:

کس از دست جور زبانها نرست اگر حق پرست است ور خودپرست ملاحظه دارم که مبادا از جمع نمودن این مجموعه محموده از آنچه تو بالذّات

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:22

متنفّری، آخر به همان متّهم گردی. گفتم: ای برادر به جان برابر، سخن عاقلانه گفتی و گوهر عاقبت اندیشی به دستیاری الماس دانشوری سفتی، امّا نشنیده ای: «الاعمال بالنّیات»؟ و الحمد للّه، مطلب این نحیف از جمع نمودن مناقب مرتضوی نه آن است که از مطالعش خلفای ثلاثه- معاذا للّه- مورد طعن و طنز باشند؛ چنانچه بعضی از علمای اهل تشیّع به همین نیّت تألیف و تصنیف کرده اند. و لهذا به اعتقاد من، مدح و منقبت یکی، تعریف و توصیف هر چهار است و اگر معترضی در این محل به حکم: «من تشبّه بقوم فهو منهم» زبان اعتراض گشاید، گنجایش دارد. و لیکن ما جواب وافی شافی داریم که در محبّت امیر المؤمنین علی- کرّم اللّه وجهه- مشابهیم به ایشان؛ نه در عداوت خلفای ثلاثه- رضی اللّه عنهم. و به اعتقاد اهل سنّت عداوت خلفای ثلاثه رفض است نه محبّت امیر المؤمنین علی- کرّم اللّه وجهه. چنانچه صاحب تشریح، تشریح و تنقیح این مبحث می دهد که: «من قال حبّ علیّ رفض فهو خارجی و کافر لانّ اللّه تعالی احبّه و احبّه النّبی و الصّحابه و

المؤمنون اجمعون.» یعنی، هرکه بگوید دوستی علی [ع] را رفض، پس او خارجی و کافر است؛ زیرا خدا و رسول و صحابه و جمیع مؤمنان، او را دوست داشته اند و آن سرور- صلّی اللّه علیه و آله و سلّم- جهت ترغیب صحابه و امّت به محبّت امیر المؤمنین مثل: «من احبّ علیّا دخل الجنّه بغیر حساب»، بسا حدیث فرموده.

و قطب تجرّد، فرید الدّین گنج شکر- قدّس سرّه- در راحت القلوب می گوید: «هر مریدی که یک لفظ از فرموده پیر خود بنویسد، ثواب آن زیاده از طاعت و عبادت هزار سال است. و بعد از وفات، مقامش اعلی علیّین باشد.» پس از اینجا قیاس باید کرد شخصی که موفّق به سعادت نوشتن مناقب گرامی پیر پیران کاینات گردد، او را در آخرت چه درجه خواهد بود؛ چنانچه اخطب خطبای خوارزم، ابو المؤیّد در کتاب مناقب، از امیر المؤمنین- کرّم اللّه وجهه- روایت کند که رسول- صلّی اللّه علیه و آله و سلّم فرمود، حدیث:

«انّ اللّه تعالی جعل لاخی علیّ فضائل لا تحصی کثره فمن ذکر فضیله من فضائله مقرّا بها غفر اللّه له ما تقدّم من ذنبه و ما تاخّر و من کتب فضیله من فضائله لم تنزل الملئکه یستغفر له ما بقی لتلک الکتاب اسم و من استمع فضیله من فضائله غفر اللّه له الذّنوب الّتی اکتسبها بالاستماع و من نظر الی کتاب من فضائله غفر اللّه له الذّنوب الّتی اکتسبها بالنّظر.»

یعنی، به درستی که خدای- عزّ و جلّ- برای برادر من که علی است، فضایل جمع کرده که از روی کثرت و بسیاری شمرده نمی شود. پس هرکس یک فضیلت از فضایل وی به

مناقب مرتضوی،

کشفی ،متن،ص:23

تصدیق دل ذکر کند، اللّه تعالی گناهان آینده و گذشته او را بیامرزد. و هرکه یک فضیلت از فضایل او بنویسد، ملایک استغفار کنند به جهت وی تا از آن نوشته یک لفظ بر جا بود و معصیت مستمع فضایل او را که به مرور جمع کرده باشد بیامرزد. و هرکس نظر کند در کتاب فضایل او، حق- سبحانه و تعالی- گناهان او را که به نظر کسب کرده باشد بیامرزد.

هم در کتاب مذکور از عبد اللّه بن عباس و در مودّات میر سیّد علی همدانی از عمر خطّاب- رضی اللّه عنه- مروی است که: رسول- صلّی اللّه علیه و آله و سلّم- فرمود، حدیث: «لو انّ الرّیاض اقلام و البحر مداد و الجنّ حسّاب و الانس کتّاب ما احصی فضایل علی بن ابی طالب.»

یعنی، به درستی که اگر نباتات قلم شوند و دریای محیط مداد و جنّ حساب کننده و آدمیان نویسنده، هر آینه فضایل مرتضی علی (ع) شمرده نشود.

بیت:

کتاب فضل ترا آب بحر کافی نیست که تر کنی سرانگشت و صفحه بشماری و حال آنکه این بی بضاعت عدیم الاستطاعت قلیل البضاعه را چه مجال نوشتن مناقب سامی آن سرور اولیای گرامی! لیکن در تمنّای آن است که از خوشه چینان خرمن علوم علمای سنّت و جماعت باشد، اگر به فرض محال، به خیال فاسد بعضی از جهّال ضالّ، مؤلّف این مجموعه محموده منسوب به رفض خواهد بود، پس بر این تقدیر وای بر احوال و اقوال راویان و مؤلّفان سلف- عصمنا اللّه من المعترض الزّنیم. امّا الحمد للّه، که ملامتی را عند اللّه منزلتی است عظیم و درجاتی است رفیع. یکی از اکابر سلف در

علامت اهل ملامت گوید: «ملامتی نه آن را گویند که به خلاف شرع شریف نبوی کاری کند تا خلق بر وی زبان ملامت گشایند، ملامتی آن است که در کار حقّ نظر بر رضای خالق حقیقی کرده، از خلق باک ندارد.»

و عزیزا، بسیاری از مریدان و معتقدان احوال گزیده آمال مشایخ- رحمهم اللّه اجمعین- که لب تشنگان سرچشمه هدایت آن خضر وادی ولایت اند، بر سبیل تفصیل در حیزّ تحریر آورده اند. چون در محفلی به معرض تقریر آید، طالبان از استماعش ابواب بهجت و مسرّت بر دل گشایند. پس از استماع مناقب قبله مشایخ و قدوه اقطاب، چرا انواع ملالت و کدورت بر جان فزایند؟ هیهات! هیهات! درباره آنانی که به این صفت مذمومه موصوفند، چه توان گفت و تا چند این غبن فاحش را در عبارت آرایی (به) تکلّف و تغافل توان نهفت؟ تمثیلی در باب این قسم بی تمیزان به خاطر ریخت. احوال

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:24

ندامت مآل این نوع جهّال ضالّ، بعینه مشابه است به عقیده اهل کفر. چنانچه اکثری از کفّار خوار، به رسم اهل اسلام معلّی مقام، به زیارت اولیا بشتابند و به حسب ظاهر به نیازمندی و شکستگی تمام زیارت نمایند. اما اگر بر ایشان تکلیف به گفتن کلمه طیّبه: «لا اله الّا اللّه، محمّد رسول اللّه» کنند، از دل و جان منحرف شده، حجّتهای باطل و مزخرفات لا طایل پیش آرند. و مطابق این حال، در هدایت السّعداء می آرد که: «در زمان سلطان شمس الدّین، مردی از مشهد مقدّس به دهلی آمده، فضایل و مناقب امیر المؤمنین علی- کرّم اللّه وجهه- می نوشت. بعضی متعلّمان بر وی بدگمان شده، گفتند: از این رفض مفهوم می شود.

چون این خبر به سلطان برسید، محضر کرد و آن مشهدی، نامه سلاطین و شیوخ که در دیباچه کتب دهلویان مرقوم بود، به جای نام هر ممدوح نام ائمه معصومین نوشته نمود. علمای عهد از راه عداوت پیش آمده، گفتند: و اللّه، تو رئیس مبتدعانی و قرار دادند که او را بسوزند. چون حقیقت کار معلوم شد، همه شرمسار گشتند.»

حقّا در تعجّبم از کسانی که کوس محبّت و بندگی خلفای راشدین سیّد العالمین زنند، از مطالعه مناقب و فضایل خلیفه ای که کمال خلافت به حکم: «الخلافه بعدی ثلثون سنه»، بر وجود متبرّکه او ختم شده، متألّم و متأذّی گردند. سبحان اللّه، چه رفیع القدر است این خلیفه چهارم که گویی در خلافت، رسول به او روز نخستین عهد کرده بود که تا تو در جهان باشی، من با تو باشم و چون به عالم اطلاق انتقال فرمایی، دامن موافقت از دست نمانم و به طفیل دوستیت به لباس امامت ملبوس گشته، تا قیام قیامت با یازده فرزند ارجمندت مرافقت کنم و رتبه فرزند آخرینت به جایی رسانم که عیسی- علیه السّلام- از آسمان چهارم فرود آمده، به صد جهان آرزوی تمنّای یکی از مقتدیان آن مقتدای دو سرا کرده.

المقصود، در این صورت تقصیر بر جامع مناقب نباشد؛ بلکه این قسم متعصّبان از دایره اهل سنّت و جماعت مطرودند و به حکم این بیت مردود.

بیت:

هر کس که گزید بغض یک رامحروم ز لطف هر چهار است این چنین ناکسان را باید نظر بر حدیث: «اللّهمّ و ال من والاه و عاد من عاداه 9970224خ 0 30 خ» کرده، اشک ملامت بر حال ندامت مآل خود ریخته و خاک حسرت

و غرامت بر سر بیخته، معالجه مرض باطن که چون شرک خفی مخفی است نمایند، تا سنّی پاک گشته، بدین چند بیت زبان فصاحت بیان گشایند.

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:25

لوالدی:

من محبّ چار یار مصطفی خارجی گو خون شود زین ماجرا

هرکه را یک ذرّه دانش یار شداز فراست مخلص این چار شد

چار عنصر هم به هم آمد از آن که شوند این چار از پرده عیان فقیر معتقد عقیده حمیده قدوه ابرار، شیخ عطار است که در تذکره الاولیاء می نویسد:

«انصاف آن است که چون پادشاه دنیا و آخرت محمد مصطفی را دانی، باید که فرزندان او را به جای خودشناسی و اقربا و وزرا و صحابه او را به جای خود، تا سنّی پاک باشی- حقّا ثمّ حقّا.»

بیت:

نه من دلشده این راه به خود می پویم بارها گفته ام و بار دگر می گویم که اگر جمع نمودن مناقب مرتضی علی (ع) رفض است، این چنین رفض را سعادت ابدی و دولت سرمدی تصور کرده، مصراع شافعی- علیه الرّحمه- را به صدق دل و جان تکرار می نمایم:

مصرعه: فلیشهد الثقلان انی رافضی. و به حکم وفور محبت و اعتقاد، خطاب به جناب مستطاب آن ولایت مآب کرده به بانگ بلند این رباعی بر زبان قصیر البیان می رانم؛

لمؤلفه:

تا جان به تن است، راه حیدر پویم تا چشم به سر، جمال حیدر جویم

خواهم که به هر موی پذیرفته زبان چون ذکر خدای ذکر حیدر گویم «و السّلام علی من اتّبع الهدی 0080224خ 0 31 خ».

آمدیم بر فهرست ابواب و مدّعا؛ بر ضمیر منیر ارباب فضل و اصحاب دانش، مبیّن و مبرهن باد که این مجموعه محموده مشتمل است بر دوازده باب.

ربّ یسّر و تمّم بالخیر باب اول: در بیان نصوص قرآنی

که در شأن امیر المؤمنین، امام المتقین، یعسوب الواصلین، مطلوب الکاملین، امام المشارق و المغارب، اسد الله الغالب، علی بن ابی طالب- کرّم اللّه وجهه- وارد و نازل شده و متعلّق بها؛

باب دوم: در بیان احادیث نبوی- صلّی اللّه علیه و آله و سلّم؛

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:26

باب سیم: در بیان مناقب و فضایل مرتضوی؛

باب چهارم: در بیان عقد و نکاح مرتضی و سیده النساء؛

باب پنجم: در بیان علم و کشف؛

باب ششم: در بیان خوارق و عادات و ظهور کرامات؛

باب هفتم: در بیان زهد و ورع؛

باب هشتم: در بیان سخاوت؛

باب نهم: در بیان قوت و شجاعت؛

باب دهم: در بیان فراست و کیاست؛

باب یازدهم: در بیان متمکن شدن بر سریر خلافت صوری و معنوی؛

باب دوازدهم: در بیان انتقال از عالم فنا به عالم بقا و به یمن حصول درجه شهادت واصل شدن به ذات خداوند- جلّ و علا-

و انحصار ابواب در عدد دوازده، تبرّکا و تیمّنا، شد- وگرنه بلکه در هزار باب و در هزار کتاب نگنجد- چه 1080224خ 0 32 خ:

اول) عدد حروف کلمه معظمه لا اله الّا اللّه که بنای دین اسلام بر اوست، دوازده است؛

دوم) کلمه مکرّمه محمّد رسول اللّه که اصل ایمان متعلق به آن است، مرکّب به دوازده حرف است؛

سیم) کلمه امیر المؤمنین که خاصه خطاب مستطاب آن حضرت است، دوازده حرف است؛

چهارم) شاه ولایت پناه نیز دوازده حرف است؛

پنجم) اسم متبرّکه آن حضرت علی بن ابی طالب، مؤلف به دوازده است؛

ششم) نظام مصالح عالم محتاج زمان است و زمان، عبارت از ساعات شب و روز؛ هر یک از لیل و نهار در حال اعتدال دوازده (ساعت) است؛

هفتم) محل سبعه سیاره، منحصر به دوازده

برج است؛

هشتم) به حکم آیه کریمه: «إِنَّ عِدَّهَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ اثْنا عَشَرَ شَهْراً فِی کِتابِ اللَّهِ». 2080224خ 0 33 خ

و در سالی، دوازده ماه است؛

نهم) برطبق آیه کریمه: «وَ لَقَدْ أَخَذَ اللَّهُ مِیثاقَ بَنِی إِسْرائِیلَ وَ بَعَثْنا مِنْهُمُ اثْنَیْ عَشَرَ نَقِیباً.» 3080224خ 0 34 خ نقبای قوم موسی- علیه السّلام- دوازده نفر بودند؛

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:27

دهم) سید کاینات- علیه افضل الصّلوات و اکمل التّحیات- در لیله العقبه، از انصار دوازده کس به نقابت تعیین فرموده بود؛

یازدهم) اسباط یعقوب- علیه السّلام- به مقتضای آیه کریمه: «وَ مِنْ قَوْمِ مُوسی أُمَّهٌ یَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَ بِهِ یَعْدِلُونَ وَ قَطَّعْناهُمُ اثْنَتَیْ عَشْرَهَ أَسْباطاً» 4080224خ 0 35 خ دوازده نفر بودند؛

دوازدهم) انحصار ائمه معصومین- علیهم السّلام- نیز در عدد اثنی عشر است؛ به حسب احادیث نبوی چنانچه در صحیحین از جابر بن سمره- رضی الله عنه- مروی است که گفت: «سمعت النّبی- صلّی اللّه علیه و آله و سلّم- یقول یکون بعدی اثنی عشر امیرا فقال کلمه لم اسمعها. فقال ابی انّه قال کلّهم من قریش. یعنی: شنیدم که رسول- صلّی اللّه علیه و آله و سلّم- که می گفت: بعد از من خواهند بود دوازده امیر. پس گفت کلمه [ای] که نشنیدم آن را. پدر من گفت: رسول فرمود آن دوازده نفر امیر، از قریش خواهند [بود] 5080224خ 0 36 خ.»

و در اعلام الوری مسطور است که امام زین العابدین از آبای بزرگوار خود روایت کرده که خاتم النبیین به امیر المؤمنین گفت: «اثنا عشر من اهل بیتی اعطاهم اللّه علمی و فهمی.

اوّلهم انت یا علی، و آخر القائم الّذی یفتح اللّه تعالی علی یدیه مشارق الارض و مغاربها.»

یعنی؛ دوازده کس اند اهل بیت

من که حق- سبحانه و تعالی- عطا کرده به ایشان علم و فهم من. اول ایشان تویی یا علی. و آخر ایشان قائمی است که مفتوح می سازد خدای تعالی بر دست او مشارق و مغارب ارض را.

و از امام جعفر صادق- رضوان [اللّه] 6080224خ 0 37 خ علیه- مروی است که گفت: رسول- صلّی اللّه علیه و آله و سلّم: «الائمه بعدی اثنا عشر. اوّلهم علی بن ابی طالب و آخرهم القائم؛ هم خلفایی و اوصیایی و اولیایی و حجج اللّه تعالی علی امّتی المقرّبهم مؤمن و المنکر لهم کافر.» یعنی، ائمه بعد از من دوازده کس اند. اول ایشان علی و آخر ایشان قایم است و ایشان خلفا و اوصیا و اولیای من اند. حجت اللّه اند بر امت، مقرّ ایشان مؤمن است و منکر ایشان کافر.

و در ارشاد شیخ سعید، از حسن بن عباس از ابی جعفر ثانی بن علی مروی است که امیر المؤمنین علی گفت که رسول- صلّی اللّه علیه و آله و سلّم- اصحاب خود را فرموده:

«آمنوا بلیله القدر فانّه ینزل فیها امر السنه و انّ لذلک الامر من بعدی علی بن ابی طالب و احدی عشر فی ولده.»

و به همین اسناد از امیر المؤمنین مروی است که گفت: «شب قدر در هر سالی

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:28

می باشد و به درستی که فرود آید در آن شب، کار مرآن سال و مرآن کار را اولیایند بعد از مصطفی. ابن عباس پرسید: یا امیر المؤمنین، کیستند آن اولیا؟ گفت: انا واحد عشر من صلبی ائمّه محدثون.»

و از جابر بن عبد الله انصاری مروی است که گفت: «به خدمت سیده النّساء فاطمه زهرا- رضی اللّه عنها- رفتم.

در دست مبارکش لوحی دیدم که در او اسمای اوصیا مرقوم بود. شمردم دوازده اسم بود، آخر این دوازده وصی قایم است. از فرزندان فاطمه سه کس از ائمه اثنا عشر محمد نام دارند و سه از ایشان مسمّی به علی اند.»

و در کشف الغمّه از احمد بن حنبل و در مودّات از مسروق منقول است که: «ما با عبد اللّه بن مسعود- رضی اللّه عنه- در مسجد نشسته بودیم. مردی آمده گفت: ای ابن مسعود، آیا گفته است شما را پیغمبر که بعد از وی چند امام خواهد بود؟ گفت: آری، به عدد نقبای بنی اسرائیل.» و به حسب کلام ملک الجلیل العلّام، نقبای بنی اسرائیل دوازده نفر است؛ چنانچه در صدر مسطور گشت.

نگنجد. پاک و منزّه است اللّه- تبارک و تعالی- از آنچه توصیف می کنند. و درود و سلام بر پیامبران، و سپاس از آن خدای پروردگار جهانیان است.»

3060224خ 0 (6) خ- مقصود آیه 8، سوره دهر است که در شأن حضرت علی و فاطمه و حسنین- علیهم السّلام- نازل شد:

و یطعمون الطّعام علی حبّه مسکینا و یتیما و اسیرا. «و طعام را در حالی که خود دوستش دارند به مسکین و یتیم و اسیر می خورانند.»

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:29

______________________________

3060224خ 0 (7) خ- النّجم (53) آیه 9: «تا به قدر دو کمان، یا نزدیکتر.»

3060224خ 0 (8) خ- نک: احادیث مثنوی: ص 172. «اگر تو [محمد (ص)] نبودی، جهان را نمی آفریدم.»

6060224خ 0 (9) خ- کنوز الحقایق؛ ص 13. «یاران من به سان ستارگانند؛ پس به هرکدام رو آورید، ره یابید.»

2160224خ 0 (10) خ- ألإسراء (17) آیه 44: «و هیچ موجودی نیست جز آنکه او را به پاکی می ستاید، ولی شما ذکر تسبیحشان را نمی فهمید.»

4160224خ 0 (11) خ- تمهیدات، ص 18. «کسی که خدا را شناخت، زبانش دراز می شود [از او شطحیات سرمی زند].»

8160224خ 0 (12) خ- همان؛ ص 71. «اگر پرده [غیب] آشکار شود، بر یقینم افزوده نشود.»

2360224خ 0 (13) خ- «به مؤمنان گمان نیک برید.»

7360224خ 0 (14) خ- پیش از این، از آن یاد شد.

7360224خ 0 (15) خ- المائده (5) آیه 55: «جز این نیست که ولیّ شما خداست.» این آیه در شأن حضرت علی (ع) نازل شده که دنباله آن این است: وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاهَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکاهَ وَ هُمْ راکِعُونَ. «و رسول او و مؤمنانی که نماز می خوانند و همچنان که در رکوعند انفاق می کنند.»

7360224خ 0 (16) خ- نک: مسند احمد؛ ج 4، صص 281

و 370؛ جامع صغیر؛ ج 2، ص 180. «هرکه من مولای اویم، پس علی (ع) مولای اوست.»

1460224خ 0 (17) خ- نک: کشف الاسرار و عدّه الابرار؛ ج 4، ص 277. «هرکه گفت: خدایی جز اللّه نیست و محمد (ص) فرستاده خداست، بی حساب به بهشت رود.»

1460224خ 0 (18) خ- «هرکه خموشی گزید، تندرست ماند و هرکه تندرست ماند، رهایی یافت.»

7460224خ 0 (19) خ- دفتر اول، ابیات 3721- 3788 به گونه گزیده شده.

9460224خ 0 (20) خ- گلستان سعدی؛ تصحیح یوسفی، دیباچه، ص 1.

5560224خ 0 (21) خ- پیش از این، از آن یاد شد.

7660224خ 0 (22) خ- در نسخه بم: بداء.

7660224خ 0 (23) خ- همان: لکان الحقّ.

7660224خ 0 (24) خ- همان: او.

0760224خ 0 (25) خ- قابل توجه است که به این گونه غزلها، امروزه در علم بدیع، مثنوی- غزل می گویند که نمونه بارز آن در دیوان شمس بسیار فراوان است، از جمله:

ای یوسف خوش نام ما خوش می روی بر بام ماای در شکسته جام ما ای بر دریده کام ما

ای نور ما، ای سور ما، ای دولت منصور ماجوشی بنه در شور ما تا می شود انگور ما ...

2760224خ 0 (26) خ- در نسخه بم: در.

8760224خ 0 (27) خ- هود (11) آیه 18: «لعنت خدا بر ستمکاران باد.»

4860224خ 0 (28) خ- در نسخه بم: اطالتی.

4070224خ 0 (29) خ- همان: این.

1270224خ 0 (30) خ- نک: مسند احمد؛ ج 4، ص 281 و 370؛ جامع صغیر؛ ج 2، ص 180. «بار خدایا، دوست بدار کسی که وی را دوست بدارد و دشمن بدار کسی که وی را دشمن بدارد.»

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:30

______________________________

9270224خ 0 (31) خ- طه (20) آیه 47: «و سلام بر آن کس که از پی هدایت قدم نهد.»

3470224خ 0 (32) خ- در نسخه بم: وگرنه در

هزار باب، بلکه در هزار کتاب نگنجد.

1570224خ 0 (33) خ- ألتوبه (9) آیه 36: «شمار ماهها در نزد خدا، در کتاب خدا از آن روز که آسمانها و زمین را بیافریده دوازده است.»

3570224خ 0 (34) خ- ألمائده (5) آیه 12: «خداوند از بنی اسرائیل پیمان گرفت و از میان آنان دوازده نقیب برانگیختیم.»

5570224خ 0 (35) خ- ألأعراف (7) آیات 159- 160: «گروهی از قوم موسی هستند که مردم را به حق راه می نمایند و به عدالت رفتار می کنند. بنی اسرائیل را به دوازده سبط تقسیم کردیم.»

6570224خ 0 (36) خ- از نسخه بم افزوده شد.

0670224خ 0 (37) خ- همان.

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:31

علیه السّلام- آمد آیه کریمه: «إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ» را بر حضرت نبوت پناه آورد. و حسّان بن ثابت انصاری که مدّاح رسول اللّه بود، در این باب شعری گفته، از آن جمله یک بیت این است؛

شعر:

فانت الّذی اعطیت و کنت راکعافدیک نفس 8511224خ 0 5 خ القوم یا خیر راکع و در امالی شیخ شهید- نوّر مرقده- مسطور است که: «وزن حلقه انگشتری چهار مثقال و نگینه اش که از یاقوت احمر بود، پنج مثقال و قیمت آن خراج مملکت شام و خراج شام سیصد شتر بار نقره و چهار شتر بار طلا بود و آن انگشتری از طوق بن حران بود که امیر المؤمنین او را کشته، انگشتری را به خدمت رسول آورد. آن سرور- صلّی اللّه علیه و آله و سلّم- به امیر عطا فرمود.» چنانچه از قصّه مسطوره چند کس از اکابر سلف خبر می دهد؛ ناصر خسرو گوید، فرمود (ص) 9511224خ 0 6 خ؛

بیت:

آنچه علی داد در رکوع فزون است زانچه همه عمر داد حاتم طایی حکیم سنایی- علیه الرّحمه- در حدیقه گوید که:

در قیام و قعود عود او کرددر رکوع و سجود جود او کرد مولوی رومی گوید:

پاک و منزّه از صفات، ممسوس گشته او به ذات داده زکوه اندر صلوه، اللّه مولانا علی قدوه ابرار، شاه قاسم انوار گوید؛

بیت:

به زیر نگین تو آمد دو گیتی چو دادی به درویش انگشتری را بیت:

شها تراست مسلّم کرم که گاهِ رکوع کند برای حق انگشتری نثار انگشت مولانا جامی در هشت بند خود که در منقبت امیر گفته، گوید:

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:34 گر معزّز گشت انفاس مسیحا در کلام در «یقیمون الصلوه» آمد ترا اعزازها

گر به عزّت مصطفی را در ید اللّه

برکشیدگشت منزل بهر اعزاز تو نصّ «انّما»

ور به طاعت گفت عیسی را و اوصافی ترادر «یُقِیمُونَ الصَّلاهَ» آمد ولایت از خدا مولانا قاسم کاهی گوید،

بیت:

به سایل داد خاتم در نماز آن معدن احسان دلِ پاکیزه اش چون بود فارغ از زر و زیور

مواخاه بسته ام و او بر فراش محمد خواب کرده، نفس خود را فدای محمد گردانیده. شما هر دو به زمین روید و علی را از مکاید دشمنان محفوظ دارید. بفرموده قیام نموده، جبرئیل جانب سر و میکائیل جانب پا ایستاده، تمام شب محافظت نمودند و جبرئیل می گفت:

بشارت باد مر ترا ای امیر المؤمنین، مثل تو کیست که خدای تعالی به تو مباهات می کند بر ملائکه آسمان و زمین.

مؤلف گوید: آری رسول- صلّی اللّه علیه و آله و سلّم- او را از میان احباب خود به جای خود اختیار کرد که شب غارش بستر داد و به روز غدیرش منبر و به قتال کردنش

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:35

تیغ دو سر و به نسبتش دختر و به آخرتش کوثر و این نه مخفی است، بلکه در دیده عالمیان است از آفتاب اظهر. جهادش فی اللّه بود و نان دادنش لوجه اللّه و جان دادنش «ابتغاء لمرضات اللّه».

درهم چیزی دیگر نداشت. یک درهم از آن در شب صدقه داد و یک درهم روز و یک درهم در سرّ و یک درهم در علانیه. بعد از آن آیه: الَّذِینَ یُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ، نازل شده.»

و صاحب تفسیر حسینی در روضه الشهداء می آرد که: «بعد از نزول آیه کریمه، سید المرسلین از امیر المؤمنین پرسید: یا اخی، تو را بر این تصدّق چه باعث شد؟ گفت: یا رسول اللّه، طریق عطا و صدقه را منحصر در این چهار وجه یافتم؛ به امید آنکه وجهی از این وجوه مقبول درگاه ربّ العالمین افتد، بنابراین التزام طرق اربعه نمودم. سید کاینات- علیه افضل الصّلوات و اکمل التّحیات- فرمود: ای پور ابی طالب، آنچه مقصود تو بود، یافتی.»

خ یعنی، شما ترسیدید از آنکه در پیش از راز و مناجات پیغمبر ما صدقه مقدّم دارید. ثعلبی از امیر المؤمنین علی روایت کند که گفت:

«چون آیه مناجات فرود آمد، حضرت رسالت- صلّی اللّه علیه و آله و سلّم- مرا خوانده و گفت: «تری دینارا.» یعنی، چه اجتهاد می کنی که یک دینار زر صدقه دهند؟ گفتم:

طاقت آن ندارند. فرمود: پس چند؟ گفتم: جبّه یا جوی. آن سرور فرمود: بسیار تقلیل کردی.» و نیز روایت کرده اند که امیر المؤمنین گفت: «به درستی که کتاب خدای آیتی است که پیش از من هیچ کس بدان آیت عمل نکرده، بعد از من کسی بدان عمل نکند و 7611224خ 0 14 خ آیه مناجات است؛ زیرا که چون آیه فرود آمد، در بساط من یک دینار زر بود. آن را به درهم چند فروختم. هرگاه قصد مناجات رسول کردمی، از آن دراهم تصدّق نمودمی.

چون آن دراهم تمام شد، حکم آیه مناجات منسوخ گشت به آیه: «أَشْفَقْتُمْ أَنْ تُقَدِّمُوا» نجوی شود میسّرا 8611224خ 0 15 خ».

و در تفسیر مدارک مسطور است که: «بعد از نزول آیه مذکوره، امیر المؤمنین از سید المرسلین ده سؤال کرد. از آن جمله یکی این است که گفت: «یا رسول اللّه، ما الحقّ؟» آن سرور- صلّی اللّه علیه و آله و سلّم- فرمود: «الخلافه حقّه اذا انتهت الیک.»

یعنی، خلافت حقّ است، هرگاه منتهی شود به تو.»

ثعلبی و واحدی به روایت بریده اسلمی مسطور است که: «رسول فرمود: یا علی به درستی که اللّه تعالی فرمود به من که ترا نزدیک دارم و دور نگردانم و تعلیم و تفهیم تو کنم که تو فهم می کنی و درمی یابی. چون رسول به امیر فرمود، آیه مذکوره نازل شد.» و از مکحول مروی است که: «بعد از نزول آیه مسطوره، آن سرور روی به سوی امیر کرده گفت: به درستی که درخواستم از حقّ- سبحانه و تعالی- که اذن واعیه را گوش تو گرداند.

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:37

امیر المؤمنین فرمود: بعد از آن هر کلامی که شنیدم، فهم کردم و یاد گرفتم.»

چون عثمان- رضی الله عنه- بر سریر خلافت نشست، او را والی کوفه گردانید و او به مداومت شرب خمر اشتغال نمود؛ حتی یک نوبت در مستی نماز فرض بامداد را چهار رکعت ادا نمود. و بعد از سلام رو به مؤمنان کرد و گفت: اگر خواهید چند رکعت دیگر هم بیفزایم که توفیق رفیق من گشته و نوبت دیگر در عین امامت قی کرد و از بوی پلید خمر، فسق ولید ظاهر گردید. و به همین علت از حکومت کوفه معزول شد و در رقعه که جانب غربی بغداد واقع است، مرد.» و حسّان بن ثابت انصاری مطابق حال شعری گفت،

شعر:

انزل اللّه الکتاب العزیزفی علی و فی الولید قرانا

فتیسّبؤا الولید من ذاک فسقاو علی مبوّء ایمانا

لیس من کان مؤمنا عرف اللّه و کمن کان فاسقا خوّانا

سوف یجزی الولید حزنا و ناراو علیّ لا شک یجزی جنانا

فعلیّ یلقی لدی العرش عزّاو ولید یلقی هناک هوانا معنی بیت اول، نازل کرد اللّه تعالی کتاب عزیز را در باب مرتضی علی (ع) و در باب ولید قرینه؛ یعنی لایق آن.

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:38

معنی بیت دویم، پس مهیّا شد ولید از آن فسق را و مهیّا شد امیر المؤمنین ایمان را.

معنی بیت سیوم، نیست آن کس که مؤمن باشد خدای را مثل کسی که فاسق باشد و خیانت کننده.

معنی بیت چهارم، زود باشد که جزا داده شود ولید را غم و آتش سوزان و اجر داده شود مرتضی علی- کرّم اللّه وجهه- را بی شک به بهشت.

معنی بیت پنجم، پس مرتضی علی ملاقی کرده شود نزدیک عرش عزیز و ولید ملاقی کرده شود در آنجا خواری را.»

مؤلف گوید: قصّه شرب خمر

ولید که در سنه سی ظاهر شد، در اکثر تواریخ مثل اعثم کوفی و روضه الاحباب بر سبیل تفصیل نیز مسطور است.

مردویه [از] ابن عباس و زید بن علی روایت می کنند که: «چون اللّه تعالی رسول خود را امر کرد که به اظهار فضل و کمال امیر مؤمنان قیام نماید و درباره وی گوید آنچه حقّ تعالی فرموده، آن سرور-

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:39

صلّی اللّه علیه و آله و سلّم- گفت: یا رب، به درستی که قوم من به امور جاهلیت قریب و حدیث العهدند، این فرمان را برنتابند. بعده از آن منزل فیوض نازل گشته به طرف مکه رفت و بعد از فراغ حج مراجعت نموده، در منزل غدیر خم نزول فرمود. حقّ- سبحانه و تعالی- آیه مذکوره را فرستاد. پس بازوی مبارک امیر المؤمنین به دست حقّ پرست گرفته، بیرون آمد و به منبر صعود نموده، بعد از ادای توحید باری تعالی رو به سوی اصحاب مستطاب کرد گفت: «الست اولی بالمؤمنین من انفسکم؟» یعنی، آیا نیستم من بهتر ای مؤمنان از نفس های شما؟ گفتند: یا رسول ربّ العالمین، تو به جمیع وجوه از ما اولی تری.

آنگاه به زبان معجز بیان فرمود: «من کنت مولاه فعلیّ مولاه. اللّهمّ وال من والاه و عاد من عاداه و اعن من اعانه و اخذل من خذله و انصر من نصره.» یعنی، هرکه را من مولی باشم، پس علی مولی و خداوند اوست. بار خدایا، دوست دار کسی را که دوست دارد علی را؛ و دشمن دار کسی را که دشمن دارد علی را؛ و یاری ده آن را که یاری دهد علی را؛ [و خوار گردان کسی را که خوار گرداند علی را؛ و یاوری کن کسی را که یاوری کند علی را].

راوی گوید: و اللّه به حکم این آیه کریمه و

حدیث نبوی، ولایت امیر المؤمنین بر گردن صحابه و سایر اهل اسلام واجب و فرض شد.»

نظم:

رَوْ از برای سرِ دینِ خویش تاجی سازز خاک پای جوانمرد والِ مَنْ والاه

ز دل عداوت او دور دار تا نخوری ز تیغ لفظ نبی زخم عادِ مَنْ عاداه و نیز در مناقب ابن مردویه از ابن هارون عبدی منقول است که گفت: «رأی و اجتهاد من مایل به رأی خوارج بود تا هنگامی که از ابو سعید خدری شنیدم که می گفت: هیهات! مردمان مأمور شدند به شش فرض و به پنج، عمل نمودند. و ترک یکی از جهالت کرده، به راه ضلالت افتادند. مردی پرسید: آن پنج فرض کدام است؟ گفت: کلمه طیبه و صلوه و زکوه و حج و صوم شهر رمضان. گفت: کدام است آن یکی که ترک کرده اند؟ گفت: ولایت علی بن ابی طالب. آن مرد گفت: دوستی امیر به این پنج فرض مفروض است؟ گفت: بلی.

گفت: به درستی که مردمان کافر شده باشند که حقّ ولایت مرتضی علی بجا نیاورده اند.

ابو سعید- رضی الله عنه- گفت: مرا چه گناه باشد!»

لمؤلفه:

سرمایه زندگانیم حبّ علی است پیرایه شادمانیم حبّ علی است

حاجی سوی کعبه رفت و من سوی نجف چون کعبه جاودانیم حبّ علی است

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:40

و له:

پروانه انوار جمال علی ام دیوانه اسرار کمال علی ام

از جمله جهانیان بریده «کشفی»و اللّه که طالب وصال علی ام

ابن مردویه از ابو سعید خدری مروی است که: «فرود آمد این آیه کریمه در غدیر خم، در زمانی که سید المرسلین دست امیر المؤمنین را گرفته، برداشت. پس در حین نزول آیه کریمه گفت: اللّه اکبر به اکمال دین و اتمام نعمت و رضای پروردگار به رسالت من و ولایت علی.»

لمؤلفه:

آن کس که به مصطفی نخستین یارست آن کس که دلش خزینه اسرارست

آن کس که به جمع مؤمنان سردارست سلطان دو کونْ حیدر کرّارست و له:

یکتایی و پاکی به خدا می زیبدسلطانیِ عالم به بقا می زیبد

شاهیِ جهان به مرتضی می زیبدمحبوبیِ او به مصطفی می زیبد

آن جنّات همیشه باشند. به درستی که نزد اللّه تعالی مزد بزرگ حاصل است.

واحدی بعد از بیان ایراد آیات مذکوره گفت: «اللّه سبحانه، مرتضی علی را در دعوی خود صادق کرد و بر پیشی او به ایمان و مهاجرت گواهی داد و مر او را تزکیه نمود و بستود و منزلتش رفیع و بلند گردانید، به سبب آنچه در شأن او فرود آورد. و رتبه اش به جایی رسانید که بعد از نبی، غیر او هیچکس به آن مرتبه نرسد.»

و به دست خود ایما به سینه خود کرد و «لِکُلِّ قَوْمٍ هادٍ» خواند و اشارت به امیر کرده و گفت: راه یافتگان بعد از من به سبب تو راه یابند.»

لمؤلفه:

اگر تمام جهان دشمن است نیست غمی که دوستی ز رهِ صدق با خدا دارم

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:43 اگرچه مویْ به مویْ عاصی و گنهکارم ولی چه غم شفیعی چو مصطفی دارم

مرا به خضر و به کس نیست حاجتی «کشفی»که رهنما به رهِ حقّ چو مرتضی دارم

روایتی فرمود:

«الا، من اذی قرابتی فقد اذانی و من اذانی اذی اللّه.» یعنی، دانا و آگاه باشید؛ هرکه ایذا کند اهل بیت مرا پس به تحقیق ایذا کرده است مرا. و هرکه ایذا کرده است مرا، پس به تحقیق ایذا کرده است خدای را. و به روایتی دیگر فرمود: «و الّذی نفسی بیده لا یؤمن عبد بی حتّی یحبّنی و لا یحبّنی حتّی یحبّ ذوی القربی.» یعنی، قسم به آنکه جان من به ید قدرت اوست که ایمان نیاورد بنده به من تا دوست ندارد مرا و دوست ندارد اهل بیت مرا.»

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:44

در صحیح مسلم و مصابیح و مشکوه از امّ المؤمنین عایشه- رضی الله عنها- و در تفسیر ثعلبی و فصل الخطاب از ابن عباس و مقاتل مروی است که: «بعد از نزول آیه کریمه «إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ»، آن سرور چادری از موی سیاه خود برداشت که امیر المؤمنین علی و فاطمه زهرا و حسنین آمدند و ایشان را در زیر آن چادر کشیده، آیه مذکور قرائت نمود.»

و حسنین اند؛ زیرا که رسول بعد از نزول آیه، هنگامه مباهله در یک پهلو امام حسن و پهلوی دیگر امام حسین و پیش رو مرتضی علی و پس پشت فاطمه را جا در داد. پس دانسته شد که حقّ سبحانه، مرتضی علی را نفس پیغمبر و اولاد و ذریه او را به ابناء و نساء آن حضرت- صلّی اللّه علیه و آله و سلّم- یاد فرمود.»

که جمیع انبیا در لیله المعراج به صاحب قاب قوسین و سید الثقلین گفتند: ما همه مبعوث شده ایم بر شهادت «لا اله الّا اللّه» و اقرار کردن به نبوّت تو و ولایت علی بن ابی طالب.

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:47

و عادل ترین شما در حقّ رعیت و نیکوترین شما نزد حقّ از روی افزونی و مرتبت. جابر گوید: بعد از نزول آیه مذکوره، هرگاه مرتضی علی آمدی، اصحاب رسول گفتندی: جاء خیر البرّیه؛ یعنی، آمد بهترین مخلوقات.»

قطعه:

گر پرسدت کسی که علی را نظیر هست با او بگو که آب به بوی گلاب نیست

در نزد کبریا بجز از ختم انبیاکس را مقام و منزلتِ بو تراب نیست

یا اخی، هیچ بنده محبّت تو نسبت به خود نکند و به مودّت تو متحقّق نگردد مگر حقّ سبحانه او را همراه ما برانگیزد روز قیامت. آنگاه این آیه خواند: فِی مَقْعَدِ صِدْقٍ عِنْدَ مَلِیکٍ مُقْتَدِرٍ.»

و در مناقب خطیب هم از جابر مروی است که: «رسول- صلّی اللّه علیه و آله و سلّم- به مرتضی علی گفت: هرکه تو را دوست داشت و به تو تولّی کرد، حقّ- عزّ و جلّ- او را همراه ما در منزل ما آرام دهد. بعد از آن، آیه مذکوره تلاوت نمود.»

لمؤلفه:

تا چند خراب همچو خاشاک و خسی وز فرط هوس به هر طرف چون مگسی

گر قرب خدا خواهی ای سالک راه رَوْ دوستیِ علی گزین تا برسی

جماعت برخاستند، دیدند که در منزل فیوض نازل امیر المؤمنین افتاد. پس از فرط جهالت به آن سرور گفتند: تو به سبب محبّت علی گمراه شده ای. از آن جهت آیه کریمه «النّجم» نازل شد.»

و در مناقب ابن مردویه از ناجیه [خفاف ابو خفاف] الغزی مروی است که گفت: «چون رسول اللّه- صلّی اللّه علیه و آله و سلّم- به سدّ ابوابی که در مسجد بود امر کرد، این معنی بر صحابه شاق نمود. یکی گفت: عباس و ابو بکر و عمر و عثمان و غیره را بیرون کرد و به جای خود ابن عم خود را آرام داد. دیگری گفت: در تعظیم و رفع منزلت او تقصیر نمی کند. چون آن سرور دانست که این معنی بر صحابه دشوار است، صلوه جامع خواند. چون صحابه جمع شدند، بر زبر منبر برآمده، بعد از فراغ خطبه بر زبان معجز بیان فرمود: ای مردمان، نه من درها بسته، شما را بیرون کرده ام و نه علی را در جای خود آرام داده ام. آنگاه آیه: «و النّجم» را خواند؛ یعنی هرچه نطق می کنم آن همه از قبیل وحی است، نه از هوا و هوس.»

است.»

ایشان آیه مسطوره فرستاده، آن فرقه منم و محبّان من.»

لمؤلفه:

ای که از دل طالبِ حقّ گشته ای آفتاب اوج مطلق گشته ای

دوستیِ مرتضی را پیر سازنفس دون را پای در زنجیر ساز

مهر حیدر چشم دل بینا کندمهر حیدر قطره را دریا کند

مهر حیدر گر نباشد راهبرمی رود بیچاره رهرو در سقر

مهر حیدر مایه ایمان من مهر حیدر زندگیّ جان من

گشت از مهر علی روشن دلم هست از مهرش منوّر محفلم

گوهر من آمد از بحر علی دارم امید ولایت زان ولی

بنده حیدر ز جان و دل شدم زان به نور ذات حقّ واصل شدم

دست من دامان حیدر روز حشرنام پاکش بر زبانم روز نشر

مژده داد به ایشان از فتح نزدیک که فتح خیبر است و آن بر دست امیر المؤمنین بود.»

آیه مذکوره نازل شد، گفتیم یا رسول اللّه، ما خدا و رسول را می دانیم؛ پس اولی الامر چه کسانند که حق تعالی اطاعت ایشان را قرین کرده به طاعت خود و رسول خود؟ آن حضرت فرمود:

خلفای من اند بعد از من. اوّل ایشان علی است و بعد از [وی]، حسن و حسین و علی بن حسین و محمد بن علی که معروف است در توریه به باقر، زود باشد که دریابی او را ای جابر. پس هرگاه ببینی سلام من برسان. دیگر جعفر، دیگر موسی بن جعفر، دیگر علی بن

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:57

موسی و دیگر محمد بن علی و دیگر علی بن محمد دیگر حسن بن علی، دیگر هم نام و هم کنیت من حجّه اللّه فی الارضه محمد بن حسن که فتح کند حقّ- سبحانه و تعالی- بر دست او مشارق و مغارب ارض را و او غایب شود از شیعه اولیای خود. و جابر گوید، من گفتم: یا رسول اللّه، آیا باشد شیعه او را انتفاع از او در غیبت؟ فرمود: به حبّ آن که او مرا به راستی به خلق فرستاد که ایشان مستضئی گردند به نور او و مشفّع شوند به ولایت او در غیبت او. ای جابر، این راز از مکنون سرّ الهی و مخزن علم نامتناهی اوست؛ باید که مخفی داری از نامحرمان.»

پس این دلالت و روایات مؤید این معنی است که مراد از اولی الامر ائمه هدی اند که امامت و عصمت ایشان ثابت است و اتّفاق جمیع امت است بر علوّ رتبت و عدالت ایشان.

لا أُنْزِلَ عَلَیْهِ کَنْزٌ أَوْ جاءَ مَعَهُ مَلَکٌ إِنَّما أَنْتَ نَذِیرٌ وَ اللَّهُ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ وَکِیلٌ.» 5221224خ 0 71 خ یعنی، مگر تو ترک کننده ای بعضی امور وحی را و دلتنگی به سبب گفتن منافقان که چرا از آسمان گنجی فرو فرستاده نشد بر محمّد، یا خود فرشته همراه از آسمان نیامد با او؟ تو ای محمّد، بجز نذیر و پنددهنده نیستی و خداست بر هر شی ء کارفرما.

در تفسیر علی بن ابراهیم و علی بن عیسی و فخر رازی و مناقب ابن مردویه- علیهم الرّحمه- از امام جعفر صادق- رضوان اللّه علیه- مروی است که: «مصطفی با مرتضی گفت: ای برادر، به درستی که من از خدای- عزّ و جلّ- درخواستم که میان من و تو موالاه و محبّت اندازد. خواهش من به فعل آمد و مسألت نمودم که میان من و تو مؤاخاه کند، آن مسؤل نیز مبذول شد و التماس کردم که تو را وصی من کند، چنانچه کرد. پس مردی از منافقان تو در غیبت گفت: و اللّه یک صاع از خرما که در مشک کهنه باشد، بهتر است از آنچه محمد از پروردگار خود مسألت نمود. چرا درخواست نکرد فرشته ای از حقّ تعالی که معاونت و معاضدت او کند بر دشمن؟ یا گنجی که بدان استعانت نماید بر فقر و فاقه و شدّت احتیاج؟ بنابراین حقّ- سبحانه و تعالی- آیه مسطوره فرستاد.»

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:58

المؤمنین مروی است که: «آن سرور- صلّی اللّه علیه و آله و سلّم- با من گفت:

به درستی که در تو دیدیم ای علی، مثلی و داستانی است از عیسی- علیه السّلام. چه عیسی را قوم دوست داشته در محبّت او هلاک شدند؛ یعنی ابن اللّه گفتند و قومی دشمن داشتند، در دشمنی او هلاک شدند. پس منافقان در غیبت گفتند: رسول راضی نشد برای علی بر هیچ مثلی و داستانی به غیر عیسی؛ لاجرم این آیه کریمه نازل شد.»

خواهند بود.»

مفسرین متّفق اند که روزی سید المؤمنین آمده و امامین- علیهما السّلام- را مریض دید و مرتضی و سیده النّساء را گفت: نذری کنید تا فرزندان شما صحت یابند (ایشان نذر کردند که سه روز روزه گیرند) حقّ- سبحانه و تعالی- سبطین را شفا بخشید. ایشان روزه گرفتند. و مقداری جو قرض حسنه گرفته، آرد کرده، و نان پخته.

چون نماز شام خواستند افطار کنند، مسکینی به در خانه آمده، گفت: یا اهل البیت، انا مسکن. یعنی مرا طعام دهید که حق سبحانه و تعالی شما را دولت لقای خدا در عوض کرامت فرماید. [سائلی به در خانه آمد و سؤال کرد]. امیر المؤمنین نصیب خود بدان

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:65

مسکین داد و سایر اهل بیت نیز موافقت نموده، به آب خالص روزه گشوده و شب به طاعت گذرانیده و دیگر روز روزه گرفتند. باز وقت افطار یتیمی به در خانه آمد سؤال کرد. طعامی که بود ایثار کردند. شب سیم نیز اسیری به سر وقت ایشان رسید. آنچه از اطمعه بود به او داده و به آب خالص افطار نموده، تمام شب به طاعت الهی بسر بردند.

بعد از آن سوره «هل اتی» نازل شد و چندی از اکابر سلف نیز از این معنی خبر می دهند.»

شاه قاسم انوار گوید:

الا ای شهنشاه ملکا کبیراعلی الحق تویی مؤمنان را امیرا

به نصّ کلام و حدیث پیمبرولی و وصی خدای نبی را

تو را می توان خواند انسان کامل که هستی به معنی سمیعا بصیرا

چو کردی ادا صوم «یؤفون بالنّذر»شدی ایمن از «شرّه مستطیرا»

بود «یطعمون الطّعام» آنکه دادی به مسکین دیگر «یتیما اسیرا»

ز «انّا نخاف» از خدا گشتی ایمن ز «یوما عبوسا» و از «قمطریرا» شیخ عطار

گوید:

به مسکین نانی از بهرِ خدا دادخداوند جهانش «هل اتی» داد خواجه عبد اللّه انصاری گوید:

آن شنیدی که حیدر کرّارکافران کشت و قلعه ها بگشاد

تا نداد آن سه قرص نانِ جوین هفده آیت خداش نفرستاد مولانا جامی گوید:

نوح را «عبدا شکورا» گفت در «اسرا» ولی«سعیک مشکورا» آمد مر ترا در «هل اتی»

با ملایک مر ترا اندر «تخافون» یاد کردباز در «انّا نخافت» حمد می گوید خدا امیر هاشمی گوید:

گرچه سه شب قسمت خود را امیرداد به مسکین و یتیم و اسیر

لاجرم آمد ز نعیم عطادرخور او مائده «هل اتی» سلمان گوید:

ای برابر کرده ایزد با خلیلت در وفاآیه «یؤفون بالنّذر» است بر قولم گوا

بود با ایوب همسر در کُهِ صبر و شکیب گشته با جبریل همره در رهِ خوف و رجا

نوح را در شکر گر «عبدا شکورا» گفت گفت از برایت «سعیکم مشکورا» اندر «هل اتی» کمال گوید:

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:66 دریای علم و مطلق دین زبده یقین خورشید «هل اتی» و مَهِ برج «لا فتی»

تورات و انجیل.

مؤلف گوید: «در آیه مذکوره: «وَ الَّذِینَ مَعَهُ» اهل تسنّن و تشیّع [را] اختلاف است؛ بعضی از اهل سنت گویند: آیه مذکوره در میان خلفای اربعه- رضی الله عنهم- نازل شده، بلکه حجّت ترتیب خلافت صوری دانسته گویند از «وَ الَّذِینَ مَعَهُ» مراد ابو بکر صدیق است- رضی الله عنه- زیرا که با سیّد ابرار- صلّی اللّه علیه و آله- در شب غار موافقت اختیار نموده؛ و «أَشِدَّاءُ عَلَی الْکُفَّارِ» صفت عمر بن الخطّاب- رضی الله عنه- چه در مباحثه و مجادله او با اهل شرک و نفاق علما را اتفاق است؛ و «رُحَماءُ بَیْنَهُمْ» وصف عثمان بن عفان- رضی الله عنه- که او موصوف به صفات صله رحم بود و چنانچه مشهور است و معروف است؛ و «تَراهُمْ رُکَّعاً سُجَّداً» تا آخر، بیان حال مرتضی علی است- کرّم اللّه وجهه- که اکثر اوقاتش به وظایف طاعات و عبادات می گذشت به مرتبه [ای] که هر شب هزار تکبیر احرام از خلوت وی به سمع خادمان علیّه عالیه اش می رسید. و به اعتقاد اهل تشیّع از «وَ الَّذِینَ مَعَهُ» تا «مَثَلُهُمْ فِی الْإِنْجِیلِ» در شأن امیر المؤمنین علی نازل شده.»

و هم از کتب معتبره اهل سنت حجّتهای ظاهره و دلایل باهره بر سبیل سند آورده به ثبوت رسانند که از «وَ الَّذِینَ مَعَهُ» مراد ذات عالی صفات امیر است؛ زیرا که اوّل کسی که با پیغمبر- صلّی اللّه علیه و آله و سلّم» نماز گزارده او بود.

چنانچه در کتاب صفوه الزّلال هم از امیر المؤمنین مروی است که گفت: «صلّیت مع الرّسول [اللّه] 9521224خ 0 104 خ سبع سنه قبل ان یسلم احدا و یصلّی احد.

0621224خ 0 105 خ» و در صحیح ترمذی از ابن عباس- رضی الله عنهما- منقول است که گفت: «اوّل من صلّی مع الّنبی علی بن ابی طالب.» و غیر از این شرف و قرب معیت و اتّحادی که به حسب ظاهر و باطن

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:67

امیر المؤمنین را با سیّد المرسلین است، هیچ یکی از اهل بیت عظام و صحابه کرام را در آن مشارکت نیست؛ چنانچه حدیث: «کنت انا و علیّ نورا بین یدی اللّه مطیعا یسبّح اللّه ذلک النّور و یقدّسه 1621224خ 0 106 خ قبل ان یخلق آدم اربعه عشر الف عام» 2621224خ 0 107 خ الی آخره، مخبر این معنی است. و گویند چون امیر متولد شد، رسول او را غسل داده و در کنار گرفته و زبان معجز بیان خود را در دهان با برهانش نهاده و اوّل چیزی که امیر تناول نموده، لعاب دهان مبارک رسول اللّه [بوده].»

چنانچه در شواهد النّبوّه می آورد که: «روزی بر زبر منبر گفت: بپرسید از من ماورای عرش که در میان پهلوی من علوی بسیار است و این اثر لعاب دهان خیر البشر است.» و همچنان در کنار فیض آثار سیّد ابرار پرورش می یافت تا هنگامی که سرور، سیّده النّساء را به وی داده، حجره تعیین فرمود و در تمامی غزوات علم سیّد کاینات به دست او بود و در آخرت لواء الحمد نیز به دست او خواهد بود. و در لیله المعراج همراه بود و چون آن سرور در میان صحابه دو مرتبه عقد مؤاخاه منعقد گردانید، او را هر دو نوبت با خود عقد اخوّت بست؛ چنانچه یک نوبت فرمود: «انت اخی فی الدّنیا و

الآخره 3621224خ 0 108 خ» نوبت دیگر گفت: «انا اخوک 4621224خ 0 109 خ» و در زمان شکستن بتان بر دوش مبارک رسول بود و در وقت مباهله نیز همراه بود و آن سرور را بعد از رحلت غسل داد و تکفین نمود و به قبر درآورد و اول شخصی که بر جنازه پیغمبر نماز گزارده و آخرین کسی که از قبر مبارک بیرون آمده او بود؛ و «أَشِدَّاءُ عَلَی الْکُفَّارِ» نیز وصف ذات فایض البرکات اوست؛ زیرا که آیه مذکوره در غزای خیبر بعد از فتح نازل شده و سبب نزول در کلّ تفاسیر و صحاح ستّه و مشکوه و غیره چنین مسطور است که: «آن سرور- صلّی اللّه علیه و آله و سلّم- یک مرتبه ابو بکر صدیق و دو دفعه عمر بن الخطاب را رایت و علم داده با جمعی از صحابه کبار به جنگ روانه کرد و ایشان روی به فرار آوردند؛ پس آن سرور فرمود: «لاعطیّن الرّایه غدا رجلا کرّارا غیر فرّار یحبّ اللّه و رسوله» و رایت نصرت آیت را به دست حق پرست امیر المؤمنین داده روانه فرمود و آن فتح به دست امیر شد.»

و در شرح الامیه آمده که: «امیر را سیّد ابرابر، کرّار از آن خواند که به تکرار حمله بر کفّار کردی و فرار ننمودی.»

و از اینجاست که صاحب نزهت الارواح گوید: «شیرمردی که در هیجا به هیچ روی پشت نداده و شیری که به هیچ روی پشت نیاورده؛ آن پردلی که به یک نعره لشکر را دو پاره می کرد و آن صفدری که بر یک حمله نه قلعه را دوپاره می افکند و آیه کریمه: «وَ کَفَی

مناقب مرتضوی،

کشفی ،متن،ص:68

اللَّهُ الْمُؤْمِنِینَ الْقِتالَ» 5621224خ 0 110 خ که در شأن امیر در جنگ عمرو [بن] عبدود نازل شده و در صدر مسطور گشته نیز مخبر این معنی است که مراد از «أَشِدَّاءُ عَلَی الْکُفَّارِ» امیر المؤمنین علی است.»

و گویند: «رُحَماءُ بَیْنَهُمْ» نیز توصیف ذات و الاصفات امیر است نه وصف عثمان بن عفان- رضی الله عنه- زیرا که از فرط صله رحم او مخالفت و منازعت میان صحابه و مؤمنان به سرحدّی رسید که یزید پلید- علیه اللّعنه- دعوی خلافت رسول- صلّی اللّه علیه و آله و سلّم- نموده، چه ظلمها و ستمها که بر اهل بیت مصطفی نکرد و این همه خرابی از دوستی مروان حکم که رو کرده سیّد الثّقلین و شیخین- رضی الله عنهما- بود، شد؛ که او را وزیر امر خلافت حضرت رسالت ساخت و معاویه را حاکم شام و ولید بن عقبه را که به شرب خمر و فسق اشتغال داشت، والی کوفه گردانید.

عزیزی گوید که: سلطان باید نفس پروری را بر مردم مسلط نسازد که از نفس پرور هنر نیاید و بی هنر را سروری نشاید. و مروان مذکور به سایر النّاس معاصی پیش گرفته بدعتها نهاد؛ مثل دربان بر در داشتن و بی گناه بر قتل محمّد ابی بکر- رضی الله عنهما- اقدام نمودن- علی هذا القیاس. و بالآخره کار به جایی رسانید که اکثر صحابه و غیره متّفق گشته خلیفه را کشتند؛ چنانچه مشهور است و در اکثری از کتب معتبره متداوله مسطور است. پس بنابراین «رُحَماءُ بَیْنَهُمْ» خاصّه وصف امیر المؤمنین است که چون به نصرت و فیروزی بر سریر خلافت جلوس فرمود، بدعتهای مذکور برطرف کرده تا بود جز

به آرد جو افطار ننمود و چون اهل بیتش تکلیف تناول نمودن طعام کردندی، گفتی: ملاحظه دارم مبادا در عهد من کسی گرسنه مانده باشد و من سیر باشم.

و در تفسیر حافظی در شرح سوره «فاتحه» مسطور است که: «روز جمعه امیر المؤمنین بر منبر خطبه می فرمود. جامه کهنه پرپیوند در برداشت و با بند لیف خرما شمشیری در دست. عبد اللّه بن عباس به خاطر آورد که این مناسب حال ستوده مآل امیر نیست. آن حضرت به علم ولایت بر اراده اش مشرف گشته فرمود: به درستی چندان رقعه بر رقعه دوزانیدم که از دوزنده آن منفعل شدم؛ علی را با زینت دنیا چه کار که گل او خار است و نوشش نیش بار. و چگونه شاد باشم به لذتی که به اندک زمانی بسر آید و به معرض فنا درآید و چگونه سیر خورم که در ولایت حجاز شکمها گرسنه بود و چسان راضی شوم به آنکه مؤمنان مرا امیر خوانند و مقتدای خود دانند و در دشواری ها با ایشان شریک نباشم!»

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:69

و از عدی بن ثابت مروی است که گفت: «امیر المؤمنین- کرّم اللّه وجهه- در زمان سید المرسلین دو جامه سطبر خریده قنبر- رضی الله عنه- را مخیّر گردانید؛ قنبر یکی از آن دو جامه اختیار کرد، دیگری را امیر درپوشید.» و در روضه الشّهداء می آرد که: «در زمان خلافت امیر المؤمنین- کرّم اللّه وجهه- از بصره تا حدّ سمرقند در تحت تصرّف بود؛ اما به حدّی متواضع بود که در بازار کوفه پیاده راه می رفت و مردمی که به معاملات دنیوی اشتغال داشتند از امیر خود واقف نگشتندی. چون

بر وی انبوه کردندی، می گفتی: ای مؤمنان! علی را راه دهید. چون مردم آواز دلنوازش را استماع می نمودند، راه می دادند.»

و چون در معنی: «تَراهُمْ رُکَّعاً سُجَّداً» تا آخر که به اتّفاق علمای فریقین در شأن امیر است تأمل می کنیم، نیز صریح دلالت می کند که از «وَ الَّذِینَ مَعَهُ» تا «مَثَلُهُمْ فِی الْإِنْجِیلِ» تمام در شأن امیر المؤمنین نازل شده؛ زیرا که حقّ سبحانه می فرماید: می بینی ایشان را رکوع و سجودکنندگان؛ می طلبند فضلی از خدای و علامتهای ایشان در رویهای ایشان هویدا و آشکار است از اثر سجده و این وصف که مذکور شده صفت ایشان است در تورات و انجیل. و حال آنکه نام هیچ یکی از صحابه عظام- رضی الله عنهم- ثبت نشده بجز نام نامی شاه اولیا که در تورات «ایلیا» و در انجیل «شنطیا» است. و اگر در این محل معترضی زبان اعتراض گشاید که از «وَ الَّذِینَ مَعَهُ» تا آخر، همه صیغه جمع واقع شده بر یک فرد چگونه راست آید؟ جواب آن است که از جهت تعظیم حقّ سبحانه، ولی خود را چنین یاد کرده، چنانچه در آیه کریمه: «إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا الَّذِینَ» 6621224خ 0 111 خ گفت و حال آنکه در این آیه کریمه اختلاف را راه نیست؛ چرا که هیچ کس به جز امیر المؤمنین در رکوع صدقه نداده و چون «الکنایه ابلغ من التّصریح» دأب عرب است، بنابراین حضرت همچون به کنایه و اشاره متکلّم شده تا هرکه سعادتمند ازلی بود به مقصد اصلی راه برده، دقایق حقایق کلام ربّانی بداند و آنکه شقی الاصل باشد به مطالب اسرار نهانی پی نبرده مبتلا به

شقاوت گشته، در حجب نفسانی ظلمانی بماند. و اگر خواهیم باوجود دلایل مذکوره رعایت صیغه جمع کنیم، پس به قول اهل سنّت از «وَ الَّذِینَ مَعَهُ» تا آخر، چگونه بر یک یک فرد صادق آید؟ بنابراین بگوییم در شأن آنانی که در آن غزا حاضر بودند نازل شده؛ بر این تقدیر هم نسبت به امیر المؤمنین بالاصاله است و نسبت به سایر صحابه به تبعیت؛ چرا که حقّ سبحانه «أَشِدَّاءُ عَلَی الْکُفَّارِ» می فرماید و در آن غزا اکثر صحابه روی به فرار آوردند و فتح خیبر به دست امیر المؤمنین- کرّم اللّه وجهه- شده و این نه مستشهد طلب است «و هو عیان لا یحتاج بالبیان».

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:70

به ذات امیر نیست بلکه حمزه و عبیده و سلمان و غیرهم داخلند، جواب آن است که چون امیر المؤمنین مقتدا و پیشوای امّت است، نزول امثال این آیات نسبت به امیر بالاصاله است و به دیگران بالمتابعه؛ پس همانا که مخصوص به آن حضرت- کرّم اللّه وجهه- بوده باشد.

تمّ باب الاوّل بعون اللّه تعالی شأنه 9621224خ 0 114 خ

خ- همان:- شود میسّرا.

5580224خ 0 (16) خ- ألحاقّه (69) آیه 12.

9580224خ 0 (17) خ- ألسّجده (32) آیه 18.

9680224خ 0 (18) خ- ألمائده (5) آیه 67.

5880224خ 0 (19) خ- ألمائده (5) آیه 3.

1980224خ 0 (20) خ- التّوبه (9) آیه 19.

7980224خ 0 (21) خ- پیشین؛ آیه 20.

0090224خ 0 (22) خ- از نسخه بم افزوده شد.

0090224خ 0 (23) خ- ألبقره (2) آیه 124.

0090224خ 0 (24) خ- در نسخه بم:- امتحان.

3090224خ 0 (25) خ- ألتّوبه (9) آیه 119.

8090224خ 0 (26) خ- ألرّعد (13) آیه 7.

7190224خ 0 (27) خ- طه (20) آیه 82: «هرکس که توبه کند و ایمان آورد و کار شایسته کند و به راه هدایت بیفتد، می آمرزمش.»

8190224خ 0 (28) خ- نک: کشف الأسرار و عدّه الأبرار؛ ج 1، ص 777 [با اندکی تفاوت]. «کسی که قومی را دوست بدارد، پس وی از آنهاست.»

0290224خ 0 (29) خ- ألاحزاب (33) آیه 33: «ای اهل بیت، خدا می خواهد پلیدی را از شما دور کند و شما را پاک دارد.»

5290224خ 0 (30) خ- آل عمران (3) آیه 61: «از آن پس که به آگاهی رسیده ای، هرکس که درباره او با تو مجادله کند، بگو:

بیایید تا حاضر آوریم، ما فرزندان خود را و شما فرزندان خود را، ما زنان خود را و شما زنان خود را، ما برادران خود را و شما برادران خود را. آنگاه دعا و تضرّع کنیم و لعنت خدا را بر دروغگویان بفرستیم.»

9290224خ 0 (31) خ- ألأحزاب (33) آیه 56.

1390224خ 0 (32) خ- «هرکه میان من و میان خاندان من به حرف «علی» جدایی اندازد، از امت من نیست.»

3390224خ 0 (33) خ- ألصّافات (37) آیه 130: «سلام بر خاندان الیاس.»

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:72

______________________________

5390224خ 0 (34) خ- ألأنفال (8) آیه 33.

8390224خ 0 (35) خ- ألضّحی (93) آیه 5.

1490224خ 0 (36)

خ- مریم (19) آیه 96.

5490224خ 0 (37) خ- ألصّافّات (37) آیه 24.

0590224خ 0 (38) خ- ألبیّنه (98) آیه 7: «کسانی که ایمان آورده اند و کارهای شایسته می کنند بهترین آفریدگانند.»

6590224خ 0 (39) خ- ألقمر (55) آیه 54.

3690224خ 0 (40) خ- ألواقعه (56) آیات 10- 12: «سه دیگر، آنها که سبقت جسته بودند و اینک پیش افتاده اند. اینان مقرّبانند. در بهشتهای پرنعمت.»

5690224خ 0 (41) خ- ألمؤمنون (23) آیه 74.

9690224خ 0 (42) خ- ألشّوری (42) آیه 23.

3790224خ 0 (43) خ- ألرّعد (13) آیه 43.

5790224خ 0 (44) خ- نک: جامع صغیر؛ ج 1، ص 107؛ «من [- محمّد (ص)] شهر دانش و علی (ع) در آن است.»

0890224خ 0 (45) خ- ألنّجم (53) آیات 1- 4.

5890224خ 0 (46) خ- ألتّحریم (66) آیه 4.

8890224خ 0 (47) خ- پیشین؛ آیه 8.

2990224خ 0 (48) خ- ألزّمر (39) آیه 33: «و کسی که سخن راست آورد و تصدیقش کرد، آنان پرهیزگارانند.»

4990224خ 0 (49) خ- الفرقان (25) آیه 25.

7990224خ 0 (50) خ- ألأعراف (7) آیه 181.

3001224خ 0 (51) خ- أالرّعد (13) آیه 4: «و باغهای انگور و کشتزارها و نخلهایی که دو تنه از یک ریشه رسته است.»

6001224خ 0 (52) خ- ألحج (22) آیه 14.

7001224خ 0 (53) خ- پیشین؛ آیه 19- 22.

9001224خ 0 (54) خ- ألزّخرف (43) آیه 41.

2101224خ 0 (55) خ- ألبقره (2) آیه 43.

6101224خ 0 (56) خ- ألمطفّفین (83) آیه 34.

7101224خ 0 (57) خ- از نسخه بم افزوده شد.

2201224خ 0 (58) خ- ألفتح (48) آیه 18.

3201224خ 0 (59) خ- پیشین.

6201224خ 0 (60) خ- ألأنفال (8) آیه 64.

8201224خ 0 (61) خ- از نسخه بم افزوده شد.

8201224خ 0 (62) خ- ألحدید (57) آیه 19.

8201224خ 0 (63) خ- در نسخه بم:- و.

1301224خ 0 (64) خ- ألأحزاب (33) آیه 25.

3301224خ 0 (65) خ- «روز احزاب ضربت [ذو الفقار] علی (ع) بهتر از عبادت است.»

5301224خ 0 (66) خ-

ألشّعراء (26) آیه 84.

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:73

______________________________

6301224خ 0 (67) خ- در نسخه بم:- و.

8301224خ 0 (68) خ- ألأنفال (8) آیه 24.

1401224خ 0 (69) خ- ألنّساء (4) آیه 59.

5401224خ 0 (70) خ- از نسخه بم افزوده شد.

1501224خ 0 (71) خ- هود (11) آیه 12.

4501224خ 0 (72) خ- ألزّخرف (43) آیه 57.

8501224خ 0 (73) خ- ألحجر (15) آیه 47.

1601224خ 0 (74) خ- ألرّعد (13) آیه 29: «زندگی خوش و بازگشتنگاه نیکو از آن کسانی است ...»

4601224خ 0 (75) خ- ألأعراف (7) آیه 48.

6601224خ 0 (76) خ- فاطر (35) آیه 32.

9601224خ 0 (77) خ- آل عمران (3) آیات 173- 174: «خدا ما را بسنده است و چه نیکو یاوری است. پس از جنگ بازگشتند، در حالی که نعمت و فضل خدا را به همراه داشتند.»

1701224خ 0 (78) خ- ألأنبیاء (21) آیه 101.

2701224خ 0 (79) خ- پیشین؛ آیه 102.

4701224خ 0 (80) خ- ألأعراف (7) آیات 44 و 51.

6701224خ 0 (81) خ- ألأنعام (6) آیه 160.

0801224خ 0 (82) خ- ألنّمل (27) آیات 89- 90.

6801224خ 0 (83) خ- ألأحزاب (33) آیه 58: «و کسانی که مردان مؤمن و زنان مؤمن را بی هیچ گناهی که کرده باشند می آزارند ...»

8801224خ 0 (84) خ- محمّد (47) آیه 32.

0901224خ 0 (85) خ- ألتّوبه (9) آیه 3.

4901224خ 0 (86) خ- محمّد (47) آیه 30: «از شیوه سخنشان خواهی شناخت.»

7901224خ 0 (87) خ- ألعنکبوت (29) آیه 2.

0011224خ 0 (88) خ- ألأنفال (8) آیه 75.

5011224خ 0 (89) خ و

8011224خ 0 (90) خ- ألعصر (103) آیات 1- 3: «سوگند به این زمان، که آدمی در خسران است. مگر آنها که ایمان آوردند و کارهای شایسته کردند.»

0111224خ 0 (91) خ- ألحاقّه (69) آیه 19؛ ألانشقاق (84) آیه 7: «اما هرکس که نامه اعمالش را به دست راستش دهند.»

0111224خ 0 (92) خ- ألنّحل (16) آیه 76: «آیا این

مرد با آن کس که مردم را به عدل فرمان می دهد و خود بر راه راست می رود برابر است.»

0111224خ 0 (93) خ- هود (11) آیه 3: «و هر شایسته انعامی را نعمت دهد.»

0111224خ 0 (94) خ- یوسف (12) آیه 108: «من و پیروانم، همگان را در عین بصیرت به سوی خدا می خوانیم.»

0111224خ 0 (95) خ- ألرّعد (13) آیه 19: «آیا کسی که می داند آنچه از جانب پروردگارت بر تو نازل شده حقّ است.»

0111224خ 0 (96) خ و

0111224خ 0 (97) خ- ألحج (22) آیات 34- 35: «و تواضع کنندگان را بشارت ده. آنان که [چون نام خدا برده شود، در دل بترسند و بدان هنگام که به آنها مصیبتی رسد شکیبایانند و نمازگزارانند] و از آنچه روزیشان داده ایم انفاق

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:74

می کنند.»

______________________________

1111224خ 0 (98) خ- از نسخه بم افزوده شد.

1111224خ 0 (99) خ- هود (11) آیه 12: «مباد که برخی از چیزهایی را که بر تو وحی کرده ایم واگذاری.»

3111224خ 0 (100) خ- ألجاثیه (45) آیه 21.

6111224خ 0 (101) خ- ألأحزاب (33) آیه 23.

9111224خ 0 (102) خ- ألانسان (76) آیات 7- 9.

3311224خ 0 (103) خ- ألفتح (48) آیه 29.

6311224خ 0 (104) خ- از نسخه بم افزوده شد.

6311224خ 0 (105) خ- «هفت سال همراه رسول خدا پیش از آنکه کسی اسلام بیاورد و نماز گزارد، نماز بجا آوردم.»

7311224خ 0 (106) خ- در نسخه بم: تقدّسه.

7311224خ 0 (107) خ- «من [- محمّد (ص)] و علی (ع) نوری میان دو دست خدای بودیم. آن نور چهارده هزار سال، پیش از آفرینش آدم، خدا را طاعت و تسبیح و تقدیس می کرد.»

8311224خ 0 (108) خ- «تو [- علی (ع)] در دنیا و آخرت برادر من هستی.»

8311224خ 0 (109) خ- «من [- محمّد (ص)] برادر تو هستم.»

1411224خ 0 (110) خ- ألأحزاب (33)

آیه 25: «و در کارزار مؤمنان را خدا بسنده است.»

6411224خ 0 (111) خ- ألمائده (5) آیه 55: «جز این نیست که ولیّ شما خداست و رسول او و مؤمنانی که نماز می خوانند.»

8411224خ 0 (112) خ- ألرّحمن (55) آیات 19- 22.

1511224خ 0 (113) خ- از نسخه بم افزوده شد.

2511224خ 0 (114) خ- در نسخه بم:- تمّ باب الاوّل بعون اللّه تعالی شأنه.

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:75

آدم را آفرید، آن نور را در صلبش تعبیه کرد و لایزال از صلبی به صلبی منتقل می ساخت تا در صلب عبد المطلب قرار داد. پس آن نور را بر دو جزو قسمت کرد: قسم مرا در صلب عبد اللّه قرار داد و قسم علی را در صلب ابی طالب؛ پس علی از من است و من از علی ام.»

نبود در میان ما حجابی تا صلب ابراهیم- علیه السّلام- تا آنکه واصل شدیم به صلب عبد المطلب. پس گشت آن نور دو قسم: یک قسم در صلب عبد اللّه قرار یافت و قسم دیگر در صلب ابی طالب. پس برآمدم من از پشت عبد اللّه و علی از پشت ابی طالب.

پس جمع شد نور من و علی در فاطمه؛ و حسنین دو نورند از نور پروردگار عالمیان.»

و حدیث مسطور در خزانه الجلالیه به این عبارت آمده: «فصار نصفین: نصف الی عبد اللّه و نصف الی ابی طالب. فخلقت انا من جزء و علی من جزء. فالانوار کلّها من نوری و نور علیّ.» یعنی، پس گشت آن نور دو نصف: نیمه ای در پشت عبد اللّه جا گرفت و

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:77

نیمه ای در پشت ابی طالب. پس پیدا کرده شده ام من از جزوی و علی از جزوی. پس همه انوار از نور من و علی است.

و در تمهید می آرد که: «وقتی مرتضی علی پیش مصطفی آمد. رسول گفت: مرحبا یا اخی و ابن عمّی، و الّذی نفسی بیده خلقت انا و هو من نور واحد.» یعنی، خوشی و خرّمی باد به برادر من و پسر عمّ من و قسم به آن که نفس من به ید قدرت اوست که پیدا کرده شدیم من و او از یک نور.

حقّ- سبحانه و تعالی- بیافریند آسمانها را به دو هزار سال که نیست اله مگر اللّه، محمّد فرستاده خداست و علی برادر رسول خدا.»

وارثی.» یعنی، ای علی من تو را نگذاشتم مگر از برای خود. تو برادر منی و من برادر تو. بعد از این اگر کسی تو را یاد کند، بگو من بنده خدا و برادر رسولم و کسی دعوی برادری من نکند غیر از تو مگر کذّابی. و به حقّ آن خدا که مرا بحقّ به خلق فرستاده که من تو را اختیار نکردم الّا برای خود و تو از من به منزله هارونی از موسی به غیر از آنکه [بعد] 0881224خ 0 4 خ از من پیغمبری دیگر نیست و تو میراث خوار منی.

الدّرر به این عبارت به نظر درآمده که: «یا علی، انّک اعطیت ثلاثا و لم اعط و اعطیت صهرا مثلی و لم اعط و اعطیت مثل فاطمه و لم اعط و اعطیت مثل الحسن و الحسین و لم اعط.»

ورعه و الی محمّد فی حسبه و خلقه، فلینظر الی علیّ فانّ فیه تسعین خصله من خصایل الانبیاء جمع اللّه فیه و لم یجمع احدا غیره.»

ترجمه: گفت رسول: «هرکس دوست دارد که بنگرد به سوی اسرافیل در هیبت او و به سوی میکائیل در رتبه او و به سوی جبرئیل در بزرگی او و به سوی آدم در درستی اسلام او و به سوی نوح در ترس او از خدای- عزّ و جلّ- و به سوی ابراهیم در دوستی او و به سوی یعقوب در اندوه او و به سوی یوسف در حسن او و به سوی موسی در راز

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:86

گفتن او و به سوی ایّوب در شکیبایی او و به سوی یحیی در پرهیزگاری او و به سوی یونس در سنّت او و به سوی عیسی در عبادت او و به سوی محمّد در بزرگی حسب و خلق او، پس گو که بیند به سوی علی. به درستی که در او نود خصلت است از خصایل پیغمبران که جمع کرده خدای تعالی در او نه در غیر او.»

از محمّد حنفیه- رضوان اللّه علیه- چنین مروی است که: «روزی میان طلحه و امیر المومنین- کرّم اللّه وجهه- منازعت شد. طلحه گفت: تو فرزند خود را نام محمّد کرده و کنیتش ابو القاسم و حال آنکه رسول جمع این نام و کنیت بر همه امت حرام گردانیده. امیر به یکی از حضّار فرمود: فلان و فلان را حاضر کن. جمعی از اصحاب رسول آمده، گواهی دادند که آن سرور به امیر و فرزندان او رخصت داده و بر سایر امّت حرام ساخته.»

نظر کرد و بر عرش مجید دید نوشته بود: لا اله الّا اللّه، محمّد نبی الرّحمه و علی مقیم الجنّه.»

درخت آفریده شده ایم؛ من اصل آن درختم و تو فرع و حسن و حسین شاخه های [آن]. پس هرکه به شاخه ای از شاخه های این درخت تعلّق گیرد، خدای تعالی او را در بهشت فرود آورد.»

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:96

اعدائه فعلی مبغضیه لعنه اللّه و لعنه اللّاعنین و اللّه منه بری و انا منه بری من احبّ ان تبرّء من اللّه و منّی فلیتبرّء منه فلیبلغ الشّاهد منکم الغائب.»

ترجمه: در شرف النّبی مسطور است: «به درستی که رسول بر منبر رفته، بعد از حمد و ثنای خدای تعالی سخنی چند فرمود و گفت: کجاست علی بن ابی طالب؟ امیر المؤمنین-

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:99

کرّم اللّه وجهه- به تعجیل تمام آمده گفت: آتکم یا رسول اللّه. آن سرور فرمود: یا علی، نزد من آی. امیر نزدیک شد. رسول در کنارش گرفت و سینه بر سینه اش نهاده، میان پیشانیش را بوسه داد و اشک از هر دو چشمش روان شده بر سینه فرود آمد. بعد از آن به آواز بلند فرمود: ای گروه مسلمانان، [این] علی بن ابی طالب است؛ این پیشوا و مقتدای مهاجر و انصار است؛ این برادر من است؛ این پسر عم و داماد من است و این خون و گوشت و موی من است؛ این پدر هر دو سبط من است که سیّدان جوانان اهل بهشت اند؛ این آن کس است که غمها را از من بردارد؛ این شیر و شمشیر خداست بر دشمنان خدا؛ لعنت خدا و لعنت لعنت کنندگان بر آن کس باد که این را دشمن دارد و خدای تعالی از دشمنان این بیزار است و من نیز. و هرکه خواهد از خدای و از من بیزار شود، باید که این سخن را حاضران به غایبان رسانند.»

اعناقکم و لیبیّن ذراریکم و لیأخذنّ اموالکم. قال:

عمر فو اللّه ما تمنّیت الاماره الّا یومئذ و جعلت انصب صدری له رجاء یقول هو هذا. قال:

فالتفت لعلیّ فاخذه بیده ثمّ قال: هو هذا.»

ترجمه: در استیعاب از مطلب بن عبد اللّه اخطب مروی است که گفت: «چون گروه ثقیف از جنگ حنین گریخته، بعضی از ایشان به طایف و بعضی به اوس رفتند و جماعتی به خدمت رسول آمدند. آن سرور گفت: باشد که اسلام آورید وگرنه مردی را که از من و یا مثل من باشد بر گروه شما فرستم تا گردن همه شما زده، فرزندان شما را اسیر گرداند و مال شما را به غنیمت بستاند. عمر بن الخطّاب گوید: به خدا که من هرگز آرزوی امارت نکردم مگر آن روز سینه را پیش می بردم به امید آن که شاید پیغمبر بگوید این است آن مرد. در این اثنا به امیر المؤمنین علی ملتفت شده، فرمود: هو هذا؛ یعنی این است آن که از من و مثل من است.»

انّی ترکت فیکم ما ان اخذتم به لن تضلّوا کتاب اللّه و عترتی اهل بیتی.»

ترجمه: در صحیح ترمذی و مشکوه از جابر انصاری و در مصابیح و هدایت السّعداء، از حنّان ثابت مروی است که: «در روز عرفه رسول بر منبر آمده، بعد از تحمید و تمجید گفت: ای مردمان، من گذاشته ام در شما چیزی را که اگر بگروید به او هرگز به ضلالت نیفتید و آن کتاب اللّه و عترت من اهل بیت منند.»

هست آن کس بر هدی و کسی که ترک کند این هر دو را هست او بر گمراهی.»

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:102

حلیه الاولیاء به روایت ابو هریره- رضی الله [عنه]- مسطور است که رسول گفت: «چون شب معراج برد مرا خدای تعالی به سوی آسمان، تا سدره المنتهی ایستادم پیش پروردگار خود. فرمود: ای محمّد، گفتم: لبّیک و سعدیک. گفت: به تحقیق آزمودم خلق خود را و نعمت دادم ایشان را؛ پس کدامین از ایشان مطیع تر است مر تو را؟ گفتم: ای پروردگار من، علی. فرمود: ای محمّد راست گفتی. و گفت: آیا نمی گیری برای خود خلیفه ای که ادا کند از تو احکام تو را و تعلیم کند بنده های مرا از کتاب من

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:108

آنچه نمی دانند؟ گفتم: تو اختیار کن به درستی که برگزیده تو برگزیده من است. فرمود:

اختیار کردم برای تو علی را، پس تو هم فراگیر او را برای نفس خود خلیفه و وصی. و او نخل علم و حکمت های من و امیر مؤمنان است بر حق. نرسیده است آن امارت 6981224خ 0 20 خ را هیچ یکی قبل از وی و بعد از وی. ای محمّد، علی علم هدایت و امام مطیعان و نور اولیای من است و او کلمه ای است که لازم کرده ام متّقیان را هرکه او را دوست دارد به تحقیق دوست داشت مرا و هرکه او را دشمن داشت به تحقیق دشمن داشت مرا. پس بشارت ده ای محمّد، علی را بدین کرامت. گفتم: خدایا، بشارت دهم علی را؛ [بشارت دهم علی را].»

خلاصه المناقب مسطور است که رسول گفت: «در شب معراج فرمود به من خدای تعالی که: ای محمّد، که را دوست می داری از خلایق؟ گفتم:

علی را. پس گفت: بنگر به جانب چپ خود، دیدم علی ایستاده.»

مردان عالمیان. بعد از آن مطّلع شد مرتبه دوّم، برگزید تو را بر مردان عالمیان. پس مطّلع شد مرتبه سیّوم، برگزید ائمّه معصومین را از فرزندان تو بر مردان عالمیان. پس مطّلع شد مرتبه چهارم برگزید فاطمه را بر زنان عالمیان.»

به عدد موی گوسفندان قبیله ربیعه و مضرّ به التماس اویس امّت محمّدی آمرزیده خواهد شد. و در حدیث شریف، قید موی نیست؛ ظاهرا بنابر اختلاف روایت تفاوت شده- و اللّه اعلم بحقایق الامور.

لجبرئیل و من وزیری؟ قال علی بن ابی طالب. فلمّا جاوزت سدره المنتهی انتهیت الی عرش ربّ العالمین وجدت مکتوبا علی باب الجنّه لا اله الّا انا و محمّد حبیبی من خلقی ایّدته بوزیره و نصرته بوزیره. فلمّا هبطت الی الجنّه وجدت مکتوبا علی باب الجنّه لا اله الّا اللّه، محمّد حبیبی من خلقی ایّدته بوزیره و نصرته بوزیره.»

ترجمه: هم از امیر المؤمنین- کرّم اللّه وجهه- مروی است که رسول گفت: «ای علی، دیدم من نام تو را همراه نام خود چهار جا؛ پس انس گرفتم به دیدن آن. به درستی که چون رسیدم به بیت المقدس در شب معراج به سوی آسمان، یافتم بر سنگی که در بیت المقدس نوشته است: لا اله الّا اللّه، محمّد رسول اللّه و ایّدته بوزیره و نصرته بوزیره.

یعنی نیست خدای دیگر مگر اللّه و محمّد فرستاده بر حق و من که خداوندم قوّت و یاری دادم محمّد را به وزیر او. پس گفتم جبرئیل را که کیست وزیر من؟ گفت: علی بن ابی طالب. پس رسیدم به سدره المنتهی و یافتم بر او نوشته که: منم خدای سزای پرستش و نیست خدایی مگر من که یگانه ام و محمّد برگزیده من است از آفریده های من و قوّت و یاری دادم محمّد را به وزیر او. گفتم جبرئیل را که کیست وزیر من؟ گفت: علی بن ابی طالب. و چون درگذشتم از سدره المنتهی، رسیدم به سوی عرش پروردگار عالمیان و یافتم نوشته برپایه های عرش: به درستی که منم خدای و نیست خدایی جز من و محمّد حبیب من است از آفریده های من [و] قوّت و یاری دادم محمّد را

به وزیر او. چون فرود آمدم به سوی بهشت، یافتم نوشته بر در بهشت که: نیست خدایی جز من و محمّد دوست من است از آفریده های من [و] قوّت و یاری دادم او را به وزیر او.»

مرتضوی، کشفی ،متن،ص:121

آیا تو می دانی کیست آن مرد؟ این برادر رسول خداست. گواهی می دهم من که عمرم به درستی که شنیده ام از رسول که می گفت: اگر بگذارند ایمان اهل آسمان ها و زمین را در پلّه ترازو و بگذارند ایمان علی را در پلّه دیگر، هرآینه زیاده آید ایمان علی بن ابی طالب بر ایمان اهل آسمان ها و زمین.»

مرتضوی، کشفی ،متن،ص:124

بتول از برای آنکه زاد عیسی را بکر].»

مؤلف گوید: بتل در اصل به معنی قطع است؛ چنانچه عبارت صراح نیز دلالت می کند بر این معنی که: «البتل، القطع. و یقال: هی الغداء المنقطعه عن الازدواج و یقال: هی المنقطعه عن الدّنیا الی اللّه و هی نعت فاطمه بنت النّبی- صلّی اللّه علیه و آله و سلّم.» پس بر این تقدیر، تسمیه فاطمه به بتول جهت آن باشد که منقطع است از دنیا به سوی خدا و تسمیه مریم بنابر انقطاع از ازدواج.

مکرمتی فانّ جبرئیل امرنی بالّذی قلت لکم عن اللّه.»

ترجمه: از انس مالک مروی است که گفت رسول: «ای انس، برو و بخوان از برای من سیّد و بزرگ عرب را؛ یعنی مرتضی علی را. پس گفت عایشه- رضی الله عنها: آیا نیستی تو سیّد و بزرگ عرب؟ فرمود: من سیّد و بزرگ فرزند آدمم و در این فخر نیست و علی است بزرگ و سید عرب. آنگاه آمد علی پیش رسول، فرستاد به سوی جماعت انصار.

چون آمدند، گفت رسول مر ایشان را: ای گروه انصار، آیا راه نمایم مر شما را به چیزی که اگر با او دست زنید هرگز گمراه نشوید بعد از من؟ گفتند: بلی یا رسول اللّه. فرمود: این علی است؛ دوست دارید این را به واسطه دوستی من و گرامی دارید به سبب گرامی داشتن من و به درستی که جبرئیل امر کرد مرا از جانب اللّه تعالی به آنچه گفتم مر شما را.»

اعطانی علیّا و اعطاه العذراء البتول ترجع کلّ لیله بکرا لم یعط ذلک احدا من النّبیّین و الحسن و الحسین و لم یعط احدا مثلهما و اعطاه صهرا مثلی و لیس احد مثلی صهرا و اعطاه الحوض و جعل الیه قسمه الجنّه و النّار و لم یعط ذلک الملئکه و جعل شیعته فی الجنّه و اعطاه اخا مثلی و لیس لاحد اخ مثلی ایّها النّاس من اراد ان یطفی غضب اللّه و ان تقبّل اللّه عمله فلینظر الی علیّ فالنّظر الیه یزید فی الایمان و انّ حبّه یذیب السّیّئات کما تذیب النّار الرّصاص.»

ترجمه: از ابی ذر غفاری- رضی الله عنه- مروی است که گفت رسول: «به درستی که خدای- عزّ و جلّ- مشرف شد و دید روی زمین را دیدنی از عرش خود بی کیف و زوال.

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:128

پس برگزید مرا و گردانید مرا سرور و بزرگ پیشینیان و پسینیان از پیغمبران و مرسلان را و عطا کرد مرا چیزی که عطا نکرد احدی را از عالمیان و آن رکن و مقام ابراهیم و حوض کوثر و چاه زمزم و مشعر و مناره های بزرگ که جانب راستش صفا و جانب چپ مروه است و داد مرا چیزی که نداد به یکی از پیغمبران و فرشتگان مقرّب. گفتیم: چیست آن یا رسول اللّه؟ گفت: داده است خدای تعالی مرا علی را، داده است به او فاطمه دوشیزه که آنچه نساء را در هر ماه معتاد است از او منقطع است و باز می گردد هر شب به دوشیزگی و نداد این چنین زوجه هیچ پیغمبری را، و داده است به او دو فرزند که حسن و حسین اند و

نداد هیچ پیغمبری را مانند این دو پسران و داده است به او خسری همچو من و نداد مر کسی را مانند من خسری و داده است به او حوض کوثر و گردانیده است به سوی او بخش کردن بهشت و دوزخ و نداد این مرتبه به فرشتگان و داده است پیروان او را بهشت و داده است او را برادری مانند من و نیست کسی را برادری همچو من. ای گروه آدمیان، هرکه خواهد فرونشاند آتش غضب خدای را و اینکه قبول کند خدای تعالی کرده های او را، پس باید که نظر کند به سوی علی؛ به درستی که نظر کردن به سوی او زیاده می کند در ایمان و دوستی او می گدازد بدیها را چنانکه می گدازد آتش ارزیز را.»

بر پای کرد رسول از برای علی علمی و گفت: هرکه را من حاکم و امیرم، علی حاکم و امیر است او را. بار خدایا، دوست دار آن را که علی را دوست دارد و دشمن دار آن را که علی را دشمن دارد و فروگذار آن را که علی را فروگذارد و یاری کن آن را که علی را یاری کند. بار خدایا، تو گواه منی بر ایشان. گفت عمر- رضی الله عنه: در پهلوی من جوانی بود نیکوروی و خوشبوی. گفت آن جوان: ای عمر، هرآینه به تحقیق بسته است رسول عقدی که فردا نکنند آن را چنین و چنین مگر منافق. پس پرهیز کن تو از آن که بگسلی این عقد را. پس گفت عمر: من گفتم ای رسول خدا، به درستی که جایی که تو گفتی در حقّ علی آن سخنان را، بود در پهلوی من جوانی خوشروی و خوشبوی، گفت: پس چنین و چنین. فرمود: ای عمر، آن جوان از فرزندان آدم نبود لیکن جبرئیل- علیه السّلام- بود که خواست محکم سازد آنچه بر شما من گفتم در حقّ علی.»

مؤلف گوید: حدیث: «من کنت مولاه» در صحیح ترمذی و مسلم و مصابیح و مسند احمد حنبل و مشکوه و صواعق محرقه و غیره مسطور است؛ چنانکه عبارت مشکوه این است: «عن البراء بن عازب و زید بن ارقم: ان رسول اللّه- صلّی اللّه علیه و آله و سلّم- لمّا نزل بغدیر خم اخذ بید علیّ- رضی الله عنه- فقال: الستم تعلمون انّی اولی بالمؤمنین من انفسهم؟ قالوا: بلی. قال: الستم تعلمون انّی اولی بکلّ مؤمن من نفسه؟ قالوا: بلی. فقال:

اللّهم من کنت

مولاه فعلی مولاه. اللّهم وال من والاه و عاد من عاداه. فلنفسه عمر- رضی الله عنه- بعد ذلک فقال به، هنیئا یابن ابی طالب. اصبحت و امسیت مولی کلّ مؤمن و مؤمنه.» در صواعق می آرد: «انّه رواه عن النّبی ثلثون صحابیا و انّ کثیرا من طرقه صحیح و حسن.» یعنی، به درستی که روایت کرده اند از نبی این حدیث را سی نفر از صحابه و به درستی که بسیاری از طرق او صحیح و حسن است.

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:130

بودیم در حلقه و بود در میان ما مردی. گفت: اگر خواهید، خبر کنم شما را به بهترین این امّت بعد از پیغمبر- صلّی اللّه علیه و آله و سلّم- و بهترین از دو مرد، یعنی ابو بکر و عمر. برخاست سلمان و گفت: قسم به خدا اگر خواهم، خبر دهم به افضل این امت بعد نبی و افضل از ابو بکر و عمر. بعد از آن روان شد، پس گفته شد مر او را ای ابا عبد اللّه، چه گفتی و از کجا گفتی؟

گفت: درآمدم بر رسول در حالی که در سکرات موت بود. گفتم: ای رسول خدا، آیا وصیت کردی؟ فرمود: ای سلمان آیا می دانی تو که کیانند وصی انبیا؟ گفتم: خدا و رسول داناتر است. فرمود: به درستی که وصیت کرد آدم- علیه السّلام- شیث را و شیث بهترین آن جماعت بود که گذاشت پس از خود از فرزندان خود و وصیت کرد نوح- علیه السّلام- سام را و بود سام بهترین آن مردم که گذاشت پس از خود و وصیت کرد موسی- علیه السّلام- یوشع را و بود یوشع بهترین آن جمعی که گذاشت بعد از خود و وصیت کرد سلیمان- علیه السّلام- آصف برخیا را و آصف بود بهترین کسانی که گذاشت بعد از خود و وصیت کرد عیسی شمعون بن برخیا را و شمعون بهترین آن مردم بود که گذاشت بعد از خود و من وصیت کردم به سوی علی [علیه السّلام] و علی بهترین آن مردم است که می گذارم پس از خود.»

و خلیفتی فی اهلی و وصیّی فی امّتی و وارث علمی و قاضی دینی. ماله منّی و مالی منه، نفعه نفعی و ضرّه ضرّی. من احبّه فقد احبّنی و من ابغضه فقد ابغضنی.»

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:132

ترجمه: از عمر- رضی الله عنه- مروی است که گفت: «هرگاه بست رسول عقد برادری در میان اصحاب خود فرمود: این علی برادر من است در دنیا و آخرت و خلیفه من در اهل من و وصی من در امّت من و وارث علم من و اداکننده دین من. مال او از آن من و مال من از آن اوست، نفع و ضرر او نفع و ضرر من است. هرکس دوست دارد او را به تحقیق دوست دارد مرا و هرکس دشمن دارد او را به تحقیق دشمن دارد مرا.»

گرفت در آن شب رسول خدا بر انصار بیعت نخستین خود را، پس گفت نبی صلّی اللّه علیه و آله و سلّم- گرفتم من بر شما بیعت، چنانچه گرفته است خدای تعالی بر پیغمبرانی که بودند پیش از من؛ این که نگاه دارید مرا و بازدارید مرا از آن چیزهایی که بازمی دارید

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:133

جانهای خود را و نگاه دارید علی بن ابی طالب را از آنچه بازمی دارد جانهای خود را. پس به درستی که علی صدیق اکبر است؛ می افزاید خدای دین شما را به علی و به درستی که خدای تعالی داده است موسی را عصا و ابراهیم را آتش سرد کرده و عیسی را کلماتی که زنده می کرد به آن مرده را و داد خدای به من این را؛ یعنی علی را. و مر هر پیغمبری را نشانی است از پروردگار من و بر صدق و بزرگی او و امامان پاکیزه نشان پروردگار منند از فرزندان او و هرگز خالی نشود روی زمین از ایمان، مادامی که شخصی از اولاد او باقی باشد و برپای می شود روز قیامت به ذریّت او.»

مؤلف گوید: از حدیث: «یا علیّ، انّ اللّه تعالی اشرف علی الدّنیا فاختارنی علی رجال العالمین ثمّ اطلع الثّانیه فاختارک علی رجال العالمین» الی آخره، تا اینجا جمله احادیث از جمع عارف ربّانی، میر سیّد علی همدانی که موسوم به مودّات است از مودّات ثالثه نقل گرفته، ترجمه نوشته شد. اگرچه احادیث مذکوره در اکثری از کتب معتبره به نظر در آمده، اما چون بر جمع سیّد بزرگوار- قدّس سره- اعتماد تمام بود، بنابراین به نوشتن اسامی کتب دیگر نپرداخت.

بم: کنت انا و علیّ ... فی صلبه فلم یزل فی نور واحد حتّی افترقنا فی صلب عبد المطلب قسمها جزئین جزء فی صلب عبد اللّه و جزء فی صلب ابی طالب فاخرجنی نبیّا و اخرج علیّا وصیّا.

5721224خ 0 (2) خ- همان: بنی الشافع.

8031224خ 0 (3) خ- از نسخه بم افزوده شد.

9031224خ 0 (4) خ- همان.

6231224خ 0 (5) خ- ألرّعد (13) آیه 7: «جز این نیست که تو بیم دهنده ای هستی و هر قومی را رهبری است.»

1531224خ 0 (6) خ- در نسخه بم: حلیه الاولیاء ابو النّعیم.

3531224خ 0 (7) خ- ألبقره (2) آیه 189: «و از درها به خانه ها درآیید.»

8531224خ 0 (8) خ- ألمائده (5) آیه 38: «دست مرد دزد و زن دزد را به کیفر کاری که کرده اند ببرید.»

6731224خ 0 (9) خ- خسر (به ضمّ اوّل و ثانی): پدرزن؛ برای آگاهی بیشتر- فرهنگ معین؛ ج 1، ذیل «خ».

0931224خ 0 (10) خ- ألمائده (5) آیه 54: «و از ملامت هیچ ملامت کننده ای نمی هراسند.»

0931224خ 0 (11) خ- ألفتح (48) آیه 29: «و کسانی که با او هستند بر کافران سخت گیرند.»

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:134

______________________________

5241224خ 0 (12) خ- «ای علی، خون تو، خون من؛ گوشت تو، گوشت من؛ قلب تو، قلب من؛ نفس تو، نفس من؛ و روح تو، روح من است.»

1541224خ 0 (13) خ- ألبیّنه (98) آیه 7: «کسانی که ایمان آورده اند و کارهای شایسته می کنند بهترین آفریدگانند.»

2641224خ 0 (14) خ- در نسخه بم: است.

3741224خ 0 (15) خ- از نسخه بم افزوده شد.

0351224خ 0 (16) خ- در هر دو نسخه بم و پ، «مگذارید» بود که قیاسا مقابله و لحاظ شد.

9951224خ 0 (17) خ- در نسخه بم:- غرق و.

6061224خ 0 (18) خ- ألاحزاب (33) آیه 33: «ای اهل بیت، خدا می خواهد پلیدی را از شما

دور کند و شما را پاک دارد.»

4261224خ 0 (19) خ- ألأعراف (7) آیه 172.

6361224خ 0 (20) خ- در دو نسخه بم و پ، «عمارت» بود که قیاسا مقابله و لحاظ شد.

8861224خ 0 (21) خ- از نسخه بم افزوده شد.

8071224خ 0 (22) خ- همان.

9171224خ 0 (23) خ- همان.

1571224خ 0 (24) خ- در نسخه بم و پ «کنند» بود که قیاسا مقابله و لحاظ شد.

0671224خ 0 (25) خ- در نسخه بم و پ «الجنّه و» نبود، قیاسا مقابله و لحاظ شد.

3971224خ 0 (26) خ- در نسخه بم: راهنمای.

0181224خ 0 (27) خ- بخش پایانی عبارت، اشارتی است قرآنی- هود (11) آیه 17؛ محمّد (47) آیه 14: «آیا آن کس که از جانب پروردگار خویش دلیلی روشن دارد ...»

9181224خ 0 (28) خ- بخشی از عبارت، اشارتی است سراسر بشارت از نامه محبوب، قرآن مجید- ألاعراف (7) آیه 172.

9181224خ 0 (29) خ- نیز- النّازعات (79) آیه 24.

2381224خ 0 (30) خ- از نسخه بم افزوده شد.

9381224خ 0 (31) خ- همان.

2481224خ 0 (32) خ- همان.

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:135

متانت عبارت و رسایی معانی داد شرح داده که اگر رساله مذکوره را تمام می نوشت، موجب اطالت باب می شد. ازین وجه، معنی تحت لفظ به قدر دانش کوته اندیش در حین تحریر آورد، امید که موافق رضای و مطابق رای جهان آرای آن حضرت- کرّم اللّه وجهه- باشد.

قندیلهای نبوّت که نگاه می دارم شمع رسالت را از باد آفات.

بحق حاضر است در کونین به یقین دان که اوست بدرِ دُجی

او بحق است و حق ازو ظاهراو بحق است و جاودان به بقا

لمعه نور روی او کرده آفتاب از ضیای خود شیدا

بود از نور او دلِ آدم که شده تاجِ مظهرِ اسما

بی ولای علی بحقّ خدای ننهد در بهشت آدم پا

مطّلع گشته است بر هر شی ءآدم از علم آن امام بقا

سجده کردند مر ورا ملکوت زانکه بُد نور خالق یکتا

در رهِ قدس عالم جبروت انبیا را دلیل و راهنما

شیث در خم بدید نور علی گشت از آن نور اعلم و اعلی

نوح ازو یافت آنچه می طلبیدتا رسید او به منزل عُلیا

کرد ذکرش خلیل در پلّه شد برو نار لاله حمرا

جمله نسرین و سنبل و گل شدنارِ نمرود بر خلیل خدا

رو به او کرد بی شک اسماعیل گشت قربانِ کیش او به صفا

بس که نالید پیش او یعقوب بوی یوسف شنید و شد بینا

نورِ او دید موسیِ عمران گشت واله در آن شبِ یلدا

اربعینی فتاده بُد بی خودگشته مستغرق وصال لقا

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:159 گفت: «یارب، مرا نشانی ده»گفت: «دادم تو را ید بیضا»

بود با جمله انبیا در سیرگشت با ذات مصطفی پیدا

در شریعت درِ مدینه علم در حقیقت امام هر دو سرا

لطف او بود همدمِ مریم گشت عیسی از آن سبب پیدا

سرّ او دید سرور کوْنین در شب قرب در مقام «دنی»

از علی می شنید نطقِ علی به علی جز علی نبود آنجا

او علی ست و این عمّ رسول اوست والی و شوهرِ زهرا

رهروان طالبند و او مطلوب عارفان صامتند و او گویا

خلقْ جهّال و او بوَد عالم غیرْ نادان و او بوَد دانا

علم جاوید شد برش روشن کرد تحقیق رمز «ما اوحی»

اوست مقصود کلّ موجودات اوست واقف ز گنجهای خدا

ذرّه ای نیست به مشیت اواز ثری تا که فوق

تحت سرا

قاصر 9262224خ 0 21 خ علم واحدیّت اوست کرده او قصر دین و شرع بنا

اوّل و آخر او بوَد در دین ظاهر و باطن او بوَد به خدا

تا ندانی تو سرّ این معنی نرسی در ولایت والا

گر تولّا کنی به حیدر کن تا برندت به جنّت المأوی

روح اعظم به گرد مرقدِ اودایما در طواف و ذکر و دعا

گفت احمد خود از سرِ تحقیق:«بوتراب است شاهِ هر دو سرا»

گر شود روشنت که والی اوست با من ای خواجه کم کنی غوغا

مؤمنان جمله رو به او دارندکه امیر است و هادیِ والا

ما همه ذره ایم او خورشیدما همه قطره ایم او دریا

ما همه مرده ایم و او زنده ما همه پستی ایم و او اعلی

ما همه غافلیم و او آگاه ما همه فانی ایم و او به بقا

شمس دین چون که صادقی در عشق جان فدا کن برای مولانا

تا شود جانْتْ واصل جانان تا رسد قطره ای سوی دریا

بنده خاندان به جان می باش گر بخواهی رسی به تحت لوا

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:160

آن نزد امیر المؤمنین علی رفته، گفتم. امیر گفت: و اللّه از آن سرور سؤال کنم اگر از جمله آن چهار کس باشم، لوازم حمد الهی به تقدیم رسانم و اگر نباشم از خدای- عزّ و جلّ- مسألت نمایم که مرا از آن جمله گرداند و به سوی رسول متوجّه شده و من با وی رفتم. ما درآمدیم در سرای همایون در حالی که سر مبارکش در کنار وحیه کلبی بود. چون وحیه امیر را دید، سلام کرده گفت: بگیر سر مبارک پسر عمّ خود که تو سزاوارتری از من. چون رسول خدا بیدار شد، سر خود را در کنار مرتضی علی دید.

فرمود: یا اخی، نیاورده است تو را نزد ما مگر حاجتی. گفت: یا رسول اللّه، وقتی که داخل شدم در خانه، سر مبارک تو بر زانوی وحیه کلبی بود. بر من سلام کرده گفت: بگیر سر پسر عمّ خود که تو از من احقّ و اولایی به این کار. فرمود: یا اخی، شناختی او را.

گفت: رسول خدا بهتر شناسد. فرمود: جبرئیل بود. امیر گفت: یا رسول اللّه، انس مرا آگاه گردانیده که تو فرموده ای بهشت آرزومند چهار کس است از امّت من. کدامند آن چهار کس؟ آن سرور به دست حق پرست خود سه نوبت به سوی امیر المؤمنین- کرّم اللّه وجهه- اشاره کرده گفت: و اللّه تو اوّل ایشانی.»

عایشه گفت:

یا علی، این نه جای توست. آن سرور فرمود: کوتاه کن و دست بدار از این سخن و مرنجان مرا در رنجش برادر من. به درستی که اوست امیر مؤمنان و بهترین مسلمانان و پیشوای آنانی که دست و پای و روی ایشان نورانی است. در روز قیامت بر صراطی می نشیند و اولیا و دوستان خود را به جنّت داخل می سازد و اعدا را در آتش می اندازد.»

شافعی- علیه الرّحمه- گوید:

شعر:

علیّ حبّه جنّهقسیم النّار و الجنّه

وصیّ المصطفی حقّاامام الانس و الجنّه حکیم سنایی [گوید]: 1362224خ 0 23 خ

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:162 نایب کردگار حیدر بودصاحب ذو الفقار حیدر بود

مهر و کینش دلیل منبر و دارحلم و خشمش قسیم جنّت و نار

مسطور است که: «هفت مرتبه آفتاب به امیر تکلّم نمود.»

نزد من فرست تا این مرغ بریان با من تناول نماید. پس امیر المؤمنین همان دم نزد سیّد المرسلین آمد و سرور ابرار با حیدر کرار مرغ بریان را تناول فرمود.»

الارواح گوید:

«آن سرور مطلّبی، آن ابن عمّ نبی، آن شجره ولایت، آن فرع ثمر نهایت، آنکه بی او مدینه علم را در نمی بایست و آن که به او قصر دین را هیچ در نمی بایست، شیرمردی که در هیچ جا هیچ روی پشت پرده نداده و شیری که در هیچ جا به هیچ پشت روی نیاورده، آن پردلی که به یک نعره لشکری را دوپاره می کرد و آن صفدری که به یک حمله نه قلعه را دوپاره می افکند، سخنش یک رویه بود از آن در دل دوستان می نشست، تیغش دو رویه بود از آن دشمنان را می شکست.»

شیر یزدان کز نهیب خنجرش خصم را بفشرده خون در حنجره

بود از آسیب او پیش از اجل جانِ دشمن از غری در غرغره

اوست قلب لشکر اسلام از آن مهر دین با مهر او ماند 7362224خ 0 29 خ سره

بر فراز قدر عالی منظرش من نگویم آسمان کنگره

چون کم از یک نقطه موهوم شددر محیط مرکزش نه دایره متوجّه جمال ازلی 8362224خ 0 30 خ، شاه نعمت اللّه ولی:

احمد مرسل امام انبیاست حیدر کرّار قطب اولیاست

از چه رو کرّار خوانند شاه راکج نگویم من بگویم با تو راست

بارها در کسوت پیغمبران آمد و شد این دلیل منتهاست

بارها پوشید دلق آدمی آن علی کو شهسوار لافتی است

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:166

دنیوی چیزی زایده با تو 9362224خ 0 31 خ هست. چون نظر کرد، انگشتری در دست حق پرستش بود. برآورده جانب شیر افکند. چون از معراج آمد، امیر المؤمنین مبارک باد عرض نموده انگشتری در پیش سرور نهاد. آن سرور فرمود: جزاک اللّه فی الدّارین خیرا یا اسد اللّه الغالب.»

بیت:

علیّ مرتضی گر نیست شیر، حضرت یزدان شب معراج چون خاتم گرفت از دست آن سرور؟

به خواب رفته است. سیّد المرسلین آنجا رفته دید که ردا از دوشش افتاده و خاک آلوده گشته. خاک را به دست پاک خود دور کرده می فرمود:

قم یا ابا تراب. گویند از آن روز امیر را هیچ نامی و کنیتی از ابو تراب خوشتر نیامدی.»

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:167

مؤلف گوید: چون بین الرّوایتین تفاوت عظیم بود، بنابراین هر دو در حیّز تحریر آورد و بعید نیست که سید المرسلین نسبت به امیر المؤمنین این گونه التفات دومرتبه کرده باشد- و اللّه اعلم بحقایق الامور.

به مجرّد مواجهه لقای مصطفوی والده امیر به تأیید صمدی در تقویت مرتضوی قیام درست نمود. آن سرور فرمود: کرّم اللّه وجهه.

به روایتی هرگاه آن سرور- صلّی اللّه علیه و آله و سلّم- به خانه عمّ خود آمدی، روی مبارک به سوی والده امیر المؤمنین کرده فرمودی: السّلام علیک یا اخی. امیر از درون شکم گفتی: علیک السّلام یا رسول اللّه. و به هر طرف که آن سرور بودی، رو به آن جانب نمودی. بعد از اطّلاع این معنی فرمود: کرّم اللّه وجهه؛ یعنی بزرگ گرداند حقّ سبحانه تعالی ذات او را.»

کثرت حیا بیرون تشریف برده، فاطمه بنت اسد- رضی الله عنها- کس به طلب آن سرور فرستاد. چون آمد گفت: یا محمّد، به دستور سابق بر این فرزند سلام کن. آن سرور سلام کرد. امیر جواب سلام باز داد. ابو طالب خوش وقت شد گفت: یقین که محمّد برادرزاده من خاتم انبیاست.»

تسبیح و تقدیس حقّ تعالی می نمودیم، رفیق و شفیق من در ابتدا بود و در انتها نیز مرافقت خواهد نمود. ابو طالب چون این سخن بشنید، دانست که این هر دو برادر مشعل راه هدایت خواهند گردید؛ به یکی مسند رسالت خواهد رسید و به دیگری منصب ولایت.

چون وقت آن شد که آفتاب ولایت از مطلع غیب طلوع نماید و ظلمت کفر به نور هدایت بزداید، مادر امیر المؤمنین از درد طلق بی قرار گردید و به سوی کعبه راه نوردید و از برای درد خود دوا طلبید. به گوش هوش او ندا رسید که در بیرون مپای و به درون خانه درآی. نشان آشنا داری چرا بیگانه می گردی! چون به درون کعبه شد، پرده ای دید در آن پرده پنهان گردید. ذات مقدّس امیر زیر آن پرده از پرده غیب به عالم شهادت خرامید.

مقارن این حال مرغ سفیدی از سقف خانه پدید آمده به منقار خود بر سینه امیر اسم علی مرقوم گردانید و پیش از این در عالم شهود کسی را نام علی نبود و در آن وقت هرجا طفلی متولّد شدی، ابو جهل از خاک پای بتان سرمه در چشمش کشیدی. چون خبر ولایت سلطان ولایت به آن لعین رسید، متوجه گردید. چون امیر را دید خواست بردارد سرمه در چشمش درآرد، هرچند زور کرد نتوانست که بردارد. پس اصابع خود بر چشم وحدت بین امیر المؤمنین نهاد که بگشاید و از خاک پای بتان مکحل سازد، هرچند زور نمود، نتوانست گشود. در آن حال، شاه ملک ارشاد به قوّت بازوی ولایت طپانچه بر رویش زد، چنانچه بر قفا افتاد و گردنش کج شد و

آن ناراست تا آخر عمرش بود و ناراستی آن لعین به خلق عالم می نمود.

مادر امیر المؤمنین از این معنی اندوهگین گشته گفت: ای فرزند دلبند، چرا دیده

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:170

نمی گشایی و نظری به عالم نمی فرمایی؟ می ترسم مبادا اعمی باشی و جانم به ناخن غم و الم بخراشی! در این حال الهام یک ملک علّام به سیّد انام- علیه الصّلوات و السّلام- رسید که ابن عمّ تو متولد شده، بشتاب و او را دریاب. آفتاب سپهر رسالت با جمیع احباب متوجه گردیده و ماه آسمان ولایت را برداشته در دامن خود به احترام تمام و اعزاز مالا کلام نشانید. چون بوی گیسوی مشکبار محبوب آفریدگار به مشام حیدر کرّار رسید، دیده بر جمال جهان آرای او گشود و سلام و تحیت او بجا آورده بستود و آن سرور- صلّی اللّه علیه و آله و سلّم- سرمه: «مازاغ البصر 1462224خ 0 33 خ» در دیده آن چشم چراغ دیده کشیده، بینایی او را به کحل «ماطغی» (33) مکحل گردانید.»

بیت:

بجز رسول بر روی کسی نظر نگشادکه از ازل نظری داشته به منظر او

از دو عالم رسته ای وز تعلّقهای هستی جسته ای

روز و شب سر در گریبان داشتی دیده بر دیدار جانان داشتی

گر به پیشش جلوه کردی مهر و ماه سوی مهر و مه نمی کردی نگاه

رو به سوی قبله اش بودی مدام غیر حق کس را نکردی احترام «نامش مشرم بن دعیب الثیقام [؟] و به خطاب زاهد یمن معروف و صد و نود سال از عمرش گذشته و در این مدّت از طاعت الهی ملول نگشته. شبی روی نیاز به درگاه قاضی الحاجات کرده در مناجات گفت: خداوندا! ملکا! یکی از بزرگان حرم محترم خود

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:171

گفت: از این درخت خشک، انار تازه می خواهم. زاهد دست برداشته گفت: ملکا! قادرا! آنچه از سرّ نبی و ولی گفتم اگر راست است از این درخت خشک، انار تازه مرحمت کن. فی الحال، به قدرت ایزد متعال درخت انار سبز شده گل نار بر او پیدا آمده، دو انار لطیف سیراب به وزن بیست و دو درم پخته بر زمین افتاد و زاهد هر دو برداشته پیش ابو طالب نهاد؛ چون بشکافت آنها مانند لعل رمانی سرخ بود، ابو طالب دانه ای چند از آن تناول نمود رنگش به نطفه سرایت کرد. (منقول است که سرخ رویی امیر المؤمنین- کرّم اللّه وجهه- از آن رو بوده است.)

القصّه، ابو طالب شادان و خندان از خلوت زاهد بیرون آمده روان شد. چون به مکه معظّمه رسید، امیر از پشتش به رحم فاطمه بنت اسد منتقل شد و چون مدّت حمل گذشت، والده امیر روایت کند که در طواف بیت اللّه بودم که اثر مخاض بر من ظاهر شد. چون محمّد مصطفی مرا دید گفت: ای مادر، تو را چه

حال است که تغییری در رنگت مشاهده می شود! صورت حال به عرض رسانیدم، فرمود: طواف خانه تمام کن. گفتم: طاقت نمانده. گفت: درون خانه کعبه درآی که سرّ الهی است.»

و در بشایر المصطفی از برید بن کعب مروی است که: «من با عباس بن عبد المطلّب بودم و جمعی از بنی عبد العزّی برابر بیت الحرام نشسته بودند که فاطمه بنت اسد به مسجد درآمد و در عین طواف اثر طلق بر وی ظاهر شد. چون مجال بیرون رفتن نماند، گفت: خداوندا، به حرمت این خانه متبرّک ولادت بر من آسان گردان. راوی گوید: دیدم که دیوار خانه کعبه شقّ شد و فاطمه درون رفت و روز چهارم امیر را بر دست گرفته بیرون آمد.»

داود یناکی [؟] گوید: پیش از امیر و بعد از امیر هیچ کس به این شرف عظمی مشرّف نگشته که در خانه کعبه متولّد شده باشد و در این معنی یکی از فصحای عرب گوید:

نظم:

ولدته فی الحرم المعظّم امّه طابت و طاب ولیدها و المولد یعنی: زاییده است او را در حرم متبرّک مادر او، پاک است مادر او و پاک است فرزند او و پاک است جای تولّد.

جوهر چو پاک بود و صدف نیز پاک بودآمد میانه حرم کعبه در وجود

کعبش ز فیض کعبه صفا داشت لاجرم بر دوش سیّد دو جهان جلوه می نمود مولوی معنوی گوید:

ای شاه دین، شاه نجف، از تو نجف دیده شرف تو درّی و کعبه صدف، مستان سلامت می کنند مولانا عبد الرحمان جامی گوید؛

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:172

قطعه:

به سوی کعبه رود شیخ و من به راه نجف به ربّ کعبه که اینجا مراست حق به طرف

تفاوتی که میان من است

و او این است که من به سوی گهر رفتم او به سوی صدف «المقصود، چون فاطمه بنت اسد از حرم محترم به خانه آمد، امیر را در مهد نهاده ابو طالب را بشارت داد. از کثرت بهجت و مسرّت دلیرانه آمد تا روی مبارک فرزند خود را ببیند، امیر- کرّم اللّه وجهه- دستش گرفته بخراشید. چون سیّد کاینات پرسید وی را چه نام کرده اند، به عرض رسانیدند: پدرش زید و مادرش اسد نام کرده است. به زبان معجز بیان فرمود: نام عالیش، علی عالی همّتش باید نهاد. فاطمه گفت: به خدا که من نیز درون خانه کعبه از هاتفی شنیدم که گفت: نام نامیش علی کنید اما من راز دانسته پنهان می کردم.»

و به روایتی میان پدر و مادر در تسمیه مجادله افتاد و بعد از چند روز به در حرم آمدند و مادر امیر المؤمنین رو به سوی آسمان کرده، چیزی آغاز کرد که یک بیتش این است؛

شعر:

بین لنا بحکمک المرضی ما ذا تری من اسم هذا الصّبی یعنی الهی، حکم فرما آنچه رضای توست در نام این کودک. ناگاه از بام خانه کعبه ابیاتی رسید که هاتفی می خواند و از آن ابیات یک بیت این است؛

شعر:

فاسمه [من] 2462224خ 0 34 خ شامخ علیّ علی اشتقّ من العلیّ 3462224خ 0 35 خ بیت:

کام دهن و کام زبان است این نام آرام دل و راحت جان است این نام «پس آن سرور گفت: کجاست آن مولود؟ چون در نظر کیمیا اثر آوردند، از غایت محبّت و نهایت شفقت از گهواره بیرون آورده، طشت و آفتابه طلب نموده به دست حق پرست خود شستن آغاز کرد. چون جانب راستش شسته شد، امیر به

جانب چپ گردید بی آنکه آن سرور بگرداند.»

بیت:

به وقت غسل از آن گشت از بری به بری که زحمتی نکشد دست حضرت از برِ او «پیغمبر چون آن حال مشاهده کرد، چندان بگریست که محاسن مبارکش از آب دیده تر شد. والده امیر گفت: یا محمّد سبب گریه چیست؟ گفت: می بینم این کودک مرا غسل می دهد، من هم در پیش وی می گردم بی آنکه مرا بگرداند؛ در روز اول این را غسل دادم، روز آخر این

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:173

مرا غسل خواهد داد. چون از تغسیل فارغ شد، در کنار گرفته روبه روی امیر نهاده زبان معجز بیان در دهانش کرده و مدّت مدید امیر المؤمنین زبان سیّد المرسلین را می مکید.»

چنانچه در صحاح اخبار به تواتر ایراد یافته که: «آن چه اول امیر تناول نموده، لعاب دهان مبارک آن سرور بوده. و به روایتی شسته در کنار مادرش داد، چون مادر پستان در دهانش خواست بنهد قبول نکرده گریه آغاز نمود، چنانکه مدّتی بر این نهج بود. چون آن سرور از این معنی اطّلاع یافت، آمده در کنارش گرفته زبان در دهانش نهاد و بعد از مکیدن زبان، شیر مادر خورد.»

المقصود به هر وجه اول چیزی که امیر خورده، لعاب دهان با برکات آن سرور است و از میمنت رشحات لعاب آن نبی که سرچشمه اسرار «وَ ما یَنْطِقُ عَنِ الْهَوی» 4462224خ 0 36 خ بود به مرتبه ای دانا شد که بر منبر برآمده فرمود: سلونی عمّا دون العرش 5462224خ 0 37 خ.» و نقل مذکور در کتاب اسفار موسی تألیف شیخ محسن احمد و در منقبت: شانزدهم منافع الاولاد تألیف ملا ضیاء الدین سنایی و در هدایت السّعداء نیز مسطور است.

و هم در

بشایر المصطفی آورده که: «آن سرور در تربیت امیر می فرمود و پیوسته خبر می گرفت، چنانکه در کنار خود پرورش می داد. چون قریب پنج سالگی رسید، در آن وقت تنگی و بی برگی میان قریش آمد، و به جهت خشک سال عشرت به عسرت مبدل گردید و ابو طالب چون عیالمند بود، روزی آن سرور با عباس عمّ خود فرمود: تو توانگری و ابو طالب درویش و کثیر العیال به بلای قحط مبتلا، بیا تا به اتّفاق رفته هریک ما از او فرزندی برداریم تا قدری سبک بار گردد. عباس قبول این معنی نموده با پیغمبر به منزل ابو طالب آمده صورت حال تقریر نمودند. ابو طالب در جواب گفت: عقیل را از پسران من گذارید و باقی را مختارید.

آن سرور امیر را قبول نمود، عباس جعفر را و امیر المؤمنین در کفالت سیّد المرسلین می بود تا هنگامی که مبعوث شد و سیّده النّساء فاطمه زهرا را به وی داده حجره تعیین فرمود.»

مثنوی:

به ایّام طفلی امام البشربه سر برد اندر سرای پدر

به سن صبی نزد خیر الانام به کسب کمالات کرد اهتمام لمؤلّفه:

در فضایل بی نظیر آمد علی بر همه عالم امیر آمد علی

آن علی گویا محمّد در شکم داشت ایمان ملک در بطن قدم

آن علی که مادرش در کعبه زادآن که بر دوش پیمبر پا نهاد

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:174 آن علی کو چون بیامد در جهان شست او را سرورِ پیغمبران

آن علی کو نامش از غیب آمده آنچه از غیب است، بی عیب آمده

آن علی کز علم بر سر تاج یافت آن علی کو خرقه معراج یافت

آن علی که انس و جان را ره نمودگوی میدان سلونی درربود

آن علی کو واقف راز خداست آن علی

کو سرور اهل صفاست

آن علی کو خاتم خود در نمازکرد با سایل ز بهرِ حق نیاز

آن علی کو «انّما» در شأن اوست هر دو عالم تابع فرمان اوست

آن علی کو مجتبی و مرتضی است آن علی کو رازدار مصطفی است

آن علی کو هست امیر المؤمنین آن علی کو هست امام العارفین

آن علی کو اولینِ اولیاست آن علی کو بهترین اوصیاست

آن علی کو قطب وقت خویش بوددر همه وادی ز جمله پیش بود

آن علی کو ساقیِ کوثر بوَدرتبه او از همه برتر بوَد

آن علی کو را اویس آمد مریدآن اویسی کو به صفّین شد شهید

آن علی کو شاه دل درویش بودمدحت او در دلم مستی فزود

عیسی- علیه السّلام- صاحب لیس، السّابق الی محمّد- صلّی اللّه علیه و آله و سلّم- علی بن ابی طالب. و از ابو ذر غفاری و سلمان فارسی- رضی الله عنهما- مروی است که:

آن سرور دست امیر را به دست حق پرست خود گرفته فرمود: انّ هذا اول من آمن بی؛ یعنی به درستی که این است اول کسی که ایمان به من آورده. و نیز از سلمان مروی است که آن سرور

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:175

فرمود: اول هذا الامه ورودا علی الحوض اوّلها اسلاما علی بن ابی طالب. و در مقصد اول از کتاب مذکور در بیان قصد نکاح سیّده النّساء فاطمه زهرا با علی مرتضی به تحریر پیوسته که آن سرور به فاطمه فرمود: تو را در عقد مردی درآوردم که عرفان وی از همه بیش است و ایمان وی از همه پیش. و از خزیمه بن ثابت انصاری در مدح امیر المؤمنین به این معنی این دو بیت منقول است؛ حیث قال شعر:

ما کنت احسب هذا الامر منصرفاعن هاشم ثمّ منها عن ابی حسن

الیس اوّل من صلّی بقبلتهم و اعلم النّاس بالفرقان و السّنن 6462224خ 0 38 خ و یکی از فصحای عرب اشاره به سبقت اسلام امیر نموده می گوید شعر:

قل لابن ملجم و الاقدار غالبههدمت و ذلک للاسلام ارکانا

قتلت افضل من یمشی علی قدم و اوّل النّاس اسلاما و ایمانا 7462224خ 0 39 خ و این بیت از کلام معجز نظام امیر المؤمنین- کرّم اللّه وجهه- دلیل قوی بر این معنی است؛

عربیه:

سبقتکم الی الاسلام طرّاغلاما ما بلغت اوان حلمی یعنی، سبقت کرده ام از همه شما در اسلام و حال آنکه نرسیده بودم زمان بلوغ را.»

[مؤلف] گوید: صاحب روضه

الاحباب از برای ثبوت سبقت اسلام امیر بر همه مؤمنان بر همین بیت اکتفا نموده اما در شرح وقایه و فصل الخطاب و صواعق محرقه و اربعین امام الخدابادی پنج بیت دیگر به نظر آمده که مشعر بر فضایل امیر المؤمنین است و آن این است:

عربیه:

محمّد النّبی اخی و صهری و حمزه سیّد الشّهداء عمّی

و جعفر الّذی یضحی یمشی یطیر مع الملائکه ابن امّی

و بنت محمّد سکنی و عرسی منوط لحمها بدمی و لحمی

و سبطا احمد ولدای منهافمن لکم و له سهم کسهمی؟

و اوجب لی ولایته علیکم رسول اللّه یوم غدیر خمّی معنی بیت اول) آن سرور- صلّی اللّه علیه و آله و سلّم- برادر و خسر من است و حمزه که سیّد الشّهداست عمّ من است. معنی بیت دوم) جعفر طیّار که چاشت و شام مشغول بود در عبادت و با ملائکه در طیران است، پسر مادر من است. معنی بیت سیّم) دختر محمّد مصطفی آرام من است و عروس من؛ مربوط است گوشت او به گوشت من و خون او به خون من. معنی

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:176

بیت چهارم) دو نواسه آن حضرت سرور پسران من اند از دختر او؛ پس کیست از شما که مر او را نصیب باشد همچو نصیب من؟ معنی بیت پنجم) واجب گردانیده از جهت من ولایت خود بر شما رسول خدا روز غدیر خم.

اما آخر مقدّمات مسطوره صاحب روضه الاحباب می گوید: «صحیح نزد محقّقان اهل سیر و تواریخ آن است که اوّل خدیجه کبری و علی مرتضی ایمان آوردند، بعد از آن زید بن حارثه، آنگاه ابو بکر، پس بلال- رضی الله عنهم.»

و ابن عبد اللّه در کتاب استیعاب روایت کرده که: «از

محمد بن قرظی پرسیدند: اسلام امیر المؤمنین علی اسبق بود یا اسلام ابو بکر؟ گفت: سبحان الله! امیر اول بدین دولت مشرّف شد اما رعایت پدر خود کرده در پیش خلق ظاهر نمی کرد، ابو بکر بعد از وی فایز گشته اظهار اسلام خود نمود. از این جهت مردم نادان در اشتباه افتادند.» و در مجلّد ثانی حبیب السّیر بر سبق اسلام امیر المؤمنین حیدر می گوید: «در بسیاری از کتب معتبره به روایت صحت اثر محرّر گشته که خیر البشر روز دوشنبه مبعوث شد و امیر روز سه شنبه به مجرّد استماع تصدیق نمود.» در صحیح ترمذی از انس بن مالک مروی است که گفت: «بعثت رسول اللّه یوم الاثنین و صلّی علیّ یوم الثلثا.» یعنی پیغمبر روز دوشنبه مبعوث شد و امیر روز سه شنبه نماز گزارد. و از ابن عباس مروی است که گفت: «اوّل من صلّی مع النّبی علی بن ابی طالب.» یعنی اول کسی که با نبی نماز گزارده امیر المؤمنین علی بوده. و از زید بن ارقم مروی است که گفت:

«اول من اسلم علیّ.»

و در کتاب یواقیت تألیف ابی عمر زاهد از عبد اللّه عبّاس منقول است که: «امیر المؤمنین علی را چهار فضیلت است که هیچ یکی از اهل بیت و صحابه کبار را از آن فضایل میسّر نیست. اول آنکه) نخستین کسی که با سیّد کاینات نماز گزارده است؛ دوم) در تمامی غزوات علم سرور کاینات به دست او بوده؛ سیوم) در جمیع معارک به تخصیص روز مهراس قدم بر جاده شکیبایی ثابت داشته، فرار ننموده (و یوم المهراس جنگ حنین را گویند)؛ چهارم) سرور انبیا محمّد مصطفی را غسل داد

و تکفین نموده و به قبر درآورده.»

در سیر النّبی تألیف امام سعید کازرونی و حبیب السّیر از عفیف کندی پسر عمّ اشعث بن قیس منقول است که گفت: «پیش از ظهور اسلام نوبتی جهت طواف بیت اللّه به مکه رفته بودم. روزی در منی نزد عباس نشسته بودم، ناگاه مردی از نهانخانه که در آن نزدیکی بود بیرون آمده، در آفتاب نظر کرد. چون دید از اوسط السّماء میل کرده، در نماز ایستاده؛ بعد از آن هم عورتی از خانه برآمده اقتدا کرد. آنگاه کودکی نزدیک به بلوغ رسیده بود از همان جا

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:177

بیرون آمده مقتدی شد. من از عباس پرسیدم که این مرد بزرگ کیست و مطلبش از این کار چیست؟ گفت: این مرد محمّد بن عبد اللّه برادرزاده من و ضعیفه منکوحه او خدیجه بنت خویلد و این کودک علی بن ابی طالب ابن عمّ اوست و گمان بردم که محمّد به شرف نبوّت مشرف گشته و کنوز 9462224خ 0 40 خ کسری و قیصر بر او فتح خواهد شد و این نمازی است که او می کند و تا حال غیر از این دو کس احدی متابعت محمّد نکرده. گویند عفیف بعد از آنکه به شرف اسلام رسید، پیوسته این حکایت نقل کرده به تأسف می گفت: آه اگر من هم در آن روز ایمان می آوردم ثانی امیر می بودم در سبقت اسلام.»

و هم در سیر النّبی به روایت محمد بن اسحاق مسطور است که گفت: «اول کسی که ایمان بر رسول آورد و متابعت کرد، از زنان خدیجه بود و از مردان امیر المؤمنین علی. و در آن وقت ده ساله بود و بعد

از وی زید بن حارثه، پس ابو بکر- رضوان اللّه علیهم اجمعین.»

در کتاب درج الدرر مسطور است که: «در این باب ارباب سیر و اصحاب خبر و محدثین ثقات را اتفاق است که اول کسی که از امت به شرف اسلام مشرف شد از نساء خدیجه کبری و از ذکور علی مرتضی بوده. چنانچه به روایت صحیحه به ثبوت پیوسته که چون سید کاینات- علیه افضل الصّلوات و اکمل التّحیات- به انذار امت و تمهید قواعد رسالت مأمور و مبعوث شد، خدیجه کبری و علی مرتضی را اطلاع بخشید، این هر دو بی تأمل و بلا توقف گفتند:

اشهد ان لا اله الّا الله و اشهد ان محمدا رسول اللّه. پس ایشان را بر سر چشمه آبی برده به دستوری که جبرئیل- علیه السّلام- تعلیم گرفته بود، وضو و نماز آموخت و پیش از این دو تن، احدی به آن سرور در نماز اقتدا نکرده بود.

نقطه دایره مطالب، علی بن ابی طالب در ظلّ کفالت محمدی می گذرانید و در خدمت آن سرور شب به روز و روز به شب می رسانید و در آن زمان ده ساله بود و ابو بکر پس از چند سال بعد از طلب معجزه و مشاهده و مکاشفه ایمان آورد. چنانچه در خبر است که آن مرکز دایره توفیق، ابو بکر صدیق به رسم تجارت به یمن رفته بود و در یمن پیری بود سیصد و نود سال به غایت صاحب ریاضت و فراست، چون ابو بکر دید از حال او مطابق واقع خبر داد- حتی که خال سیاه بر ناف و نشانی بر رانش بود- بیان نموده، گفت: ای ابو بکر، بزودی

به وطن بازگرد که پیغمبر آخر الزمان مدتی است که مبعوث شده. اکنون به حکم الهی در عوام و خواص اظهار نبوّت کرده تا حال، بجز زوجه و پسر عمّ او دیگری به او نگرویده. بشتاب و سعادت متابعتش دریاب که تو نیز از سابقان باشی. در خبری محتوی بر دوازده بیت به یادش داده، گفت: چون به خدمت آن سرور برسی، سلام من برسان و این خبر را به لسان نیاز از

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:178

جانب من بخوان. ابو بکر بعد از فراغ مشاغل دنیوی متوجه حرم محترم شد. چون به مکه رسید با عتبه بن ربیعه و ابو الحری و عقبه بن ابی معیط و ابو جهل لعین که از محبّان و مصاحبان او بودند ملاقات نموده، گفت: هیچ امری حادث شده که مشعر بر بدایع باشد؟ گفتند: آری، محمّد بن عبد اللّه، یتیم ابو طالب دعوی نبوّت می کند. اگر تو را به او صداقتی هست، نصیحت دریغ نداری و بر این سخنش نگذاری.

ابو بکر آن جماعت ضالّ را تسکین داده، متوجه خانه خدیجه کبری- رضی الله عنها- شد و در حالتی آن سرور را ملازمت کرد که با مرتضی علی در مکالمه بود و آنچه از قواعد اسلام و شرایع از جبرئیل فراگرفته بود به برادر خود تعلیم می نمود. بعد از آن روی مبارک به سوی ابو بکر کرده، گفت: ای پسر ابو قحافه، دانا و آگاه باش که من رسول خدایم و خلق عالم را داعی و راهنمای. وقت مغتنم شمار و پیش از بلغای امت، رقبه اختصاص در رتبه اخلاص درآر.

ابو بکر گفت: ای محمّد، تو که دعوی نبوّت و رسالت

مانند انبیای سابق می کنی، معجزه تو چیست؟ شاهد حال و مقال تو کیست؟ فرمود: آن پیر که در یمن به تو رسیده، نشانهای مخفی تو را با تو نمود و به صیقل مواعظ وافره و نصایح باهره زنگ غفلت و ضلالت از آیینه دلت بزدود و این رجز که محتوی بر دوازده بیت است انشا کرده به تو آموخت و مشعل ارشاد و هدایت بر سر راهت افروخت. و آن رجز را تمام برخواند. ابو بکر به غایت متحیر شده، گفت:

شرح و بیان حال من مطابق واقع و عیان از کجا دانستی و نقل این حکایت بی تفاوت کم وبیش چگونه توانستی؟ فرمود: این خبر به حکم حقّ- سبحانه و تعالی- جبرئیل امین به من رسانیده و از این قال و مقال واقف گردانیده. ابو بکر- رضی الله عنه- به زبان اعتقاد مبین و به لسان صدق و یقین گفت: چون حال تو بر این منوال است به رسالت تو اعتراف آوردم و نبوّت تو از دل و جان اقرار کردم. پس منطقه خدمت بر میان جان بسته و از مقام مخالفت برخاسته، در عتبه مبایعت و متابعت نشست؛ اللّه ولی التوفیق.»

و در آن زمان ابو بکر- رضی الله عنه- چهل و پنج و به روایتی چهل و چهار ساله بود و چنانچه شمه [ای] از این مقوله در شواهد النّبوّه و روضه الاحباب مسطور است و در صفوه الزلال المعین در شرح احادیث سید المرسلین تألیف حافظ ابو یقطانی به روایت ابو حبّه عرنی مسطور است که گفت: «من از امیر المؤمنین علی شنیدم که می فرمود: «صلّیت مع رسول اللّه سبع سنه قبل این یسلم احد

و یصلی احد» یعنی، من با رسول اللّه نماز گزاردم، مدت هفت سال پیش از آنکه دیگری اسلام آرد و نماز گزارد.»

و در جامع الاصول نیز مسطور است که: «امیر المؤمنین علی اول کسی است که به آن سرور

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:179

ایمان آورده.» و در آن حین عمرش اختلاف است؛ بعضی برآنند که پانزده ساله بود و بعضی چهارده ساله، بعضی سیزده ساله و بعضی ده ساله گویند. اما اصلح قول آخر است زیرا که در اکثر کتب معتبره به تواتر ایراد یافته که پیش از بلوغ ایمان آورده و کلام معجز نظامش که در صدر مذکور شد، مخبر این معنی است و نیز فرمود: «انا صدیق الاکبر آمنت قبل آمن ابو بکر.»

یعنی، منم صدیق اکبر که ایمان آوردم پیش از آنکه ابو بکر ایمان آورد.

ابو عبد اللّه نیشابوری- رحمه الله علیه- گوید: «هیچ خلافی و اختلافی نیست میان ارباب تواریخ و اصحاب سیر و محدثین ثقات در آنکه مرتضی علی اول کسی است که به آن سرور ایمان آورده و اقتدا به نماز کرده.» و در استیعاب به روایت حبّه- رضی الله عنه- می آرد که گفت: «از امیر المؤمنین شنیدم که می فرمود: خدای- عزّ و جلّ- را عبادت کردم پیش از آنکه از این امت دیگری عبادت کند به مدت پنج سال.»

مؤلف گوید: تفریق میان این دو قول آن است که سابق چون اشاره فرمود به آن مدت هفت سال با رسول اللّه- صلّی اللّه علیه و آله و سلّم- نماز گزارده ام پیش از آنکه دیگری اسلام آرد و نماز گزارد. بنابراین در آن زمان امیر المؤمنین منفرد بود به صفت جامعیت میان شرف

اسلام و نماز گزاردن و دیگری را این جامعیت نبود. پس نتواند که در آن مدت دیگری اسلام آورده باشد اما نماز نکرده باشد. و در قول دیگر اشاره فرمود به آنکه پنج سال پیش از دیگران عبادت کرده ام که آن عبارت است از تهذیب ظاهر به استعمال شرایع- کما هو حقّه- و به حلیه باطن از اخلاق و اوصاف حمیده. پس این دو قول چنان مستفاد می شود که امیر المؤمنین به مدت هفت سال به جامعیت فضیلت اسلام و اقامت صلوه بر دیگران سبقت نموده و به مدت پنج سال پیش از آنکه دیگری از اصحاب- رضی الله عنه- به نوعی از انواع، اما به اسلام کامل و اما بغیره عبادت کند. امیر المؤمنین- کرّم اللّه وجهه- جامع مراتب عبادت و معرفت و وجه اتمّ و اکمل بود.

در مناقب خطیب و غیره به روایت سلمان فارسی- رضی الله عنه- مسطور است که گفت:

«شنیدم از محمّد مصطفی که می فرمود: من و علی یک نور بودیم در پیش خدای تعالی و آن نور تسبیح و تقدیس می کرد حقّ- سبحانه و تعالی- را پیش از خلقت آدم- علیه السّلام- به چهار هزار سال الوهیت که هر روز آن مقدار مدت هزار سال این جهان است. کما قال اللّه تعالی: «إِنَّ یَوْماً عِنْدَ رَبِّکَ کَأَلْفِ سَنَهٍ» 0562224خ 0 41 خ و چون حقّ سبحانه آدم را آفرید، آن نور را در پشت وی ترکیب کرد. پس همیشه یک جا بودیم تا در پشت عبد المطلب آنگاه از یکدیگر جدا شدیم؛ بنابراین یک بخش منم و یک بخش علی است.»

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:180

بر ارباب دانش و اصحاب بینش واضح باد

هرگاه سید المرسلین امیر المؤمنین را سابقه نسبت اتحاد و یگانگی در عالم غیب و اطلاق چنین بود که آن سرور فرمود و در عالم شهادت نسبت غیبت چنانکه می فرماید: «لحمک، لحمی؛ دمک، دمی؛ روحک، روحی؛ قلبک، قلبی؛ نفسک، نفسی 1562224خ 0 42 خ» و مطابق حدیث نبوی حقّ- سبحانه و تعالی- در آیه مباهله امیر المؤمنین را نفس سید المرسلین می فرماید؛ کما قال اللّه تعالی: «فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَکُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَکُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَکُمْ» 2562224خ 0 43 خ چنانچه شأن نزول این آیه کریمه در باب آیات به تفصیل مسطور گشت، پس اینجا دویی کجا ماند که ما سند آوردیم به آنکه امیر المؤمنین اول کسی است که اسلام آورده و با پیغمبر نماز گزارده؛ زیرا که به حکم حدیث نبوی هنوز اسلام از کتم عدم به عرصه وجود نیامده بود که سید المرسلین و امیر المؤمنین هر دو یک نور بودند و آن نور به صفت تسبیح و تقدیس موصوف بود. و اللّه! به اعتقاد فقیر اسلام شعاعی است از پرتو آفتاب ذات فایض البرکات ایشان؛ چرا که ایشان- فی الحقیقت- نور بودند و شعاع از نور منفک نمی شود، لیکن این همه مقدّمات مسطوره و تکلّمات مذکوره که در صدر تحریر نموده آمد، از جهت فهمانیدن عوام است وگرنه نسبت اتحاد بل غیبت میان این دو پادشاه کونین نه به منزله ای است که کسی را مجال تفکر و تذکر باشد. اگر در این بیت هر دو برادر یکدیگر را مخاطب ساخته بگویند، سزاوار است.

لوالدی:

اتحادیست میان من و تومن و تو نیست میان من و تو نظم:

آن بهتر دو عالم و

این مهتر دو کون آن صفدر رسالت و این صفدر دغا

و ان ختم انبیاست کزو یافت کرّ و فرهم ملکت نبوّت و هم تخت اصطفا

وین شاه اولیاست که از قدر و احترام ذاتش مشرف است به تشریف «انّما»

آن مظهر فتوّت و وین مجمع کرم آن مطلع کرامت و این منبع سخا

آن عارف حقیقت و این هادی طریق آن حاکم شریعت و این والی ولا

آن آسمان رفعت و این آفتاب دین آن صاحب «لعمرک» و این نصّ «هل اتی»

آن شاه من عرف شد و سلطان لو کشف این ماه «یا» و «سین» شد و خورشید «طا» و «ها»

آن پیشوای امّت و این رهنمای خلق آن قانع ضلالت و این دافع بلا

آن بحر رستگاری و این کشتی نجات آن جرم را شفاعت و این رنج را شفا

آن کعبه سعادت و این کعبه مرادو آن ملجأ مروّت و این مأمن رجا

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:181 آن رحمت الهی و این فضل ذو المنن آن اعلم لدنّی و این عالم بقا

محکوم آن دو حکم قضا آمد از قدرمأمور این دو امر قدر آمد از قضا

آن راست چرخ تابع و اجرام زیر حکم این راست سدره منزل و عرش است متّکا

این هر دو شاه گوهر دریای رحمتندبا گوهر نفیس میامیز کهربا

دانی حدیث لحمک لحمی ز بهر چیست؟کین هر دو تن یکیست یکی را مبین دوتا بعضی از مجتهدین و علمای دین گویند: آری، اگرچه بر همه مؤمنان و صدیقان در سبقت اسلام امیر المؤمنین علی شکی و شبهه نیست لیکن چون در وقت بعثت سید الانام- علیه الصّلوات و السّلام- به حد بلوغ نرسیده بود، سخنی می رود و فقیر منکر این مسئله است. ای با تمییز، چندین هنر است نه

عیب و اگر اسلام کودک عند الشّرع جایز نمی شد، امیر المؤمنین که در مدینه علم محمدی است، چون می فرمود؛

عربیه:

سبقتکم الی الاسلام طرّاغلاما ما بلغت اوان حلمی 3562224خ 0 44 خ بل دوستی که بعضی از صحابه کبار را بعد از آن که چهل سال در جهالت عمر به سر بردند روی نمود، امیر المؤمنین را در رحم مادر صد هزار درجه افزون تر از آن میسّر و محصّل بود و آن چیست؟ عشق مادرزاد با سیّد کاینات- علیه افضل الصّلوات و اکمل التّحیات و التّسلیمات- آری، چرا در عشق نباشد، هرگاه پیش از خلقت آدم- علیه السّلام- به چهارده هزار سال الوهیت نسبت غیبت بود و از عشق مادرزاد تا اسلام آوردن نزد ارباب معارف و عرفان و اصحاب حقایق و ایقان، یقین که فرق تمام خواهد بود و این را مؤلف از پیش خویش نمی گوید بلکه در اکثری از کتب معتبره به روایات صحیحه متواتر ایراد یافته و به ثبوت پیوسته که امیر المؤمنین به پیش از بعثت سید المرسلین در رحم مادر با آن سرور مکالمه نموده، اقرار نبوّت و اظهار رسالت می کرد؛ چنانچه بر سبیل تفصیل در صدر مسطور گشت.

چنین پیش آیی! امیر المؤمنین گفت: ای سلمان، تو خود را

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:182

بزرگ می دانی و مرا خردسال می خوانی؛ مگر روی در فراموشی آورده و از احوال و اهوال دشت ارژنه فراموش کرده و آگاه نیستی از آنکه چه کس در نجات به روی تو بگشاد و که تو را از شرّ شیر محفوظ داشت و از سر نو حیات داد؟ سلمان متحیر گردید! گفت: یا امیر المؤمنین، از قضیه دشت و شیر بیان نمای و به مصقله تقریر، زنگ غفلت از دلم بزدای. فرمود: تو در میان آب بودی و از بیم شیر جزع و فزع می نمودی؛ در آن حال روی به دعا آوردی و از برای نجات دعا کردی، دعای تو به اجابت مقرون گردید. من آنجا در گذر بودم و در آن صحرا عبور می نمودم. من بودم آن سوار که زره بر کتف داشت و تیغ در کف، تیغ برکشید و آن شیر را به دو نیم گردانید و تو را به سرمنزل نجات رسانید. سلمان گفت: نشانی دیگر هست؟ آن را نیز بیان فرمای و ابواب حیرت بر روی من بگشای. امیر المؤمنین یک دسته گل تر و تازه با طراوت بی حد و اندازه از آستین بیرون آورده فرمود: این بود هدیه تو که به آن سوار دادی و از مساعدت او منّت بر جان نهادی. سلمان بیشتر متحیر گردید و ساعتی راه تفکر درنوردید.

ناگاه هاتفی آواز داد و نقاب از روی خطاب بگشاد و گفت: ای پیر متّقی، به سوی پیشوای انبیا و مقتدای اصفیا راه بپیمای و به عرض حال زبان بگشای. سلمان متوجه ملازمت سیّد الثقلین و مقتداء

الخافقین گردید، ماجرا بر این منوال به موقف عرض رسانید که من در انجیل نعت تو خواندم و در عرصه محبّت تو توسن اقبال براندم و دست توجه از جمیع ادیان افشاندم. دین تو را از پدر خود پنهان نمودم و پیش او از این معنی لب نگشودم. اما پدرم از حالم آگاه گردید و در مقام کشتن من آمده مرا برنجانید لیکن از ملاحظه مادر من، از کشتن حذر نمود و حیله ها می فرمود که مرا به قتل رساند و دل خود را از دغدغه فارغ گرداند. بنابراین به من کارهای مشکل می فرمود و مرا به حل مشکلات امر می نمود. از این سبب روی به غربت نهادم و در دشت ارژنه افتادم. چون ساعتی خوابیدم، قضا را محتلم گردیدم. بعد از بیداری بر سر چشمه رسیدم که غسل کنم، شیری مردم خوار پیدا شده روی به من نهاد. هم بر کنار چشمه بر سر جامه های من ایستاد. روی به سوی قاضی الحاجات آوردم، زبان تضرّع و ابتهال گشادم و از شرّ آن شیر نجات مسألت نمودم. ناگاه سواری پیدا شده آن شیر را به تیغ آبدار دو نیم کرد. از آب بیرون آمده رکابش بوسیدم و چون فصل بهار بود و صحرا از گل و ریاحین خرم بود، دسته گل برچیده هدیه سوار گردانیدم. در این اثنا گوهر وجود آن سوار نایاب گردید. به هر سو شتافتم، اثری از آن نیافتم. مدت سیصد و چند سال از این واقعه گذشته و من در این مدت به کسی اظهار نکرده ام. الحال، ابن عم تو به من اظهار این قضیه نمود و ابواب تحیّر بر روی من گشود.

مناقب

مرتضوی، کشفی ،متن،ص:183

یا رسول اللّه، او علم غیب از که آموخت و اسرار لاریب چگونه اندوخت! آن سرور- صلّی اللّه علیه و آله و سلّم- فرمود: این چنین چیزها از برادر من عجب مدار که از او عجبتر از اینها دیده ام. ای سلمان، چون به معراج رفتم از سدره المنتهی گذشته به مقامی رسیدم که جبرئیل از همراهی من فروماند. یک تنه به سوی عرش مجید راندم و دامن از گرد وجود عالم افشاندم. با خدای راز می گفتم و جواب می شنفتم. در آن حال شیری در مقابل خود ایستاده دیدم. چون نظر بر او انداختم، دیدم اسد اللّه الغالب علی بن ابی طالب است. چون از معراج بازگردیدم به مضجع خود رسیدم. علی با محبّت و احترام و سلام مالا کلام درآمده گفت: ای خیر الانام مبارک باد تو را عنایات ملک علّام. پس زبان بگشود و رازی که میان من و پروردگار گذشته بود، لفظا باللّفظ بیان نمود. ای سلمان، از زمان آدم تا حال هرکسی از انبیا و اولیا و صلحا و اتقیا به بلا و محنتی گرفتار می شدند، علی ایشان را نجات می داد و ابواب خلاصی بر روی ایشان می گشاد؛ چنانچه حدیث قدسی مخبر این معنی است: یا احمد، ارسلت علیا مع کلّ نبی سرّا و معک سرّا و علانیه.» 4562224خ 0 45 خ

قاسم کاهی گوید:

آدم و نوح بوده و ادریس هم براهیم و پور عمران است

گاه اسحاق و گاه اسماعیل گاه داود و گه سلیمان است

گفت: بر مصطفی شب معراج سخنانی که عقیل حیران است مؤلف گوید: قصه دشت ارژنه اگرچه از آفتاب مشهورتر است اما اگر کسی را خلجانی به خاطر رسد، در چهل مجلس عارف

ربّانی شیخ علاء الدّوله سمنانی نیز مطالعه نماید.

قاسم کاهی گوید:

جُوی بغض علی هرکس که کارد در زمین دل ندارد قصّه سلمان و دشت ارژنه باور و قصه معراج در دستور الحقایق و گنج الاسرار نیز مسطور است؛ چنانچه در صدر مذکور شد و هم در این معنی، مولوی معنوی- قدّس سرّه- می گوید:

آن شاه سرافراز که اندر شب معراج با احمد مختار یکی بود، علی بود شیخ سعدی فرماید:

چتر دارِ مصطفی در صورت باز سفیددر شب معراج «سبحان الّذی اسری» علی

با محمّد همچو نور دیده با دیده قرین در گذشته پای او از حد «او ادنی» علی

برگذشت از نه فلک آن سرور صاحب قران با محمّد شد فزون بر عالم بالا علی لوالدی:

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:184 گشت هم معراج با احمد علی زین سخن واقف بوَد روح ولی

زین دو تن شد نور وحدت آشکارزین دو تن گشته حقیقت پایدار

زین دو تن انوار دارد معرفت زین دو تن در فخر برتر از صفت

ذات هر دو تن ز یک نور آمده خارجی زین رشک رنجور آمده خواجه حافظ شیرازی نیز از این معنی بر سبیل اشاره خبر می دهد که آنچه حقّ سبحانه به آن سرور از اسرار گفته بود، امیر المؤمنین که به حکم حدیث نبوی ساقی کوثر است، آمده به تفصیل بیان نمود.

بیت:

سرّ خدا که عارف سالک به کس نگفت در حیرتم که باده فروش از کجا شنید مولانا جامی گوید:

در «سقاهم» هرکه در حقّ علی انکار کرداز کف ساقی جنّت شربت کوثر نیافت

آن که چون ما ابرو از خاک درگاهش بخست جز لبان خشک و چشم تر ز خشک و تر نیافت

از رسول- صلّی اللّه علیه و آله و سلّم- که می فرمود: به درستی که حق سبحانه هیچ فریضه قبول نمی کند اگر به دوستی مرتضی علی مقرون نباشد که او برادر و داماد و بازوی من است. پس رو به من کرده، گفت: ای ابو ذر، چون شب معراج مرا بر آسمان بردند، فرشته [ای] دیدم بر تخت نور نشسته و بر سرش تاجی از نور، یک پایش در مشرق و یکی در مغرب و در پیش وی لوحی بود که تمام دنیا را در او می دید و همه خلایق در میان دو زانوی او بود، هر دو دستش نیز به مشرق و مغرب می رسید. از جبرئیل پرسیدم که: این فرشته چه نام دارد؟ گفت: عزرائیل. پیش وی رفته، سلام کردم. در جواب گفت: علیک السّلام یا خاتم انبیا و برادر علی مرتضی. گفتم:

تو او را می شناسی؟ گفت: چرا نشناسم که حق سبحانه مرا به قبض جمیع ارواح خلایق موکّل کرده غیر از روح پرفتوح تو و علی که روح هر دو شما به مشیت و ارادت خود قبض خواهد کرد.»

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:185

همه دردها را مطیع و منقاد تو گردانیده.»

یا رسول اللّه، می خواستم وقت نماز پیشین طهارت کرده، نماز فرض ادا کنم آب نبود. حسن و حسین را برای آب فرستادم. ساعتی بگذشت که هاتفی گفت: یا ابا الحسن، به جانب راست خود نگاه کن. چون نظر کردم، سطلی دیدم از زر معلّق در هوا و در او آبی سفیدتر از برف و شیرین تر از عسل و خوشبوتر از گلاب. از آن آب وضو ساخته، اندکی آشامیدم. قطره ای بر سرم چکید که خنکی آن به دلم رسید. آن سرور- صلّی اللّه علیه و آله و سلّم- گفت: یا اخی، آن سطل از بهشت بود و آبش از زیر درخت طوبی و آن قطره که بر سر تو چکید، از زیر عرش بود. پس تنگ در برکشیده، در میان دو ابرویش بوسه داد و گفت: دوست و نور چشم من کسی است که دیروز خادمش جبرئیل بود.»

از فضایل وی که به چشم خود دیده ام و به شما نیز بنمایم بهتر از آنچه شما یاد دارید؟ گفتند: بفرمای. گفت: عامل دمشق به من نوشت اینجا خطیبی است که امیر المؤمنین علی را دشنام می دهد و ناسزا می گوید: من آن ملعون را از دمشق طلبیده گفتم: چرا علی را دشنام می دهی؟ گفت: برای آنکه پدران ما را کشته است. گفتم: او هرکه را کشته به حکم خدا و رسول کشته. گفت: اگر چنین است من وی را دشمنم. پس جلّاد را فرمودم تا صد تازیانه بر او

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:187

زده، در خانه ای انداخته، در آن خانه را قفل کرد. چون شب در آن اندیشه کردم که وی را به چه روش بکشم، بسوزم یا به آتش غرق کنم یا به تیغش پاره گردانم، در این خیال به خواب رفتم.

دیدم در آسمان گشاده شد و رسول- صلّی اللّه علیه و آله و سلّم- فرود آمد. پنج حلّه پوشیده با کاسه ای در دست پر از آب صافی. آن کاسه را رسول- صلّی اللّه علیه و آله و سلّم- از جبرئیل بستد و در سرای من قریب پنجاه هزار کس بود. فرمود که: هرکه شیعه علی است، از این مجمع برخیزد. چهل کس برخاستند. آن سرور ایشان را آب داده گفت: آن دمشقی را بیارید.

چون او را از خانه بیرون آوردند، امیر المؤمنین علی را نظر بر او افتاد گفت: ای ملعون، چرا مرا دشنام می دهی و گفت: خداوندا، این را مسخ گردان. در حال، صورت سگ شد. بفرمود تا آن سگ را باز در خانه بند کردند. من از خواب بیدار شده گفتم: در خانه

باز کرده، دمشقی را بیارید. چون آوردند، سگی بود و اکنون در خانه است. بفرمود تا آوردند، اما گوشش به گوش آدمی شباهت داشت و آن سگ را گفتند: چون دیدی عذاب خدای را؟ سر در پیش افکند و آب از چشمش روان شد. شافعی گفت: از اینجا دورتر برید که مسخ است؛ از عذاب ایمن نتوان بود. چون او را در آن خانه کردند، صاعقه درآمد و در آن خانه با سگ دمشقی هرچه بود بسوخت.»

علی ولی اللّه نیز مکتوب است و طول هر سطری هزار روزه راه است. چون این لوا را در فضای عرصات حاضر گردانند، منادی ندا کند: این، النّبی الامّی العربی القرشی المکّی الحرمی

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:188

التّهامی، محمّد بن عبد اللّه خاتم النبیّین و سیّد المرسلین و امام المتّقین 2662224خ 0 53 خ و رسول ربّ العالمین [است]. آن سرور- صلّی اللّه علیه و آله و سلّم- پیش آمده این لوا را به دست مبارک خود گرفت. بعد از آن تمامی انبیا را از آدم تا عیسی بن مریم با سایر صدّیقان و شهدا و صالحان و کافه اهل عرفان در حوالی آن لوا مجتمع کردند. آنگاه برای هرکدام ایشان از این فرق، براق و حلّه و تاج حاضر گردانند و از برای حضرت مقدس نبوی- صلوه اللّه و سلامه علیه- تاجی از نور آورده بر فرق همایون آن سلطان انس و جان نهند و لباسی از حریر خضرا در بدن مبارکش پوشانند و هفتاد هزار علم و هفتاد هزار لوا پیش پیش آن سرور برند. پس آن سرور، لواء الحمد به دست مبارک شاه مردان مرتضی علی- کرّم اللّه وجهه- داده، افواج و اعلام و الویه مذکور را در سایه لواء الحمد درآورد و هرکه طریقه متابعت سنّت محمّدی- صلّی اللّه علیه و آله و سلّم- مسلوک داشته، همراه آن سرور عالم به جنّات عدن نزول نماید.»

اللّهم ارزقنا بفضلک متابعه السیّد الامین و النّور المبین- علیه الصلوه و السّلام- الی یوم الدّین.

و وجه تسمیه لواء الحمد در تفسیر بحر العلوم و در بعضی از کتب تذکره چنین به نظر درآمده که: «چون آدم- علیه السّلام- در

وقت درآمدن روح به بدن عطسه نمود و در جواب، «الحمد للّه یرحمک ربّک سبقت رحمتی غضبی 3662224خ 0 54 خ» بشنود و در آن حین نور محمّدی در جبین مبین آدم متحرک بود، گویند در حین عطسه از وی آوازی آمد، چنانچه مروارید بسایند. آدم گفت: الهی، این آواز چیست؟ خطاب آمد: نور فرزند توست، محمّد نبی آخر زمان. آدم را تمنّای مشاهده نور محمّدی شد و این آرزو در دل وی مشتعل گشت. آن نور از پیشانی او انتقال داده به سرانگشت مسبّحه اش جلوه گر ساختند. آدم- علیه السّلام- انگشت مسبّحه برآورده به شهادتین مبادرت نمود و این سنّت میان اولاد آدم تا قیامت گذاشت و نقوش مهر و محبّتش بر صحیفه دل به رقم 4662224خ 0 55 خ صدق و ایقان بنگاشت و از برکت انتقال آن نور به یمین آدم- علیه السّلام- یمن و برکت و خیر و سعادت قرین یمین آمده و اولادی که جانب یمین متمکّن بودند، سعادتمند و به لقب اصحاب الیمین ارجمند گشتند و آنچه در شمال آدم بودند، از این اسعاد و ارفاد محروم ماندند.

القصّه، چون آدم جمال محمّدی در آیینه مسبّحه دید، خطاب آمد که: ای آدم، هرکه را فرزندی از غیب به ظهور آمد، هدیه ای به او ارزانی دار و اکنون هدیه تو به این فرزند ارجمند چه خواهد بود؟ گفت: خداوندا، از لطایف و عواطفی که از خزانه کرم به من مرحمت فرموده ای، همین کلمه الحمد للّه است که بر زبان اجرا کرده. اجر از ثواب آن حمد به این لوا آفریده به لواء الحمد موسوم گردانیده به سیّد عالم اختصاص فرمود. به ثبوت پیوسته که

بر آن

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:189

لوا جلاجل باشد با قبّه های نور آویخته و در هر قبّه، حوران با جمال نشسته و به دست هریک براتی و در آن برات ها تعیین ازواج ایشان نموده و حوران در غرفات آن قبات منتظر ازواج خود می باشند تا هرکدام قرین خود را در میان خلایق عرصات ببیند، دست نیاز دراز کرده، نامزد خود را به اکرام و اعزاز تمام بر تخت ناز کشد. بعد از آن ملائکه را فرمان شود تا آن علم را بردارند. چون ملایک از حمل آن عاجز آیند، حقّ سبحانه فرماید: این اسد اللّه الغالب؟ یعنی شیر، حضرت ما علی بن ابی طالب کجاست؟ امیر المؤمنین حاضر شده و آن لوا را چون گلدسته بر سر دست گرفته از پل صراط بگذراند. و به روایتی حقّ سبحانه بادی از نسایم جنّت بفرستند تا علی عالی، عالم را با لوای حمد برداشته به فضای جنّت فرود آرد. و آن علم در آن روز بر سر شاه مردان بر مثال تاجی باشد و اولیا در آن علم، بر مثال جواهر و زواهر در تاج.

بیت:

لوای حمد ببین بر سرش به روز قیام ببین به تاج سلیمان و مرغ بر سر او و تا آن لوا در عرصات قایم بود، اهل دوزخ را در عذاب تخفیفی باشد و چون از صحرای عرصات به عرصه جنّات برند، عذاب بر دوزخیان صعب گردد و اطباق جهنّم را مطبّق سازند؛ آن هنگام، خلایق قدر و منزلت لواء الحمد بشناسند و به ستایش او اقدام نمایند.»

الصّلوه و السّلام- چنین می آرد که: «متن های کتب سیر مملوّ و مسخّر توست 5662224خ 0 56 خ. از این خبر مشرکان که سیصد و شصت بت در اطراف نواحی کعبه نصب کرده بودند و ابلیس اقدام آن بتان را به رصاص در زمین استوار کرده بود، آن سرور- صلّی اللّه علیه و آله و سلّم- نیزه یا چوبی که در دست مبارک داشت به آن بتان اشاره می فرمود: «قُلْ جاءَ الْحَقُّ وَ ما یُبْدِئُ الْباطِلُ وَ ما یُعِیدُ» 6662224خ 0 57 خ. آن بتان به مجرّد رسیدن چوب، درمی افتادند با آنکه پای های ایشان به رصاص استوار بود. همچنین هر بت که در خانه های مشرکان بود، آن روز همه بر دور افتاد و سید المرسلین با امیر المؤمنین اشاره کرد تا اوصاف 7662224خ 0 58 خ و نایله را بشکست. و به روایتی اساف بر صفا منصوب بود و نایله بر مروه. گویند: اصل آن دو بت یکی اساف بن عمرو بوده، مردی بود از جرهم و دیگری نایله بنت سهیل هم از قبیله جرهم. هر دو در خانه کعبه زنا کردند و خدای- عزّ و جلّ- ایشان را مسخ گردانید که سنگ شدند و قریش از کمال جهالت و فرط حماقت و ضلالت به پرستیدن آن دو بت ممسوخ اشتغال نمودند و چون آن صنم که نایله نام

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:190

داشت شکسته شد، از درونش یک زنی سیاه و برهنه بیرون آمد. آن سرور- صلّی اللّه علیه و آله و سلّم- فرمود: این است نایله.

و از عبد اللّه بن عباس منقول است که: در آن روز آن سرور به روی هر بتی که اشاره کرد به قفا درافتاد

و به صحت رسیده که بتی چند در موضعی وضع کرده بودند که دست به آنها نمی رسید. چون مصطفی با مرتضی در کعبه درآمد، امیر المؤمنین به عرض رسانید که یا رسول اللّه، پای مبارک بر کتف من نه و این بتان را از محل آنها بینداز. آن سرور فرمود: یا اخی، تو را طاقت بار من نیست؛ تو پای بر دوش من نه و به این امر اشتغال نمای. امیر المؤمنین به موجب فرموده عمل نموده.»

بیت:

قدم به دوش سرافراز دین نهاد به حکم شکست گردن بت همچو فرق پیکر او نقل است در زمانی که پای مبارک امیر بر دوش متبرّک آن سرور- صلّی اللّه علیه و آله و سلّم- بود، آن سرور پرسید: یا اخی، چگونه می یابی خود را؟ گفت: یا رسول اللّه، چنان می بینم که حجب مرتفع شده و سر من به ساق عرش رسید. به هرچه دست دراز می کنم اگر همه آسمان است به قبضه اقتدار من آسان است. فرمود: یا اخی، خوشا وقت تو که کار حقّ می کنی و حبّذا حال من که بار حقّ می کشم. و به روایتی گفت: یا اخی، رسیدی به آنچه مطلوب تو بود.

بیت:

زهی نقش پایی که بر دوش احمدز مهر نبوّت مقدّم نشیند آورده اند که چون امیر المؤمنین بتان را بر زمین انداخته، خود را از دوش مبارک بر زمین افکند، تبسّم نمود. آن سرور موجب تبسّم پرسید، گفت: یا رسول اللّه، تبسّم از برای آن بود که خود را از چنین جای بلند انداختم و المی به من ملحق نگشت. فرمود: یا اخی، چگونه به تو الم رسد که محمّد تو را برداشته و جبرئیل

فرود آورده لطیفه ای! کانّه، حق- سبحانه و تعالی- می گوید: ای بنده من، امروز بردارنده تو منم. کما قال اللّه تعالی: «وَ حَمَلْناهُمْ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ» 8662224خ 0 59 خ و فردا فرود آورنده تو در بهشت من باشم «وَ نُدْخِلْکُمْ مُدْخَلًا کَرِیماً» 9662224خ 0 60 خ که بردارنده من بودم و فرودآرنده جبرئیل، هیچ مشقّتی به علی نرسید. جایی که بردارنده و فرودآرنده من باشم، امیدوار باش که هیچ محنتی به تو عاید نخواهد گشت. «أُولئِکَ لَهُمُ الْأَمْنُ وَ هُمْ مُهْتَدُونَ» 0762224خ 0 61 خ

و در این باب اهل اشارت نکته ها ایراد نموده: اول، برآمدن امیر المؤمنین بر دوش

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:191

سید المرسلین سه حکمت گفته اند: حکمت اول آنکه) نبوّت را قوّت زیاده است از ولایت، ولی بار نبی نتواند کشید اما نبی بار ولی تواند کشید. چنانچه شمه ای از این معنی آن سرور بیان فرمود؛ حکمت ثانیه آنکه) آن سرور مدینه علم بود و امیر المؤمنین در آن، قاعده آن است که در را بر شهر بنشاند نه شهر را بر در حکمت؛ ثالثه آنکه) حق تعالی می فرماید: «إِنَّکُمْ وَ ما تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ حَصَبُ جَهَنَّمَ» 1762224خ 0 62 خ به مقتضای این فرمان، بتان هیزم دوزخ و آتش افروز جهنم باشند.

آن سرور- صلّی اللّه علیه و آله و سلّم- را خاصیتی بود که دست حقّ پرستش به هرچه رسیدی، آتش را در وی تصرّف نبودی؛ چنانچه در بعضی روایات آمده که: «روزی به خانه سیّده النّساء، فاطمه الزّهراء- علیها التّحیه و الثّناء- تشریف ارزانی بود. اتفاقا فاطمه الزهراء نان در تنوری بست و از حرارت شرارت نار، تن مبارک آن جگرگوشه رسول بر مثال محمومان گرم [بود]

آن سرور در امداد و اعانت آن فرزند ارجمند بر سبیل موافقت نانی چند به دست مبارک در تنور بست. هر نانی که فاطمه در تنور بسته بود، پخته برآمد و هر گرده که آن سرور در تنور بسته بود، خام بماند. فاطمه انگشت تحیر در دندان تفکر گرفته، تعجب نمود تا حکمت چیست؟ جماعتی که: «هنّ ناقصات العقل 2762224خ 0 63 خ» در شأن ایشان است، نان ایشان پخته و نان آن پخته «ایکم مثلی 3762224خ 0 64 خ، «ابیت عند ربّی 4762224خ 0 65 خ» خام؛ مشکل واقعه ای است، آنچه خام پزد پخته و آنچه پخته پزد خام! آن سرور فرمود: ای نور دیده، عجب مدار که این هم از کمال معجزه ماست که آن گرده نان شرف مساس دست ما یافته. هرچه دست ما آن را بساید، آتش بر آن کار نکند.

و شاهد دیگر بر صدق این مدّعا سفره ابو درداست- رضی الله عنه- که دست مبارک آن سرور یک نوبت به او رسیده بود. هربار که شوخ 5762224خ 0 66 خ گشتی آتش افروختی و آن را بر آتش نهادی، چرک های وی بسوختی و سفره سفید و پاک از آتش بیرون آمدی. کذلک اینجا نیز اگر بر دوش امیر المؤمنین برآمده به دست مبارک خود بتان را انداختی، البته از آتش دوزخ مصون و محفوظ ماندی و فرمان: «انّکم و ما تعبدون من دون اللّه حصب جهنّم 6762224خ 0 67 خ» نافذ نگشتی و نکته در این باب آن است: نانی که به دست محمّد مصطفی یکبار می رسد، آتش در او تصرّف ندارد. دل بنده مؤمن که مدّت پنجاه یا شصت سال در قبضه قدرت الهی

منقلب است که:

«قلب المؤمن بین اصبعین من اصابع الرّحمن یقلّبها کیف یشاء 7762224خ 0 68 خ»، اگر از آتش دوزخ مصون و از نار فراق محفوظ ماند چه عجب!

اشاره دوم آنکه، کافران هم بت را در خانه کعبه نهادند و چون شرف اضافه «أَنْ طَهِّرا

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:192

بَیْتِیَ 8762224خ 0 69 خ» داشت، بتخانه نشد. دل بنده مؤمن که تشریف گنجایی: «و لکن یسعنی قلب عبدی المؤمن 9762224خ 0 70 خ» یافته، اگر به معصیتی چند بیگانه نشود چه عجب!

اشاره سیّم آنکه، سیصد و شصت بت در خانه کعبه نهاده بودند، اضافت او را از حقّ سبحانه باز نداشتند. اینجا که در هر شبان روزی به سیصد و شصت نظر دل بنده خود را تقویت داده باشد، چگونه اضافه و اختصاص او ساقط گردد! و نقلی در این باب بشنو.

آورده اند آن روز که قوم موسی- علیه السّلام- بر دریا می گذرانیدند، موسی پیش پیش می رفت و هارون در عقب بنی اسرائیل. در میان ایشان آب را از برکت مقدمه و ساقه مجال آن نبود که مویی بر اندام قوم تر گرداند. کذلک اینجا اشارت آن است که چون روز قیامت شود، از حضرت ربّ العزّه- جل و علا- خطاب در رسد که ای محمّد، نه خود گفته بودی مر علی را که:

«انت منّی بمنزله هارون من موسی الّا انّه لا نبی بعدی 0862224خ 0 71 خ» آن سرور گوید: بلی، خداوند فرماید که: چون امت تو را بر دریای آتش دوزخ باید گذشتن، تو و علی یک کدام مقدمه و دیگری ساقه شوید و امت را در میان خویش جای دهید تا آتش را زهره آن نباشد که یک موی بر

اندام امت بسوزد.

المؤمنین را فرمود: یا اخی، مرا اذن هجرت به مدینه دادند و فردا تجهیز سفر می نمایم و ودایعی که مردم را نزد من است به تو می سپارم که به صاحبانش رسانده خود را زود به مدینه برسانی و امشب مشرکان قصد قتل من دارند؛ چادر سبز پوشیده در خوابگاه من تکیه کن، انشاء اللّه هیچ مکروهی به تو نخواهد رسید. امیر به فراغ بال تکیه کرده، نفس خود را فدای ذات مقدّس آن سرور گردانید و به ثبوت رسیده در آن شب که امیر المؤمنین بر فراش خاص سید المرسلین تکیه نمود، حقّ سبحانه جبرئیل و میکائیل را وحی فرمود که: من در میان شما عقد مؤاخات بسته، عمر یکی درازتر از عمر دیگر ساختم. کدام یکی از شما حیات برادر خود بر حیات خویش می گزیند؟

هریک از آن دو فرشته مقرّب گفت: من حیات خود را دوست می دارم و زندگانی دیگری را بر زندگانی خود اختیار نمی کنم. وحی آمد که: چرا مثل علی نمی شوید که چون میان او و محمّد عقد مؤاخات بسته ام، او جان خود را وقایه نفس کریمانه محمّد ساخته، حیات محمّد را بر حیات خود اختیار نموده، باید که از این طارم خضرا به خطّه غبرا بروید و علی را از شرّ اعدا نگاه دارید. ایشان هر دو به فرمان سلطان بی چون، از سقف نیلگون در پرواز آمده به عرصه ربع مسکون نزول فرموده، جبرئیل بر سر بالین و میکائیل جانب پای امیر المؤمنین ایستاده، جبرئیل می گفت: بخ بخ لک یا علی، یعنی کیست مثل تو ای علی که مباهات کرد حقّ تعالی به تو بر ملائکه ملاء اعلی؟

بیت:

هر آنکه بهر خدا

راه نفس بربنددملک ز عرش به فرمان او کمر بندد بعد از آن در شأن امیر المؤمنین آیه کریمه: «وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ وَ اللَّهُ رَؤُفٌ بِالْعِبادِ» 3862224خ 0 74 خ نازل شد. امیر المؤمنین نیز در این باب این چند بیت فرمود:

عربیه:

وقیت نفسی خیر من وطی الحصی و من طافه 4862224خ 0 75 خ بالبیت العتیق و بالحجر

رسول اللّه خاف ان یمکرو به فنجی ذو الطول الاله 5862224خ 0 76 خ من المکر

و بات رسول اللّه فی الغار آمناموتی فی حفظ اللّه و فی ستر 6862224خ 0 77 خ

و بت ارعیهم ما یثبتونی 7862224خ 0 78 خ فقد وطیت نفسی علی القتل و الاسر معنی بیت اول) یعنی وقایه کردم نفس خود بهترین کسی را که سنگ بسته است (یعنی بر شکم خود) و بهترین کسی که طواف کرده خانه کعبه و حجر الاسود را.

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:194

معنی بیت دوم) پیغمبر خدا اندیشه کرد از اینکه مکر کنند به او، پس نجات داد خداوند بزرگی از مکر.

معنی بیت سیوم) شب کرد رسول در غار و بی بیم و ترس نگاه داشته شد در حفظ و ستر خدا.

معنی بیت چهارم) و شب کردم من این که نگاه دارم آن مشرکان را و ثابت نداشتند مرا، پس به تحقیق پیچیدم من نفس خود را بر قتل و اسیری.»

و در جمع کتب سیر آورده اند که: چون امیر المؤمنین بر بستر سید المرسلین تکیه کرد، آن سرور از خانه بیرون رفته از اول سوره یاسین تا «فَأَغْشَیْناهُمْ فَهُمْ لا یُبْصِرُونَ» 8862224خ 0 79 خ خوانده، مشت خاکی بر کف مبارک گرفته بر سر آن مقهوران لعین پاشید. و گویند: گردی از آن خاک بر

سر هر بادپیمایی که نشست، در جنگ بدر به آتش دوزخ در پیوست و آن سرور به سلامت از ایشان بگذشت. بعد از آن شخصی- و به روایتی ابلیس- آنجا پیدا شد پرسید که: شما اینجا از برای چه کار فراهم آمده اید و انتظار که را می برید؟ ایشان گفتند: منتظر محمّدیم. گفت: به خدا سوگند که محمّد از خانه بیرون آمده و بر سر شما خاک ریخته، رفت. ایشان دست به مفارق خود زده، فرق های خود خاک آلوده یافتند. پس، از شکاف در نگاه کردند دیدند شخصی در خوابگاه آن سرور خفته. گفتند: اینک محمّد خفته. چون به عزم دستبرد قدم در خانه نهادند، امیر المؤمنین از جای خود برخاست. چون دانستند که محمّد رسول اللّه از اینجا رفته، از امیر پرسیدند: محمّد کجاست؟ گفت: مرا به محافظت موکّل نکرده اند؛ چه دانم کجاست؟ شما نیکو می دانید که تمام شب در طلب او به سر برده اید. مشرکان منفعل شده زمانی امیر را محبوس داشتند و آخر به اشارت ابو لهب دست تعرّض از او کوتاه کردند.

مؤلف می گوید: اگرچه قصّه مذکوره در باب آیات در بیان آیه کریمه: «مَنْ یَشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ» 9862224خ 0 80 خ مسطور گشته اما چون در کتب مذکوره بر سبیل تفصیل ایراد یافته بود، بنابراین مکرر نوشته شد.

مهاجران مکه و چهل و پنج نفر از انصار مدینه و به روایت دیگر از هر صنفی پنجاه مرد به امر

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:195

و تعیین آن سرور سلسله مؤاخات محکم گردانیدند. از آن جمله سلمان فارسی با ابو دردا 0962224خ 0 81 خ و ابو بکر صدّیق با خارجه زید انصاری و عمر بن الخطاب با غبیان 1962224خ 0 82 خ بن مالک و عثمان بن عفان با اوس بن ثابت و ابو عبیده جرّاح با سعد معاذ و زبیر بن عوام با سلمه بن سلامه و طلحه بن عبید اللّه با کعب بن مالک و عبد الرّحمن عوف با سعد الربیع و مصعب بن عمیر با ابو ایوب انصاری و ابو حذیفه بن عتبه با عیاض بن بشیر انصاری و عمّار یاسر با ثابت بن قیس و عبد اللّه جحش با عاصم بن ثابت و ارقم بن ابی رقم با ابو طلحه انصاری- علی هذا القیاس- در آن باب مکتوبی نوشتند که با یکدیگر معاونت و مؤاسات نمایند و از یکدیگر میراث برند و به آن عقد از یکدیگر میراث می بردند تا بعد از غزوه بدر، آیه کریمه: «وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلی بِبَعْضٍ فِی کِتابِ اللَّهِ» 2962224خ 0 83 خ نازل شد و میراث بردن به عقد مؤاخات منسوخ شد.»

و در شرح [صحیح] 3962224خ 0 84 خ بخاری نقل از ابن عبد البرّ آورده که: «مؤاخات دیگر سوای این مؤاخات بود میان مهاجران، پیش از آنکه انصار در زمره اصحاب درآیند.» و حاکم ابو عبد اللّه نیشابوری نیز در این باب حدیثی به روایت ابن عمر- رضی الله عنه- آورده که: «آن سرور عقد مؤاخات بست میان

ابو بکر و عمر و میان طلحه و زبیر و میان عثمان بن عفان و عبد الرّحمن عوف. پس امیر المؤمنین علی گفت: یا رسول اللّه، میان آنها عقد برادری بستی و مرا هیچ برادر تعیین نکردی، برادر من کیست؟ آن سرور- صلّی اللّه علیه و آله و سلّم- فرمود: «انا اخوک»؛ یعنی من برادر توام. و به روایتی گفت: انت اخی فی الدّنیا و الاخره؛ یعنی تو برادر منی در دنیا و آخرت.» القصّه، آن جماعت که مذکور شدند از جمله مهاجرانند- رضی اللّه عنهم. پس معلوم شد که در عقد مؤاخات دو نوبت امیر را آن سرور برادر خود خواند.

بیت:

بلی ز مادرِ دهرش نزاد طفل نظیرکسی که همچو پیمبر بود برادر او

الّا تو یا علی، و به روایتی دیگر، تو یا مردی که از تو باشد. چون امیر المؤمنین از میان قوم به زیادتی قربت و قرابت- من کلّ الوجوه- به آن سرور- صلّی اللّه علیه و آله و سلّم- شرف اختصاص و اتّحاد داشت، آن سرور را از کیفیت حال آگاه گردانید، فرمود که از عقب ابو بکر برود. سوره برائت از وی گرفته، در موسم حج بر مردم بخوان و این چهار کلمه نیز به خلق برسان؛ یکی آنکه) به بهشت درنیایید 4962224خ 0 85 خ مگر کسی که به حلی اسلام متحلّی بود؛ دوم آنکه) هیچ برهنه طواف کعبه ننماید؛ سیّوم آنکه) بعد از امسال کسی از ارباب شرک و ضلالت حج نگزارد؛ چهارم آنکه) مشرکان و کفّار هرکه عهد موقت با خدا و رسول داشته باشد تا انقضای آن وقت بر عهد خود ثابت باشد و اگر عهد او موجّل نبود تا چهار ماه در آن باشد و بعد از انقضای این مدت اگر مسلمان نشود، خون و مال او هدر باشد.

جابر انصاری گوید: با سیصد کس با ابو بکر- رضی الله عنه- بیرون آمده بودیم. چون به عرج رسیدیم و وقت نماز بامداد درآمد، ابو بکر پیش رفت که امامت کند. هنوز نماز شروع نکرده بود که آواز ناقه خاصه آن سرور به گوشش رسید، توقف نموده گفت: این آواز ناقه رسول [اللّه] 5962224خ 0 86 خ است. گوییا مأمور شده که حج بگزارد؛ توقّف نمایید تا به خدمتش نماز بگزاریم. در این اثنا امیر المؤمنین علی بر شتر آن سرور سوار برسید. ابو بکر از امیر المؤمنین پرسید: آمر آمد یا مأمور؟

امیر گفت: حکم واجب الاذعان چنین صادر شده که سورت برائت را به من دهی که بر خلق خوانم و این کلمات اربعه را به سمع مردم رسانم. ابو بکر آیات بیّنات را تسلیم نموده، عقب امیر نماز گزارد. بعد از آن امیر المؤمنین برخاسته اوایل سوره برائت را تا چهل آیه بر مردم خوانده، کلمات اربعه را به ایشان رسانید و در هر موقفی از مواقف حج، خطبه خواند و احکام بیان فرمود [و] به آنچه مأمور شده بود قیام نمود. آورده اند که: چون امیر المؤمنین کلمات اربعه به سمع مردم رسانید، یکی از آن میان آواز داد که اگر بریده نشدی آنچه میان ما و پسر عمّ توست، سوگند هر آینه ابتدا می کردم با تو به شمشیر. امیر گفت: اگرنه بر رسول- صلّی اللّه علیه و آله و سلّم- دشوار آمدی که مرا فرموده هیچ نگویی تا بازآیی، هر آینه بر کشتن تو اقدام می نمودم. می گویند: چون امیر به مکه رسیده 6962224خ 0 87 خ، شمشیر برکشیده گفت:

به خدا سوگند که هیچ کس برهنه طواف نکند مگر آن که او را به تیغ تأدیب کنم و یا جامه ای 7962224خ 0 88 خ بپوشد که به او سوزن رسیده باشد.

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:197

المقصود، چون امیر از قضایا فراغت یافته مراجعت نمود، ابو بکر به آن سرور گفت: یا رسول اللّه، از من چه صادر شد که از قرائت سوره برائت منع فرمودی؟ آن سرور فرمود: ای ابو بکر، هیچ امری از تو به وقوع نیامده و منقصتی به حال تو راه نیافته. تو مصاحب منی در غار، اما جبرئیل آمده گفت: فرمان الهی چنین است که ادای

این کار ننماید الّا تو یا کسی که از تو باشد.»

کرز بن علقمه، او نیز از جمله آن چهارده نفر بود و در اثنای راه اشتر ابو الحارث به سر درآمد. کرز گفت: به سر درآید آن کس که ابعد است از دین ما (یعنی آن سرور) استغفر اللّه! ابو الحارث گفت: بلکه تو بسر درآیی. کرز گفت: یا برادر چرا چنین می گویی؟ گفت: به خدا سوگند محمد خاتم انبیاست و ما انتظار ظهورش می بردیم. کرز گفت: چون حال بر این منوال است، چرا قبول دینش نمی کنی؟ گفت: موافقت با محمّد مستلزم مخالفت قوم است. اگر این صورت از ما به ظهور آید، اعتبار ما نزد نصاری نماند و آن چه به ما داده اند- از نفایس امتعه و کرایم اموال- بازستانند. از استماع این سخن محبّت اسلام در دل کرز پیدا شد و شتر به تعجیل تمام رانده، چون به سعادت مصافحه آن سرور رسید، ایمان به رسالتش آورده کلمه عرض نمود.

منقول است که: چون به مدینه رسیدند، جامه های راه را دور ساخته، حله های ابریشمی پوشیده و انگشتری های طلا در دست کرده به مسجد مقدّس مطهّر درآمده، سلام کردند. آن سرور جواب سلام ناداده از ایشان اعراض فرمود. هرچند تکلّم نمودند، جواب نشنیدند.

آنگاه از مسجد بیرون آمده، عثمان بن عفان و عبد الرّحمن بن عوف را بنابر سابقه معرفتی که داشتند پیدا کرده گفتند: پیغمبر شما به ما مکتوبی نوشته، دعوت نمود. چون آمده، تحیت و سلام به تقدیم رسانیدیم، جواب نشنیدیم و هرچند سخن کردیم بجز سکوت چیزی ندیدیم.

اکنون مصلحت چیست؟ بازگردیم یا توقف کنیم؟ عثمان و عبد الرّحمن هرچند فکر کردند، جواب آن گروه نیافتند. امیر المؤمنین علی نیز در آن مجلس حاضر بود.

عثمان و عبد الرّحمن گفتند: یا ابا الحسن، رای جهان آرای تو در این باب چیست؟ فرمود: رای من آن است که جامه های ابریشمی و انگشتری های زرّین از خود دور کنند و جامه های متعارف در بر کرده به مجلس همایون آن سرور درآیند. آن قوم بفرموده امیر المؤمنین عمل نموده سلام کردند.

آن سرور جواب ایشان بازداده، فرمود: سوگند به آنکه مرا به راستی به خلق فرستاده که چون این جماعت نوبت اول پیش من آمدند، شیطان با ایشان بود. از آن جهت جواب سلام بازندادم

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:199

و به مکالمه زبان نگشادم. بعد از آن ایشان را به اسلام دعوت فرمود، ابا نموده در انکار و عناد افزوده، سؤال درباره عیسی [ع] کردند. آن سرور جواب داد: بنده و رسول خدای بود. اسقف آن گروه پرسید: هیچ می دانی عیسی را پدری بود؟ فرمود: نی. گفت: پس چگونه او بنده و مخلوق است؟ فرمود: امروز جواب این سخن نمی گویم؛ اقامت کنید تا جواب سؤال خود بشنوید.

روز دیگر حقّ سبحانه این آیه کریمه فرستاد: «إِنَّ مَثَلَ عِیسی عِنْدَ اللَّهِ کَمَثَلِ آدَمَ خَلَقَهُ مِنْ تُرابٍ ثُمَّ قالَ لَهُ کُنْ فَیَکُونُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّکَ فَلا تَکُنْ مِنَ الْمُمْتَرِینَ فَمَنْ حَاجَّکَ فِیهِ مِنْ بَعْدِ ما جاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَکُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَکُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَکُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَی الْکاذِبِینَ.» 8962224خ 0 89 خ آن سرور ایشان را طلبیده، آیات منزله خواند. به مضمون آیه کریمه اقرار ننموده، بر اعتقاد خود مصرّ بودند. آن سرور فرمود: اگر باور نمی دارید، بیایید تا با یکدیگر مباهله کنیم (یعنی دعا کنیم در شأن یکدیگر و گوییم

لعنت خدای بر دروغگویان) گفتند: امروز ما را مهلت ده تا در این باب تأمّل کرده، فردا مباهله نماییم. رفته با عاقب که رئیس ایشان بود گفتند: رای تو در این باب چیست؟ گفت: ای گروه نصاری، به خدا سوگند شما به تحقیق بدانید که محمّد مرسل است و در این باب عیسی، دلیلی ظاهر آورده و مباهله با وی مکنید. و اللّه هیچ قومی با پیغمبر مباهله نکرد که بعد از آن زیسته باشد. بهتر این است که با وی مصالحه نموده، جزیه قبول کنید و به دیار خود بازگردید. روز دیگر صبح که صبّاغان قدرت، زر ناب آفتاب در بوته سیماب گون فلک بوقلمون ریختند و مذهبان حکمت، بر این صفحه لاجوردی پیکر زبرجدی منظر از ذهب احمر خورشید انور شمسه مدوّره چهره منوّر قرص آفتاب برانگیختند، آن سرور از حجره مبارک خود درآمده، دست امام حسن به یک دست گرفته و امام حسین را در بغل جا داده و سیّده النّساء فاطمه زهرا و سلطان الاولیا علی مرتضی چون زهره و ماه در پی آن آفتاب فلک رسالت پناه روان گشته و آن سرور با اولاد امجاد خود می فرمود: چون من دعا کنم، شما آمین گویید. گروه نصاری چون این پنج تن را دیده حدیث دعا و آمین شنیدند، ترسیدند. ابو الحارثه که دانشمند ایشان بود گفت: ای یاران به درستی که رویی چند می بینم که اگر از حقّ سبحانه درخواهند، کوه را از جای خود زایل گردانند. زینهار مباهله نکنید که بر روی زمین هیچ نصرانی نخواهد ماند.

گفتند: یا ابا القاسم، ما با تو مباهله نمی کنیم. فرمود: مسلمان شوید. گفتند: این کار از

ما نیاید.

فرمود: پس محاربه را آماده شوید. گفتند: ما را طاقت مقاومت و قوّت محاربه عرب نیست لیکن مصالحه می کنیم با تو بر این منوال که هر سال دو هزار حلّه، هزار در ماه صفر و هزار در

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:200

ماه رجب بدهیم و بهای هر حلّه چهل درم باشد و رسول تو که به دیار ما گذرد، مهمانداری کنیم به شرط آنکه ما را به دین ما بگذاری و با ما محاربه ننمایی. و به روایتی گفتند: سی اسب و سی شتر و سی زره و سی نیزه بدهیم. بعد از آن صلح نامه در این باب نوشته و گواهی جمعی از اصحاب- رضی الله عنهم- بر آنجا ثبت کرده به آن گروه دادند.»

مؤلف گوید: اگرچه در باب آیات، در بیان آیه مباهله مسطور گشته اما چون در کتب مذکور بر سبیل تفصیل ایراد یافته بود، مکرّر نوشته شد.

شما هرگز این کار نکنید و هرگاه او را قایم مقام خود کنم، می دانم قبول ننمایید. به خدا سوگند اگر شما این کار می کردید البته شما را به جنّت داخل می کردم.»

که با وی حرب کردی؟ امّ المؤمنین چادری بر رو کشیده، بسیار گریست و گفت بر من مقدّر بود.»

بر سر و دیده مالیده، در حضور مهاجر و انصار به خانه خود برد.»

هذه الامّه؛ یعنی بود علی مرتضی را هیجده صفت که نبود و نیست هر یکی از این امّت را.»

هرجا که باشند.»

بیت:

سعدی اگر عاشقی کنی و جوانی عشق محمّد بس است و آل محمد و له:

سادات نور دیده و اشراف عالمنداز عزّت محمد و از حرمت علی

فردا طعام معده دوزخ بوَد دلی کامروز از محبّتشان نیست ممتلی

گر خرده ای از ایشان صادر شود مرنج نتوان شکست قیمت گوهر به جاهلی

از بهر آنکه سیّد کونین گفته است:الصّالحون للّه و الطّالحون لی

ایشان را روزی گردانیدم بهشت و نعمت های او با دیدار خود.»

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:207

خ و علی را گفت: «وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ» 5172224خ 0 105 خ و ایّوب را گفت: «إِنَّا وَجَدْناهُ صابِراً نِعْمَ الْعَبْدُ إِنَّهُ أَوَّابٌ» 6172224خ 0 106 خ و علی را گفت: «وَ جَزاهُمْ بِما صَبَرُوا جَنَّهً وَ حَرِیراً» 7172224خ 0 107 خ و موسی را گفت: «وَ کانَ رَسُولًا نَبِیًّا» 8172224خ 0 108 خ و علی را گفت: «إِنَّ الْأَبْرارَ یَشْرَبُونَ مِنْ کَأْسٍ کانَ مِزاجُها کافُوراً» 9172224خ 0 109 خ و داود را گفت: «إِنَّا جَعَلْناکَ خَلِیفَهً فِی الْأَرْضِ» 0272224خ 0 110 خ و علی را گفت: «لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ» 1272224خ 0 111 خ و ادریس را گفت: «وَ رَفَعْناهُ مَکاناً عَلِیًّا» 2272224خ 0 112 خ و علی را گفت: «سُندُسٍ خُضْرٌ وَ إِسْتَبْرَقٌ وَ حُلُّوا أَساوِرَ مِنْ فِضَّهٍ وَ سَقاهُمْ رَبُّهُمْ شَراباً طَهُوراً» 3272224خ 0 113 خ و عیسی را گفت: «أَوْصانِی بِالصَّلاهِ وَ الزَّکاهِ» 4272224خ 0 114 خ و علی را گفت: «الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاهَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکاهَ وَ هُمْ راکِعُونَ» 5272224خ 0 115 خ و من که محمّدم مرا گفت: «إِنَّا أَعْطَیْناکَ الْکَوْثَرَ فَصَلِّ لِرَبِّکَ وَ انْحَرْ» 6272224خ 0 116 خ و علی را گفت: «عَیْناً یَشْرَبُ بِها عِبادُ اللَّهِ یُفَجِّرُونَها تَفْجِیراً» 7272224خ 0 117 خ و در بیان او فرمود: وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلی حُبِّهِ مِسْکِیناً وَ یَتِیماً وَ أَسِیراً» 8272224خ 0 118 خ

لوالدی:

ای ز ازل بحر بزرگی گهرکز تو ابد را عَلَم کبریا

گر دو جهان خاک شود بر درت نیست عجب مرد خردمند را

زانکه خداوند جهان آنچنان داد ترا عزّت بی منتها

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:208 عزّت ذات تو اگر کلک فکرنقش نگارد مثلا بر سما

به شود آن نقش به انوار مهرکاینه گردد به جهان از

ضیا

چرخ چو پیش نظرت آوردزین همه تمکین که بوَد مر ترا

هم تو شوی شیفته اش گاهِ دیدهم تو به تعظیم بخیزی ز جا مولوی معنوی:

ای سرور مردان علی، مستان سلامت می کندوی صفدر میدان علی، مستان سلامت می کند

ای شاه دین، شاه نجف، از تو نجف دیده شرف تو درّی و کعبه صدف، مستان سلامت می کنند

ای دلبر و دلدار تو، ای مونس و غمخوار توای محرم اسرار تو، مستان سلامت می کنند

ای طالب و مطلوب ما، ای مقصد و مقصود ماای عابد و معبود ما، مستان سلامت می کنند

ای «قل تعالوا» تاج تو، دوش نبی معراج توتاج شهان تاراج تو، مستان سلامت می کنند

ای نور پاک مصطفی، با مصطفی در یک عباای مجتبی، ای مرتضی، مستان سلامت می کنند

ای میر و شاه محتشم، در دین و دنیا محترم بحر سخا، کان کرم، مستان سلامت می کنند

ای از همه عصیان بری، مردان عالم را سری علم محمّد را دری، مستان سلامت می کنند

اندر سما نامت علی، و اندر زمین نامت ولی در علم و دین تو کاملی، مستان سلامت می کنند

جان را غلامت می کنند، مستی ز جانت می کنندجان را فدایت می کنند، مستان سلامت می کنند

ای باد صبح مشک بوی، سوی نجف آور تو روبا آن امام دین بگو، مستان سلامت می کنند

آن نور اختر را بگو، آن روی احمر را بگوآن حیّ حیدر را بگو، مستان سلامت می کنند

مفتاح دلها را بگو، مصباح جانها را بگوآن حوض سقّا را بگو، مستان سلامت می کنند

با تین و با زیتون بگو، با قل کفی و نون بگوبا لؤلؤی مکنون بگو، مستان سلامت می کنند

آن شیر یزدان را بگو، آن مرد میدان را بگوآن شاه مردان را بگو، مستان سلامت می کنند

آن شمع ایمان را بگو، آن بحر عمّان را

بگوآن جمع قرآن را بگو، مستان سلامت می کنند

آن آیت اللّه را بگو، آن قدرت اللّه را بگوآن حجّت اللّه را بگو، مستان سلامت می کنند

معشوقِ عاشق را بگو، آن شاه صادق را بگوقرآن ناطق را بگو، مستان سلامت می کنند

با خواجه قنبر بگو، با صاحب منبر بگوبا ساقی کوثر بگو، مستان سلامت می کنند

با قاتل کفّار گو، با آن دلِ دلدار گوبا حیدر کرّار گو، مستان سلامت می کنند

با عارف تقدیر گو، با آیت تطهیر گوبا شبّر و شبّیر گو، مستان سلامت می کنند

با زین دین عابد بگو، با نور دین باقر بگوبا جعفر صادق بگو، مستان سلامت می کنند

هم با تقی گو، و نقی با سیّدان متّقی کای شاه تو نور حقی مستان سلامت می کنند

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:209 با میر دین هادی بگو، با عسکر و مهدی بگوبا والی عهدی بگو، مستان سلامت می کنند ***

ای شاه دین پرور علی، مستان سلامت می کنندای ساقی کوثر علی، مستان سلامت می کنند

ای سرفراز اولیا، بدر الدّجا در دو سراای جانشین مصطفی، مستان سلامت می کنند

شاهنشه پیر و جوان، دارنده کون و مکان ای جانِ جانانِ جهان، مستان سلامت می کنند

تلوین ز تو، تمکین ز تو، آیین تلقین هم ز تواعلای علّیین ز تو، مستان سلامت می کنند

هان ای نسیم مشکبو، سوی نجف آور تو روبا ساقی کوثر بگو، مستان سلامت می کنند

با قدوه اصحاب گو، با زبده احباب گوبا قبله اقطاب گو، مستان سلامت می کنند

با سرور ابرار گو، با رهبر احرار گوبا حیدر کرّار گو، مستان سلامت می کنند

با قاتل کفّار گو، با هادم انکار گوبا سیّد مختار گو، مستان سلامت می کنند

با مبدأ اسرار گو، با مبدع آثار گوبا زبده اطهار گو، مستان سلامت می کنند

با خازن جنّت بگو، با مخزن حکمت

بگوبا معدن همت بگو، مستان سلامت می کنند

با رایت عزّت بگو، با آیت رحمت بگوبا ماحی زحمت بگو، مستان سلامت می کنند

با حاکم عادل بگو، با واصل کامل بگوبا عالم عامل بگو، مستان سلامت می کنند

با قابل و مقبول گو، با قاتل و مقتول گوبا عاقل و معقول گو، مستان سلامت می کنند

با عارف و معروف گو، با واصف و موصوف گوبا کاشف و مکشوف گو، مستان سلامت می کنند

با قاصد و مقصود گو، با حامد و محمود گوبا عاهد و معهود گو، مستان سلامت می کنند

با ناطق و منطوق گو، با سابق و مسبوق گوبا عاشق و معشوق گو، مستان سلامت می کنند

با ناطق صادق بگو، با عاشق شایق بگوبا حاذق فایق بگو، مستان سلامت می کنند

با آیت نجوی بگو، با راز «او ادنی» بگوبا رایت اعلی بگو، مستان سلامت می کنند

با حیدر صفدر بگو، با سرور رهبر بگوبا مُظهر مَظهر بگو، مستان سلامت می کنند

آن جان عالم را بگو، جانان عالم را بگوبرهان خاتم را بگو، مستان سلامت می کنند

آن فتح نصرت را بگو، اقبال و شوکت را بگوعشق و محبّت را بگو، مستان سلامت می کنند

سلطان دنیا را بگو، جانان زیبا را بگوبستان رعنا را بگو، مستان سلامت می کنند

شاه مکرّم را بگو، ماه معظّم را بگوراه مسلّم را بگو، مستان سلامت می کنند

ینبوع حیوان را بگو، مطبوع خلقان را بگومجموع قرآن را بگو، مستان سلامت می کنند

شاه ولایت را بگو، راه هدایت را بگوگاهِ حمایت را بگو، مستان سلامت می کنند

مقصود و ایمان را بگو، معبود عرفان را بگومسجود مستان را بگو، مستان سلامت می کنند

با سرور نجفی بگو، با رهبر صفّی 0372224خ 0 119 خ بگوبا دلبر «کشفی» بگو، مستان سلامت می کنند

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:210

ثانی حبیب السّیر، از امام ناطق امام جعفر صادق- رضوان اللّه علیه- مروی است که: «روزی امیر المؤمنین- کرّم اللّه وجهه- بر منبر مسجد کوفه برآمده، فرمود: ایّها النّاس، مرا از رسول- صلّی اللّه علیه و آله و سلّم- ده عطیه است که آن فضایل محبوب تر است نزد من از آنچه آفتاب بر آن طلوع می کند. اول آنکه) رسول فرمود: برادر منی در دنیا و آخرت؛ دویّم) گفت: نزدیک ترین خلایقی به من در روز قیامت؛ سیّوم) گفت: منزل تو در بهشت برابر منزل فیوض نازل من خواهد بود، چنانچه منازل اخوان مقابل یکدیگر می باشد؛ چهارم) فرمود:

وارث منی در اهل بیت و خواص من؛ پنجم) گفت: قایم مقام منی و امامی تا قیام قیامت بر اصحاب و امّت من؛ ششم) گفت: نگه دارنده اهل منی در غیبت و حضور من؛ هفتم) گفت: تو قایم به عدلی در میان رعیت من؛ هشتم) گفت: تو ولیعهد منی و ولی من، ولی خداست؛ نهم) گفت: دشمن تو دشمن من است و دشمن من، دشمن خدا؛ دهم) فرمود: تو قسمت کننده بهشت و دوزخی مر امم را.»

به شقاوت مبتلا گردد.»

مقدّس نبوی تو را آنجا گذاشته بود باشی تا اجل به تو رسد. این بگفت و از نزد او برخاست.»

و در فتوح ابن اعثم کوفی آورده: «پیش از آنکه جناب امیر المؤمنین با امّ المسلمین تکلّم فرماید، صفیه بنت الحارث در مکانی که زوجه عبد اللّه خلف خزاعی بود، فریاد و نوحه کرد و سایر زنان مصیبت زده اجمعین گفتند: یا قاتل الاحباب و یا مفرق الجمیع؛ یعنی ای کشنده دوستان و ای پریشان کننده جمعیت و یاوه گفتن آغاز کردند و زوجه عبد اللّه خلف گفت که:

خدای- عزّ و جلّ- فرزندان تو را یتیم گرداناد و امیر المؤمنین نگاه به جانب او کرده، گفت:

بدان و آگاه باش ای صفیه که من تو را ملامت نمی کنم بر آنکه مرا دشمن گیری و بدگویی؛ زیرا که جدّ تو را در روز بدر و عمّ تو را در روز احد و زوج تو را در حرب جمل به قتل آورده ام و اگر من کشنده احبّه شما می بودم- چنانکه تو را زعم است- هر آینه می کشتم هر احدی را که در این سراست. پس به جانب عایشه اقبال فرموده، گفت: من قصد آن کردم که در این خانه بگشایم و هرکس که در این خانه باشد به تیغ سیاست بگذرانم و اشارت به خانه فرمود که عبد اللّه بن زبیر و جمعی دیگر از بقیه السّیف حرب جمل در آن مختفی بودند؛ لیکن من عافیت و سلامت مسلمانان می خواهم. عایشه و سایر زنان مصیبت رسیده از هیبت این خطاب ترک گریه و سخنان درشت کرده، خاموش شدند و بعد از آنکه نصایح و حکایات گذشته با عایشه تمام کرد، برخاست و

روان شد.

نقل است که روز دیگر غنچه نبوّت و رسالت و سرور بوستان جلالت و ایالت یعنی 3372224خ 0 122 خ شاهزاده حسن را به رسم رسالت به خانه عایشه فرستاد. امام [حسن] 4372224خ 0 123 خ آمده، گفت:

امیر المؤمنین می فرماید: بدان خدای که بشکافت دانه و بیافرید آدم فرزانه که اگر در زمان، به تجهیز سفر مدینه نپردازی، پیغامی به تو فرستم و تو را تنبیه کنم بر امری که کیفیت آن را تو

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:212

نیک می دانی. راوی می گوید عایشه در آن وقت سر خود شانه می کرد. جانب راست بافته بود، می خواست جانب چپ ببافد. چون شاهزاده حسن این پیغام رسانید، شق ایسر گیسوی خود را نابافته در زمان از مکانی برجست و با خواص و خدم خویش گفت: بار مرا بر راحله نهید و به کارسازی سفر مدینه مشغول شوید که هیچ چاره جز رفتن به مدینه ندارم، و کمال اضطراب در بشره اش ظاهر شد. یکی از نساء رؤسای بصره از بنی حلب با عایشه گفت: یا امّ المؤمنین، عبد اللّه بن عباس نزد تو آمد، همین پیغام رسانید و تو سخن به او بلند گردانیدی که ما همه آواز تو را در حین مقاوله و مجادله با او شنیدیم؛ چنان که وی به غضب برخاست و از خانه بیرون رفت و پدر این جوان یعنی امیر المؤمنین خود آمد و با تو از این مقوله سخن راند، هیچ اقبال به قول او ننمودی. اکنون چه افتاد که به قول پسر او این همه اضطراب تو را دست داد؟

عایشه گفت: این جوان، سبط رسول و فرزند بتول [و] نور دیده اهل قبول است. هرکس خواهد

نظر بر هر دو چشمخانه پیغمبر- صلّی اللّه علیه و آله و سلّم- اندازد، باید که نظر به چشمان این فرزند او کند. و به تحقیق که من دیدم رسول او را می بوسید و می بویید و به سینه اطهر خودش ملصق می گردانید. و پدرش به دست او پیغامی فرستاده مرا بر امری اطّلاع داده که بجز طریق سلوک مدینه پیمودن دوایی دیگر ندارم. آن زن از کیفیت آن امر استفسار نمود، گفت: حضرت را روزی از غنایم نقلی رسیده بود. میان ذو القربای خود قسمت می فرمود. ما نیز یعنی زوجات مطهّرات آن حضرت از آن نصاب حصه و نصیبی طلبیدیم و در آن طلب الحاح و مبالغه از حدّ اعتدال گذرانیدیم. علی بن ابی طالب زبان به ملامت گشوده، گفت: بس است که مبالغه کردید. و الحاح از حد گذرانیده حضرت را ملول و بی حضور ساختید و ما را توبیخ و تقریع بسیار کرد. ما نیز تحکّم نمودیم بر او و او را سخنان خشونت آمیز گفتیم و او این آیت بر ما خواند: «عَسی رَبُّهُ إِنْ طَلَّقَکُنَّ أَنْ یُبْدِلَهُ أَزْواجاً خَیْراً مِنْکُنَّ» 5372224خ 0 124 خ یعنی شاید بود که اگر او دست از شما بدارد و شما را در حوزه مطلّقات درآرد، پروردگار او بهتر و سره تر از شما بدل و عوض دهد او را.

ما نیز در خشونت و درشتی افزودیم. رسول- صلّی اللّه علیه و آله و سلّم- از درشتی و غلظت قول ما که بر او نمودیم در غضب شد، نظر به جانب علی کرده فرمود: ای علی، من طلاق ایشان را در قبضه اختیار تو درآوردم و به تو مفوّض ساختم و

تو را وکیل خود گردانیدم که هرکدام از ایشان که تو از قبل من طلاق دهی، نام او از دفتر یا نساء النّبی محو شود.

چون آن حضرت امر طلاق ما را به او اطلاق فرموده و فرق میان حیات و ممات ننموده، مرا علی بن ابی طالب بر این معنی تنبیه می کند. اکنون من از فراق کلّی می اندیشم مبادا چیزی

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:213

بر زبانش رود که تدارک آن تصوّر نتوان کرد و می ترسم که از رسول بری شوم و در آن جهان از دولت ملاقات و سعادت خدمت او محروم مانم.»

عربیه:

لکّل شی ء عدمته خلف و مالفقد الحبیب من خلف بیت:

برخاستن از جان و جهان مشکل نیست مشکل ز سر کوی تو برخاستن است

مقاتله نماید و این چند کلمه نیز در منقبت امیر مرقوم بود: «الدّنیا اهون عنده من رماد اشتدّت به الریح فی یوم عاصف و الموت فی حبّ اللّه اهون علیه من شربت ماء یشربه الظّمان و النّصر له رضوان اللّه و القتل معه شهاده» یعنی، دنیا سهلتر است نزد او از خاکستری که سخت شده باشد در روز باد سخت، و مردن در دوستی خدا آسان تر است بر او از نوشیدن آبی که می نوشد او را تشنه، و یاری دادن مر او را رضای خدای تعالی است و کشته شدن با شهادت. پس آن مرد گفت: چون نبی مبعوث شد، به وی ایمان آوردم و چون تو آنجا فرود آمدی به خدمت تو مشرّف شده عهد کردم تا زنده و مرده با تو باشم. امیر المؤمنین- کرّم اللّه وجهه- بگریست و حضّار نیز. پس به زبان بلاغت بیان راند:

«الحمد للّه الذی لم یجعل له لی عنده منسیا و احمده الّذی ذکرنی فی کتاب الابرار» یعنی، شکر مر خدای را که نگردانیده است مرا نزد خود فراموش و شکر می گویم مر آن کس را که یاد کرده است مرا در کتاب ابرار خود. پس به حبّه عرنی فرمود: این مرد مؤمن را با خود نگه دار. چون شام و چاشت طعام به مردم خورانیدی، وی را طلب کردی و بالآخره در لیله الهریر که با

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:214

معاویه حرب شد، شهید گشت- رحمه اللّه علیه. امیر المؤمنین بر وی نماز جنازه ادا نموده، در قبرش فرود آمده به خاک سپرده، فرمودند: «هذا رجل مؤمن و من اهل بیتی» یعنی، این مرد مؤمن است و از اهل بیت من

است.»

حکومت عزل کند. آن سرور فرمود: بگذار ای اخی. امیر فرمود: یا رسول اللّه، مرا مراعات ادب و تعظیم به جانب تو مانع می آید که من این کلمه را محو کنم. رسول آن صحیفه را برگرفته، لفظ رسول اللّه را محو کرد. و به روایتی با آن که هرگز خط ننوشته بود، خود از طریق اعجاز محمّد بن عبد اللّه نوشت. و بعضی گویند خود محو کرده امیر المؤمنین را فرمود تا این کلمه را در سلک تحریر آرد و از مسلمانان ابی بکر قحافه و عمر بن الخطّاب و عبد اللّه بن عوف و سعد وقّاص و عثمان بن عفّان و ابو عبیده جرّاح و محمّد بن مسلمه و ابو مندل بن سهیل- رضی اللّه عنهم- اسامی شریفه خود را بر این صحیفه ثبت نمودند و از کفّار خویطب بن عبد العزی و بکر بن حفض و جمعی دیگر شهادت خود را

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:215

در آنجا نوشتند و بنو خزاعه در عهد پیغمبر آمدند و بنو بکر توسّل به قریش جستند و چون از تحریر صلح نامه فارغ شدند، آن سرور روی همایون به جانب امیر المؤمنین آورده، فرمود: یا اخی، تو را نیز مثل این واقعه رو خواهد نمود و به عینه آن واقعه در لشکر صفّین که میان امیر المؤمنین- کرّم اللّه وجهه- و معاویه مدّت مقابله و مقاتله به طول انجامیده، عاقبت بر صلح قرار یافت. چون عهدنامه می نوشتند که این کتاب مصالحه امیر المؤمنین علی است، معاویه گفت: لفظ امیر المؤمنین را محو ساز و بنویس: علی بن ابی طالب که اگر من می دانستم علی امیر مؤمنان است با وی مقاتله

نمی کردم و متابعت و مبایعت وی می نمودم. امیر المؤمنین گفت: صدّق یا رسول اللّه، بنویسید هم چنانکه معاویه می گوید.» چنانکه در باب شجاعت بر سبیل تفصیل نوشته خواهد شد- انشاء اللّه تعالی.

مرتضوی، کشفی ،متن،ص:216

آفریده، او مهربان تر است بر ایشان از من و تو. آنگاه دست مبارک برداشته گفت: یا جامع المتفرّقین، هرجا این دو فرزند ارجمند منند، تو نگاهبان ایشان باش. در این حین، روح الامین در رسیده گفت: یا سیّد المرسلین، اندوهگین مشو که ایشان در دنیا و آخرت فاضلند و پدر ایشان افضل است از ایشان و در خطیره بنی النجارند. خیر البشر بعد از استماع بشارت به اصحاب مستطاب خود به سوی خطیره روان گردید. چون رسید، دید یکدیگر را کناره گرفته خوابیده اند و ملکی یک بال خود را زیر ایشان گسترده و به بال دیگر سایه کرده. آن سرور به جانب سر ایشان نشسته به شفقّت تمام می بوسید تا آن که بیدار شدند. پس امام حسن را بر کتف راست و امام حسین را بر کتف چپ خود نشانیده به سوی منزل روان گشت و جبرئیل- علیه السّلام- در برابر و صحابه متعاقب آن سرور می رفتند و در آن حال به زبان معجز بیان فرمود: البته شرف و بزرگی دهم شما را. در این اثنا ابو بکر پیش آمده گفت: یا رسول اللّه، یکی از این دو گوشواره عرش مرا ده که بردارم. رسول فرمودند: هم ای ابو بکر، نیکو مرکبی است مرکب ایشان و نیکو سوارانند ایشان و پدر ایشان بهتر است از ایشان.

القصّه، چون بر این منوال در مسجد درآمد، بلال را فرمود تا ندا کند که مؤمنان حاضر آیند. چون از صغیر و کبیر و وضیع و شریف حاضر آمدند، به دستور سابق امامین را بر کتفین نشانده بر منبر برآمده گفت: ایّها النّاس، آگاه گردانم شما را بر بهترین

خلایق از روی جدّ و جدّه و مادر و پدر و عمّ و عمّه و خال و خاله؟ گفتند: آری. فرمود: آن حسن و حسین است که جدّ ایشان محمّد رسول اللّه است و جدّه ایشان خدیجه بنت خویلد که افضل ازواج مطهّرات من است و مادر ایشان فاطمه بنت من که سیّده النّساء است در دنیا و آخرت و پدر ایشان علی بن ابی طالب که بعد از من خیر البشر است و عمّ ایشان جعفر طیّار و عمّه ایشان امّ هانی بنت ابی طالب و خال ایشان قاسم پسر من و خاله ایشان زینب بنت من. آنگاه گفت: خداوندا، می دانم که حسن و حسین و مادر و پدر ایشان با دوستان خود در بهشت خواهند بود.

می خواهم از تو هرکه ایشان را دشمن دارد، ابدالآباد در دوزخ باشد. راوی گوید:

هارون الرشید آب از دیده می ریخت؛ چندانکه از بسیاری گریه آواز گلوی او گرفته شده بود، در وقتی که این حکایت به حضّار مجلس بیان می نمود.»

آنچه مرحمت کرده است خدای مؤمنان را. داد عمر به پسر خود پانصد درهم. پسرش گفت: زهی عدل و انصاف که حسنین را از من مضاعف می دهی و حال آنکه من از زمان حیات رسول صاحب شمشیر و جهادم و ایشان کودکی اند که هنوز از مدینه قدم بیرون ننهاده اند. عمر گفت: چنین است که تو می گویی لیکن تو را و پدر تو را چه مجال برابری ایشان! باری، بیار پدری مانند پدر ایشان و مادری مانند مادر ایشان و جدّی مانند جدّ ایشان و عمّی مانند عمّ ایشان و عمّه ای مانند عمّه ایشان و خالی مانند خال ایشان. به درستی که نمی توانی آورد؛ زیرا که پدر ایشان علی مرتضی و مادرشان فاطمه زهرا و جدّش محمّد مصطفی و جدّه، خدیجه کبری و عمّ، جعفر طیّار و عمّه، امّ هانی بنت ابی طالب زوجه آن سرور که معراج در خانه او شد و خال، ابراهیم بن رسول اللّه و خاله ها، رقیه و امّ کلثوم. بعد از استماع فضایل، عبد اللّه عمر پشیمان شد و خاموش گشت.»

این درجه عالی به چه حیثیت یافتند؟

گفت: از تسبیح نام مبارک تو که علی الدّوام عبادت ایشان همین است.»

مؤلف گوید: بنابر خبر مذکور و به حکم این حدیث که قال النّبی- صلّی اللّه علیه و آله و سلّم- «خلق اللّه- عزّ و جلّ- من نور وجه علی بن ابی طالب سبعین الف ملک تستغفرون له و المجیبه الی یوم القیمه 9372224خ 0 128 خ» شیخ عطّار- قدّس سرّه- در مظهر جواهر نیز از این معنی خبر می دهد.

نظم:

اگر فضل علی گویی به تفصیل به قول ناصبی اش کن تو تعطیل

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:218 خدا از نور روی مرتضی کردسرشته چند ملک ما را ندا کرد

عدد هفتاد شان باشد هزاری که ایشان بر سما دارند قراری و به ثبوت پیوست که ملائکه مذکوره علویند. پس بر این تقدیر- من وجهی- فرقه مذکوره را آل علی توان گفت؛ زیرا که پدر، واسطه بیش نیست و آفریدگار حقیقی حقّ سبحانه است- چه در عالم علو و چه در عالم سفل. «یَفْعَلُ اللَّهُ ما یَشاءُ» 0472224خ 0 129 خ و «یَحْکُمُ ما یُرِیدُ» 1472224خ 0 130 خ. پس همچنانکه سادات را در عالم شهود از صلب علی بن ابی طالب آفریده، شریفترین مخلوقات ارضی گردانید. کذلک از نور رویش فرقه ای از ملایک آفریده اشراف مقدّسان سمایی کرد.

ع:

قادر است او، هرچه خواهد می کند. و لهذا در خبر است که عیسی- علیه السّلام- از عطسه آدم از کتم عدم به عرصه وجود موجود گردانیده، بر آسمان چهارم نشانید؛ چنانچه امیر خسروی دهلوی در نعت گوید،

مثنوی:

یافت نخست آدم از آن نور تاب عطسه زد از دیدن آن آفتاب

چشمش از آن نور چه بینا شده عطسه از آن نور مسیحا شده

و این نوع امور غریبه نه از ربّ العالمین عجب است و نه منسوب کردنش به ذات مجمع الصّفات امیر المؤمنین غریب! که یکی از القاب معلّایش مظهر العجائب و مظهر الغرایب است؛ چنانچه در تفسیر حافظی در بیان آیه کریمه: «وَ یَوْمَ تَشَقَّقُ السَّماءُ بِالْغَمامِ» 2472224خ 0 131 خ مسطور است که: «آن غمامی که در روز قیامت آسمان را بشکافد، مرتضی علی است؛ زیرا که مظهر العجائب و مظهر الغرایب است. همچنانکه در دنیا امور عجیبه به ظهور رسانید، در آخرت نیز امور غریبه ظاهر سازد.»

و تواند بود که به حکم: «کنت انا و علی نورا بین یدی اللّه مطیعا یسبّح اللّه ذلک النّور و یقدّسه قبل ان یخلق آدم اربعه عشر الف عام 3472224خ 0 132 خ» از پرتو آن نور، ملائکه مزبوره مخلوق شده باشند و به اقتضای: «کلّ شی ء یرجع الی اصله 4472224خ 0 133 خ» محمّد، محمّد می گفته باشند. لیکن در این صورت لازم است که علی، علی می گفته باشند اگرچه در فصل الخطاب از سهو کاتب، اسم علی مرقوم نیست. اما آنچه دل فقیر در این آخر شب بر سبیل الهام وارد شده و مأمورم به تحریر این تقریر، آن است که ملائکه علوی ذکر این دو اسم متبرّک می کنند؛ چنانچه مولوی معنوی از این معنی خبر می دهد.

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:219

نظم:

شیر و ولی خدا، شاه سلام علیک معدن جود و سخا، شاه سلام علیک

نام تو بر آسمان، زمره قدّوسیان راحت روحانیان، شاه سلام علیک و در این محل نه جای تعجب است؛ زیرا که بعد از نزول آیه کریمه: «إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبِیِّ» 5472224خ 0 134 خ الآیه، اصحاب- رضی اللّه

عنهم- استفسار نمودند که: یا رسول اللّه، چگونه صلوه و سلام فرستیم بر تو؟ فرمود: بگویید «اللّهم صلّ علی محمّد و آل محمّد».

گفتند: یا رسول اللّه، مراد از آل کیستند؟ فرمود: علی و فاطمه و حسن و حسین؛ چنانچه شأن نزول آیه مسطوره در باب آیات از صواعق محرقه و مستدرک حاکم بر سبیل تفصیل مرقوم شد. چون یقین حاصل گردید که تمام ملائکه سمایی و ارضی بر محمّد و علی و آل پاکش صلوه و سلام می فرستند، اگر فرقه ای اسم محمّد و علی را تسبیح خود داشته باشند، ارباب ایمان و اصحاب ایقان را محلّ شک تواند بود. و نیز در باب احادیث در حیز تحریر آمده که آن سرور فرمود: «بر دروازه بهشت حلقه ای است از یاقوت احمر. هرگاه او را بجنبانند، بگوید:

یا علی، یا علی.»

و در کفایت الطّالب از انس بن مالک مروی است که: «رسول اللّه- صلّی اللّه علیه و آله و سلّم- می فرمود که: چون در شب معراج از طرق سموات گذشتم، فرشته [ای] دیدم که بر منبر نور نشسته و فرشته ها گرد او درآمده. از روح الامین پرسیدم: این فرشته کیست؟ گفت: یا رسول اللّه، پیش او رفته سلام کن. چون رفتم، دیدم علی بن ابی طالب است. گفتم: ای جبرئیل، علی پیشتر از من آمد؟ گفت: نه، لیکن حقّ سبحانه از نور علی این فرشته را آفریده به جمیع ملایک امر کرده که هر شب جمعه و روز جمعه هفتاد هزار نوبت زیارت این می کنند.»

و هم در کفایت الطّالب و وسیله المتعبّدین از جابر بن عبد اللّه انصاری- رضی اللّه عنه- مروی است که: «گفت رسول- صلّی اللّه

علیه و آله و سلّم: وقتی که مرا بردند بر آسمان ها و بیرون آمدم از حجاب ها، شنیدم که منادیی این ندا می کرد: خوشا پدری که پدر توست ابراهیم و خوشا برادری که برادر توست علی.»

المقصود، این چنین اسرار بی ریب در عالم شهود و غیب بسیار است که بی تأیید عنایت صمدی درک آن دشوار است.

لمؤلّفه:

هر کسی کی داند این اسرار را؟کیست آن کو فهمد این گفتار را؟

کی بیاید سرّ حقّ در فهم کس؟کی بگنجد راز حقّ در وهم کس؟

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:220 می نویسم هرچه می فرماید اوحیرتم رو داده از این گفتگو

مستی عشقش مرا از من ربودنیستم آگاه زین گفت وشنود

ای منزّه وصفش از اقوال ماکنهِ ذاتش برتر از احوال ما

وصف ذاتش را بیان باشد سکوت این موتی 6472224خ 0 135 خ وصف حیّ لا یموت

لاریب به این حقیر مژده داد و به حسب ظاهر باعث آن شد که شخصی پیش فقیر آمده گفت:

به چه کار مشغولی؟ گفتم: به تألیف مناقب امیر المؤمنین. گفت: هیچ از فضایل خلفای ثلثه هم در این کتاب مرقوم نموده [ای]؟ گفتم: نه، مگر تقریبا. گفت: ظاهر می شود؟ گفتم: کدام مؤمن از دایره مذهب و ملّت ایشان بیرون است. و لهذا شیخ عطّار در تذکره الاولیاء می نویسد که: امام اعظم از شاگردان امام جعفر صادق [ع] است و شافعی به مدّاحی اهل بیت افتخار می کرد، چنانچه گفت؛

شعر:

لو کان رفضا حبّ آل محمّدفلیشهد الثّقلان انّی رافض 7472224خ 0 136 خ و حنبل و مالک اگر خاک پای ایشان یافتند، توتیای چشم خود کردندی. بعد از استماع این مقدّمات گفت: من مرید سیّد محی الدّینم. هر مذهبی که آن داشته، او بر حقّ است. گفتم: اگر مرید ایشانی، من به هفت واسطه خلیفه ایشانم و چنانچه خرقه و مثال آن از خواجگان حقیقت 8472224خ 0 137 خ- قدّس اسرارهم- دارم، الحمد للّه ازین سلسله متبرّکه نیز یافته ام. معروف کرخی که پیر پیران سیّد محی الدّین است و چندین هزار ولی کامل از دامن دولت او برخاسته، خود دربان علی موسی الرّضا بود و اگر اعتماد نکنی در شجره ارادت که آن را به اصطلاح صوفیه

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:221

رابطه صوری خوانند و یقین که پیر تو به تو داده مرقوم خواهد بود، بگشا و ببین. اتفاقا در گردن خود بر سبیل حمایل داشته، برآورد و خواند. دید که نبه واسطه سیّد محی الدّین، مرید امام علی موسی الرّضا [ع] است و امام رضا- علیه التّحیه و الثّناء- به پنج واسطه

فرزند و خلیفه سرور اولیا علی مرتضی. آنگاه گفتم: ای عزیز با تمییز، این نه ارادت است که از پیر پیران خود غافل باشی و لاف مریدی او زنی! گفت: من از عهده جواب نمی توانم برآمد لیکن آنقدر می دانم هرکس تنها مناقب مرتضی علی بگوید یا بنویسد البته با خلفای ثلاثه نقاری در دل دارد. گفتم: این عقیده ذمیمه است که داری و چرا اهل تسنّن را بدنام می سازی؟ زیرا که من در این کتاب، مناقب سیدّه النّساء و امامین و حمزه و جعفر طیّار و غیرهم ننوشته ام. اینجا توان گفت که از ایشان غباری به خاطر داشته باشم؟ گفت: نه، اما چون در خلفای اربعه میان هم مخالفت و مخاصمت بود، چنانچه ملّا عبد الرّحمن جامی در اعتقاد به خود از این معنی خبر می دهد،

بیت:

هر خصومت که بودشان باهم به تعصّب مزن در آنجا دم

حکم آن قصّه با خدای گذاربندگی کن تو را به حکم چه کار بنابر اینکه تنها بر وصف و تعریف امیر پردازد، ظنّ غالب آن است که شیعه باشد. گفتم:

حاشا که میان ایشان خصومت بود! چه اگر مخالفت بودی، قدوه اصحاب عمر بن الخطّاب در مسائل مشکله رجوع به امیر المؤمنین نمی نمودی. و «نعوذ باللّه من معضله لیس لها ابو حسن»، «و لو لا علی لهلک عمر 9472224خ 0 138 خ» نفرمودی. و منقول است که ابو بکر صدّیق- رضی اللّه عنه- به جانب امیر بسیار نگریستی. روزی یکی از حضّار وجه این معنی استفسار نمود.

گفت: از پیغمبر استماع دارم می فرمود: «النّظر الی [وجه] 0572224خ 0 139 خ علی عباده 1572224خ 0 140 خ» بنابراین، اخبار فقیر را یقین حاصل است که میان ایشان محبّت

بود نه عداوت. چنانچه مطابق عقیده خود خطاب به اهل تعصّب کرده این چند بیت در شاهد قدسی گفته:

لمؤلّفه:

هر که بد با صحبه پیغمبر است نزد من بی شبهه آن کس کافر است

مرتضی بیزار از آن زندیق هست کو عدوی حضرت صدّیق هست

آن که صدیق است مقبول خداست همنشین پادشاه انبیاست

صدر دین احمد آمد از ازل یافت نور از وی به رخ علم و عمل

ذات پاکش صدق را سرمایه ده نوعروس حلم را پیرایه ده

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:222 خاطرش دریای عرفان بوده است پای تا سر قالبش جان بوده است

سینه اش گنجینه اسرار حقّ سربه سر آیینه دیدار حقّ

یار غار احمد مختار اوست ثانی اثنین اذ هما فی الغار اوست

حقّ تعالی هرکه را گوید ثناکی برآید وصف او از دست ما

دوستی مرتضی را این صفت نیست ای نادان نداری معرفت

گه به کس دشمن شوی از جهل خویش دشمنی خلق دانی دین و کیش

سبّ اصحاب محمّد روز و شب پیشه خود سازی از بغض و غضب

چون روا داری به خود این ظلم راحاش للّه نیست راضی مرتضی

مهر حیدر را چنین آمد صفت که کند در جانت منزل معرفت

گر به جانت مهر حیدر جا کندقدر تو از نُه فلک بالا کند

حقّ تعالی بهر اینت آفریدتا بگویی روز و شب لعن یزید

گاه گویی گر روا یابم کشم زآنکه بس در کشتن او سرخوشم

چون یزید ثانی آمد نفس توگر کشی او را بسی باشد نکو

دشمن حقّ نفست آمد از ازل من همی گویم ز گفتِ لم یزل

زشت باشد دشمن حقّ از یزیدگر کشی زیبا شوی چون بایزید

گر تو هستی مرتضی را دوستداردشمن حقّ را بکن قتل اختیار

گاه عثمان را بگویی ناسزامرتضی کی دارد این مذهب روا

گر بپرسم از تو هرگز دیده ای یا ز کس در عمر خود

بشنیده ای

که به عالم یک مسلمان بنگری دختری خود را دهد با کافری!

بالیقین گویی که زین سان چون شوددر چنین امری هزاران خون شود

پس تو خود انصاف ده ای یار من!دل مکن آزرده از گفتار من

شاه دین دختر به کافر چون دهدکی خلاف شرع در خاطر نهد!

آنکه او عثمان عفّان آمده مقبل درگاه سبحان آمده

جامع قرآنست ذات پاک اومدرک راز نهان ادراک او

از جبینش موج زن دریای حلم ابر جود و کان خلق و بحر علم

وصف او بیرون بوَد از فهم ماعزّ او کی گنجد اندر وهم ما

بهتر از عثمان عمر را می شناس کز وجودش یافت دین محکم اساس

او چو تاج سروری بر سر نهادیک هزار و شصت و شش منبر نهاد

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:223 شد بسی در عهد او دین را رواج خانه دین را بوَد ذاتش سراج

چون عمر بر مسند عزّت نشست آفتاب از شرم بر رخ پرده بست

وجه قوتش خشت مالی بوده است مست جام لا یزالی بوده است

هر کدامین پیشوای عالمندخضر راه و رهنمای عالمند

هر یکی را کار دنیا دردسربود آگه نیستی ای بی خبر

چون تو دنیا را طلب داری به جان عارفان را همچو خود داری گمان

دوستی کان عمَر را با علی است آن علی کو معدن آل نبی است

کی بَرد ما و تو را ای جان من دوستی چهار یار ایمان من؟

مخلص هر چار از جان و دلم حل شده از مهر ایشان مشکلم

مهر ایشان هادیِ راه صواب مهرشان مقصدنمای بی حجاب

لطفشان کعبه رسان بی سفرقهر ایشان آتش افروز سقر

هرکه را مهر علی در سینه است بالیقین آن سینه اش بی کینه است

مهر تقلیدی ندارد اعتبارمهر تقلیدی نمی آید به کار

همچو من مهر علی در سینه دارسینه خود را تهی از کینه دار

در همه، انوار ربّانی پدیدوای بر آن کس که از کوری

ندید

مذهب صوفیه را کن اختیارتا شوی در هر دو عالم بختیار بعد از استماع ابیات مسطوره گفت: اگر حال مطابق مقال باشد، عین کمال است. گفتم: ای عزیز، فکر حال خود کن که از ثواب «ظنّوا بالمؤمنین خیرا» 2572224خ 0 141 خ محروم مانده به نکال آخرت معذّب نگردی و گفتم: آنچه ملّا عبد الرّحمن جامی گفته است که: میان خلفای اربعه مخاصمت بود، آیا هر چهار یکدیگر را خصم بودند یا خلفای ثلثه با امیر المؤمنین خصومت داشتند؟ آن قضیّه کدام است که حکمش موقوف بر خداست؟ گفت: آن قضیّه خلاف است و ظاهر از این ممرّ در خاطر امیر خصومت باشد. گفتم: ازین عقیده ملّا چنان مستفاد می شود که خلفای ثلثه خلافت را به غصب از امیر گرفته اند. هرگاه حقیقت حال چنین باشد، باید که جمیع اولیا که نسبت ارادت بیعت ایشان به امیر منتهی گشته- معاذ اللّه- با خلفای ثلثه-- رضی اللّه عنهم- دوست نباشند، چه دوست دشمن، دشمن است و هر مریدی که دشمن پیر خود بود، مرید است نه مرید.

المقصود، هرچند دلایل معقوله و مقالات منقوله بیان نمودم اما از آنجا که تعصّب در دلش مکان پذیرفته بود، چنانکه ع: با شیر اندرون شد و با جان بدر رود 3572224خ 0 142 خ، اصلا اثر نکرد و

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:224

آزرده خاطر شده رفت. در راه به یکی از آشنایان فقیر ملاقی شده، قصّه باز رانده گفت:

می خواهم در جمعه آینده فلانی را در مسجد جامع به قتل آورم. اگر کشته شوم، شهید و اگر بکشم خود غازی انگارم. آن آشنا گفت: مدّتی است که من به فلان کس نسبت اخلاص دارم، حاشا که در

دلش ذرّه ای از تعصّب راه داشته باشد! چه او را امروز چند سال است که از مطالعه:

«وَ کانَ اللَّهُ بِکُلِّ شَیْ ءٍ مُحِیطاً» 4572224خ 0 143 خ و از مشاهده: «فَأَیْنَما تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ» 5572224خ 0 144 خ بلکه نسبت توحید حاصل شده و صدق این مقال در ایام مجالس عرس و غیره از وجد و حالش بر وجه کمال ظاهر و باهر می گردد و به حکم قول مولوی معنوی که: هرکس مرا خواهد در مثنوی جوید، باید که در مضمون این چند غزل بی بدل که از واردات فلانی است لحظه ای ملاحظه کنی که غلبات شوق و آیات حضور و ذوق، در غایت وضوح و نهایت ظهور است.

غزل:

کدام دیده که بر طلعت تو شیدا نیست کدام دل که وصال تواش تمنّا نیست

کدام تن که به راه تو پایمال نشدکدام سر که ز عشقت انیس سودا نیست

کدام کس که نه چون خضر زنده ابد است کدام دم که درو معجزِ مسیحا نیست

کدام گل که ز عشقت نه بلبلی به قفاست کدام سبزه که صد گون درو تماشا نیست

کدام ذرّه که در وی نه آفتاب نهانست کدام قطره که در وی نهفته دریا نیست

به هر کجا که نظر افکنی جمال حق است عیان یقین تو ببین که جز او هویدا نیست

مرا چه باک ز رسوایی است ای ناصح کدام عاشق برگشته بخت رسوا نیست

کدام چیز که «کشفی» نه عاشق است بر اواز آنکه دلبر هر جایی اش به یک جا نیست و له ایضا:

آن شاهدی که از ما، ما را ربود ماییم ذاتی که در دو عالم، یکتا نمود ماییم

آن نشئه ای که از جان، هستی جان ربوده و آن باده ای که بر دل، مستی فزود ماییم

آن کو رهِ طریقت،

پوید به جان همیشه و آن کو درِ حقیقت، بر دل گشود ماییم

ای زاهد مذَبْذَب تا چند غیر بینی باطن حق است بنگر، گر در نمود ماییم

بشناس صورتِ ما، تا پی بری به معنی آیینه جمالِ ربّ الْودود ماییم

مرآت ذو الجلالیم، خورشید لا یزالیم غرق محیط حالیم، اوج و فرود ماییم

در هر دو کوْن جز ما، یک ذرّه نیست موجودبنگر به چشم «کشفی»، بود و نبود ماییم و له ایضا:

ما درون خویشتن نور تجلّی یافتیم مست گشتیم و مقام خود معلّی یافتیم

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:225 تا به نور آفتاب اصل روشن شد ضمیرعاشق و معشوق را در خویشتن ما یافتیم

چون ز اسرار حقیقت جان و دل آگاه گشت ذات حقّ را در همه عالم هویدا یافتیم

در تن خود تا نفس آسا به سیّاری شدیم نُه فلک را مضمر اندر هفت اعضا یافتیم

قطره ای بودیم از بحر ازل جوشی زدیم نیک چون دیدیم خود را عین دریا یافتیم

بر گلی صد بوستان 6572224خ 0 145 خ را مست و شیدا دیده ایم در خسی صد شعله را پنهان و پیدا یافتیم

تا به زلف یار دل بستیم رستیم از جهان«کشفیا» کام دل خود بر تمنّا یافتیم و له ایضا:

ای مهِ هر جایی ام تا در دلم جا کرده ای در جهان چون آفتابم فرد یکتا کرده ای

کیست جز تو آنکه آرد تاب دیدارت به دهرتو به چشم خود جمال خود تماشا کرده ای

تا گل حسن تو بشکفته ست در بستان عشق عالمی را همچو بلبل مست و شیدا کرده ای

ای سپهر دلبری را ماه از سودای خویش هر زمان خلقی دگر را رو به صحرا کرده ای

زآن دو گیسو پای در زنجیر داری جانِ خلق زآن دو عارض آتش اندر ملک دلها کرده ای

هم به من گفتی که مهر من نسازی آشکارهم مرا

چون اشک من در خلق رسوا کرده ای

تو به عشرت باده پیمایی ز مستی در خلابر ملا گو از چه ما را باده پیما کرده ای

غلغل کوس عنایت برشد از عرش برین«کشفیا» تا از دل و جان ترک دنیا کرده ای و له ایضا:

خودبینی و خودپرستی است آیینم شیدای خودم که سربه سر تزیینم

گر مؤمن و صادقم و گر بی دینم اینم اینم هرآنچه هستم اینم و نیز در مجموعه راز که از مصنّفات اوست، این چند بیت از حال معرفتش گواهی می دهد.

و له ایضا:

آیینه روی کایناتم بیرون ز جهان و از جهاتم

دریای روانم و هم امواج چون عین صفات عین ذاتم

هم خنده و ذوق اهل عیشم هم گریه و درد اهل ماتم

با من بکنید عرض احوال حلّال جمیع مشکلاتم

چون غنچه نهان به خویش بودم اکنون گلِ باغ کایناتم

این جمله صفت که کردم اثبات با این همه وصف بی صفاتم مآل مقال آنکه، او را با اهل تشیّع سوای محبّت امیر المؤمنین و مودّت امام المسلمین- کرّم اللّه وجهه- مناسبتی و مشابهتی نیست و این اظهار محبّت امیر نه از تعصّب و بغض اصحاب،

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:226

بلکه از راه پیرپرستی [است] که نزد ارباب طریقت و اصحاب سلوک از فرایض و واجبات است. چنانکه منقول است که: شبلی یکی از مریدان خود را گفت بگو: لا اله الّا اللّه، شبلی رسول اللّه. چون بفرموده قیام نمود، شیخ گفت،

مثنوی:

ای هر قدمت ورای افلاک از شائبه ریا دلت پاک

این است نهایت مریدی اینجا به مقام خود رسیدی بعد از آن گفت: استغفر اللّه! شبلی که یکی از خادمان آستان محمّدی است، او را چه مجال که این سخن بگوید و چگونه در راه کفر و زندقه پوید! لیکن مطلب، امتحان تو بود؛ بحمد اللّه قصوری

در اخلاص تو نیست، اکنون برو کار تمام شد.

و در فواید الفؤاد از سلطان المشایخ نظام الدین اولیا منقول است که: «به حسن دهلوی بنابر تقریبی گفت: یک در گیر و محکم گیر.» و فلانی نه تنها امروز در محبّت امیر المؤمنین غلوّ دارد، کسی که از احوال و اقوال بزرگان سلف واقع است، در مصنّفات و مؤلّفات ایشان عبور کرده می داند که جمیع اولیا را رجوع به جناب آن ولایت مآب است.

لمؤلّفه:

حال خاصان را نمی دانند عام خاص پندارند و عام اندر مقام پس عجب است از تو که با وجود دعوی مسلمانی و خداپرستی، قصد کشتن اینطور سیّد کریم الطّرفین که اسم با مسمّی است و جمعی کثیر به حسب ظاهر و باطن از وی مستفید و بهره ورند! آری، باید که از این اراده مذمومه درگذری و خود را به عقوبت ابدی و هلاکت سرمدی گرفتار نگردانی؛ زیرا که آن سرور- صلّی اللّه علیه و آله و سلّم- در باب اکرام و احترام اولاد و احفاد و امجاد خود به امّت بسیار تأکید کرده. کما قال: «من صافح اولادی فقد صافحنی و من جلس مع اولادی فقد جلس معی و من زار قبری فکانّما زارتی فی حیاتی 7572224خ 0 146 خ.»

بنگر که در این حدیث شریف بر قبر مطهّر خود اولاد را شرف امتیاز ارزانی داشته؛ زیرا که می فرماید: هرکس مصافحه کند و بنشیند با اولاد من، پس به تحقیق با من مصافحه کرده و مجالست نموده و هرکه زیارت کند قبر مرا، چنانستی که زیارت نموده در حین حیات مرا. و نیز فرموده: «اکرموا اولادی الصّالحون للّه و الطّالحون لی. 8572224خ 0 147 خ» بنابر آیه کریمه:

«قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّهَ فِی الْقُرْبی.» 9572224خ 0 148 خ محبّت سادات بر جمیع اهل اسلام فرض عین و عین فرض است. نمی بینی در قعده 0672224خ 0 149 خ آخر تا صلوه بر پیغمبر و آل او نفرستند، نماز درست نیست. پس لایق حال مؤمنان آن است که محبّت آل مصطفی و مرتضی را بهترین فرایض دانند. چه این

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:227

فرض در هیچ حال برخلاف فرایض معهوده نقصان پذیر نیست؛ چنانچه کلمه طیّب گفتن در تمام عمر یکبار فرض است و صوم در تمام سال یکماه و نماز در شبان روزی پنج وقت و اگر مصلّی مسافر بود، قصر است و زکوه تا صاحب نصاب نگردد و همچنین حج بی حصول استطاعت زاد و راحله فرض نیست. کما قال اللّه تعالی: «وَ لِلَّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَیْهِ سَبِیلًا» 1672224خ 0 150 خ اما محبّت اهل بیت فرضی است دایمی که به هیچ وجه من الوجوه از ذمّه مؤمنان و مؤمنات ساقط نمی شود و بنابراین نظر بر آیه: «وَ لا تُلْقُوا بِأَیْدِیکُمْ إِلَی التَّهْلُکَهِ» 2672224خ 0 151 خ کرده، از این خیال ندامت مآل درگذر.

چون از آن عزیز صاحب تمییز این گونه مواعظ و نصایح استماع نمود، از قساوت قلبی که داشت، او را نیز از اهل تشیّع پنداشت رنجید. القصّه آن آشنا به اضطراب تمام و بیان مالا کلام پیش فقیر آمده گفت: فلانی، از روی دوستی و اخلاق دیرینه که با تو دارم، تو را آگاه می سازم.

باید که در جمعه آینده از خود باخبر باشی؛ زیرا که فلان کس در حقّ تو این چنین اراده کرده.

لمؤلّفه:

مژده باد ای دل که دلدار آمده جان به کف نِهْ، وقت ایثار

آمده بعد از آن گفتم: ای عزیز، در وقتی که فقیر به استدعای یاران شروع در تألیف این کتاب کرد، چون از علم ظاهر همچو علم باطن بی بهره بود، متألّم شده گریست و ساعتی سر به زانوی تفکّر نهاده و از خود رفت. مقارن این حال، روح ولی ایزد متعال یعنی سلطان الاولیاء علی مرتضی گذاری بر سر خاکسار خود کرده به بشارت: «لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَهِ اللَّهِ» 3672224خ 0 152 خ مبشّر گردانید. در آن وقت این خاکسار به انکسار تمام از آن معدن جود و احسان التماس نمود که:

ای سرور ابرار، [صله] 4672224خ 0 153 خ این کار، می خواهم درجه شهادت به من مرحمت شود و موجب یافت این دولت محبّت ذات قدسی آیات تو باشد. امید است که التماس این نیازمند درجه قبول یافته باشد.

رباعی:

از لطف تو هیچ بنده نومید نشدمقبول تو جز مقبل جاوید نشد

لطفت به کدام ذرّه پیوست دمی کآن ذرّه بهْ از هزار خورشید نشد و از کرم عمیم آن پیشوای اسخیا و مقتدای اصفیا بعید نیست که پیش از انصرام خدمت بر سبیل مساعدت مزد عطا کند. زینهار از این معنی اندیشه به خاطر میار. و سوگند دادم که به یاران و محبّان فقیر نیز از این مقوله اظهار مکن که مبادا پیش از قصد قاصد، قصد قتلش کرده فقیر را از مقصد اصلی و مقصود کلّی مهجور و محروم سازند. بنابر مبالغه فقیر اخفای راز

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:228

نموده به منزل خود رفت. چون شب جمعه درآمد، سر به گریبان طلب شاهد شهادت فرو برده، مراقب گشتم که فی الجمله نسیان از عالم کون و مکان رو داد. شنیدم که منادی

این ندا می کرد: «من مات علی حبّ علی بن ابی طالب- علیه السّلام- فیحشر و انا اکون یمینه و یساره 5672224خ 0 154 خ.» و این کلام رحمت انجام را دوبار تکرار کرد. چون به افاقت آمدم، تعزی 6672224خ 0 155 خ و رقّتی عظیم از راه بهجت و مسرّت روی داد. سجده شکر الهی به تقدیم رسانیده، نگران بودم که این صبح دولت از افق رحمت، کی طلوع نماید و این شاهد سعادت کدام ساعت حجاب از چهره چون آفتاب گشاید؟ چون روز شد، بعد از ادای نماز اشراق و چاشت غسل نموده، رخت سفید پوشیده و بدن خود را به عنبر و عود مطیّب ساخته به ابتهاج تمام و اشتیاق مالاکلام این چند بیت بر زبان قصیر البیان رانده به جانب مسجد جامع روان شدم.

لمؤلّفه:

منم سنّی پاک و پیرو شرع رسول اللّه ز عشق مرتضی نادان به رفضم متّهم دارد

اگر عشق علی رفض است پس رفض است ایمانم خدا زین شیوه در محشر مرا بس محترم دارد

امیر المؤمنین حیدر علی بن ابی طالب چو دارد حامی خود «کشفی» از دشمن چه غم دارد القصّه، چون خطیب بر منبر برآمده، آغاز خطبه نمود، آن دوستی که می خواست این عاصی را از معاصی پاک سازد، کاردی که از ماوراء النّهر او را بر سبیل سوغات آورده بود در کمر خلانده، جانب یسار این بی مقدار که محل دل است نشست و تا خطیب به خطبه اشتغال داشت «اللّهم صلّ علی محمّد و آل محمّد» می خواند و در اثنای تسبیح هر لحظه به چپ و راست خود نگاه می کرد تا آنکه مؤمنان از نماز فارغ شدند. بعد از فراغ نماز چون طالب

را به مطلوب نارسانده به منزل خود روان گشت، این درویش دل ریش پیش راهش گرفته با او هم آغوشی نموده بفشرد و لرزه در بدنش پدید آمده، او را بر زمین انداخت. بعد از آنکه به حال آمد، [سر بر قدم] 7672224خ 0 156 خ طالب شهید شهادت و شاهد سعادت نهاده، زبان استغفار گشاده تائب شد؛ «و اللّه یهدی من یشاء الی صراط المستقیم (157).»

من مقالات شیخ سعدی- علیه الرّحمه:

منم کز جان شدم مولای حیدرامیر المؤمنین آن شاه صفدر

علی کو را خدا بی شک ولی خواندبه امر حقّ وصی کردش پیمبر

به حقّ پادشاه هر دو عالم خدای بی نیاز و فرد اکبر

به حقّ آسمان ها و ملایک کز آنجا هیچ جایی نیست برتر

به پنج ارکان شرع و هفت اقلیم به افلاک و ده و دو برج دیگر

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:229 به کرسی و به عرش و لوح محفوظبه حقّ جبرئیل آن خوب منظر

به میکائیل و اسرافیل و صورش به عزرائیل هوْل گور [و] (158) منکر

به تورات و زبور و صحف و انجیل به حقّ حرمت هر چار دفتر

به حقّ آیه الکرسی و یس به حقّ سوره طه سراسر

به حقّ آدم و نوح ستوده به حقّ هود و شیث دادگستر

به درد یحیی و درمان لقمان به ذو القرنین و لوط نیک محضر

به ابراهیم و قربان کردن اوبه اسحاق و به اسماعیل و هاجر

به ختم انبیا احمد که باشدشفیع عاصیان در روز محشر

به حقّ مکّه و بطحا و زمزم به حقّ مروه و رکنی و مشعر

به تعظیم رجب تا قدر شعبان به حقّ روضه و تصدیق داور

به رنج اهل بیت و آل زهرابه خون ناحق شبّیر و شبّر

به آب دیده طفلان محروم به سوز سینه پیران غمخوار

که بعد از مصطفی

در جمله عالم نبد فاضل تر و بهتر ز حیدر

مسلّم بُد سلونی گفتن او راکه علم مصطفی را بود داور

یقین اندر سخا و علم و عصمت ز پیغمبر نبود او هیچ کمتر

اگر دانی بگو تو جز علی کیست که دلدل زیر رانش بود درخور

چه گویم وصف آن شاهی که جبریل گهی بُد مدح گویش گاه چاکر

بدان گفتم که تا خلقان بدانندکه سعدی زین سعادت نیست بی بر

آیا سعدی تو نیکو اعتقادی ز دین و اعتقاد خویش بر خور

(21) خ- پیشین: خاصّه.

5512224خ 0 (22) خ- مریم (19) آیه 30: «کودک گفت: من بنده خدایم، به من کتاب داده و مرا پیامبر گردانیده است.»

0712224خ 0 (23) خ- از نسخه بم افزوده شد.

4812224خ 0 (24) خ- همان.

4812224خ 0 (25) خ- همان.

8812224خ 0 (26) خ- همان.

0022224خ 0 (27) خ- همان.

0022224خ 0 (28) خ- پیشین.

2022224خ 0 (29) خ- در نسخه بم: مانده.

2022224خ 0 (30) خ- پیشین: متوجّه جمال ازلی.

5022224خ 0 (31) خ- پیشین:- زایده با تو.

0122224خ 0 (32) خ- از نسخه بم افزوده شد.

4322224خ 0 (33) خ- ألنّجم (53) آیه 17: «چشم خطا نکرد و از حد درنگذشت.»

7522224خ 0 (34) خ- از نسخه بم افزوده شد.

7522224خ 0 (35) خ- ترجمه بیت: نام بلند او علی است؛ علی از عُلی [- بلند و والا] مشتق است.

3622224خ 0 (36) خ- ألنّجم (53) آیه 3: «و سخن از روی هوی نمی گوید.»

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:231

______________________________

3622224خ 0 (37) خ- یعنی: «از من آنچه سوای عرش است، بپرسید.»

4722224خ 0 (38) خ- یعنی: «گمان نمی کردم این امر از هاشم و سپس از ابو الحسن برگردانده شود.» «آیا نخستین کسی که به قبله شان نماز گزارد، و داناترین مردم به قرآن و سنت های رسول نیست.»

5722224خ 0 (39) خ- یعنی: «به ابن ملجم و مقتدران سلطه گر بگو که [علی را] نابود کرد، در حالی که آن ارکان اسلام بود.»

«فاضل ترین شخصی که دلیری کرد و نخستین مردمی که اسلام و ایمان آورد، کشت.»

7822224خ 0 (40) خ- در نسخه بم: کشور.

3032224خ 0 (41) خ- ألحج (22) آیه 47: «و یک روز از روزهای پروردگار تو برابر با هزار سال است.»

4032224خ 0 (42) خ- «گوشت تو [- علی (ع)] گوشت من [- محمّد (ص)]؛ خون تو، خون من؛ جان تو، جان من؛ قلب تو، قلب من؛ نفس تو، نفس من است.»

4032224خ 0 (43)

خ- آل عمران (3) آیه 61: «بگو: بیایید تا حاضر آوریم، ما فرزندان خود را و شما فرزندان خود را، ما زنان خود را و شما زنان خود را، ما برادران خود را و شما برادران خود را.»

0132224خ 0 (44) خ- ترجمه آن پیش از این، یاد شد.

5132224خ 0 (45) خ- «ای احمد، علی را در نهان همراه هر پیامبری و همراه تو نهان و آشکارا فرستادم.»

2332224خ 0 (46) خ- «ای درد، بیرون شو؛ چرا که ایشان [محمد (ص)] بنده خدا و فرستاده اوست.»

0432224خ 0 (47) خ- الانسان (76) آیه 1: «هر آینه بر انسان مدتی از زمان گذشت و او چیزی در خور ذکر نبود.»

0432224خ 0 (48) خ- اشارتی است قرآنی- المائده (5) آیه 55؛ الاحزاب (33) آیه 33.

0432224خ 0 (49) خ- الشّوری (42) آیه 23: «بگو: بر این رسالت مزدی از شما، جز دوست داشتن خویشاوندان نمی خواهم.»

0432224خ 0 (50) خ- از نسخه بم افزوده شد.

0532224خ 0 (51) خ- نک: کشف الاسرار و عدّه الابرار؛ ج 6، ص 460 [با اندکی تفاوت]. «پرچم حمد، امروز در دستان من است.»

0532224خ 0 (52) خ- «من، تا روز قیامت سرور و آقای فرزند آدم (ع) هستم و نازشی نیست. پرچم حمد به دست من است و فخر و نازشی نیست. و در آن روز هیچ پیامبری- از آدم (ع) گرفته تا دیگران- نیست مگر آنکه زیر پرچم منند.»

2532224خ 0 (53) خ- در نسخه بم: راحت العاشقین.

4532224خ 0 (54) خ- نک: جامع صغیر؛ ج 1، ص 72.

4532224خ 0 (55) خ- در نسخه بم: رقوم.

0632224خ 0 (56) خ- همان: متون کتب سیر مملوّ و مشحون است.

0632224خ 0 (57) خ- سباء (34) آیه 49: «بگو: حقّ فراز آمد و باطل باز نیاید و یارای

بازگشتش نیست.»

0632224خ 0 (58) خ- در نسخه بم: اسیاف [لازم به یادآوری است که بی گمان در نسخه اصل، تصحیف کاتب مشهود است؛ چرا که به دنبال عبارت فوق، واژه اسیاف درست و دقیق آمده است].

6632224خ 0 (59) خ- الاسراء (17) آیه 70: «و بر دریا و خشکی سوار کردیم.»

6632224خ 0 (60) خ- النّساء (4) آیه 31: «و شما را به مکانی نیکو درمی آوریم.»

6632224خ 0 (61) خ- الانعام (6) آیه 82: «ایمنی از آن ایشان است و ایشان هدایت یافتگانند.»

8632224خ 0 (62) خ- الانبیاء (21) آیه 98: «شما و آن چیزهایی که سوای اللّه می پرستیدید هیزم های جهنّمید.»

9632224خ 0 (63) خ- «آنان [- زنان] کم خردانند.»

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:232

______________________________

9632224خ 0 (64) خ- «هر کدامتان مانند من است.»

9632224خ 0 (65) خ- نک: جامع صغیر؛ ج 1، ص 115. «نزد پروردگارم بیتوته می کنم که مرا خورش می دهد و سیراب می کند.»

0732224خ 0 (66) خ- در نسخه بم: چرکین.

0732224خ 0 (67) خ- پیش از این، از آن یاد شد.

1732224خ 0 (68) خ- نک: جامع صغیر؛ ج 1، ص 83 «دل مؤمن میان دو انگشت [- جمالی و جلالی] از انگشتان خداوند رحمان است. آن را آنگونه که بخواهد، دگرگون سازد.»

3732224خ 0 (69) خ- البقره (2) آیه 125: «خانه مرا پاکیزه دارید.»

3732224خ 0 (70) خ- نک: احادیث مثنوی؛ ص 26. «لیکن قلب بنده مؤمنم، گنجایی مرا دارد.»

6732224خ 0 (71) خ- نک: کشف الاسرار و عدّه الابرار؛ ج 1، ص 395؛ ج 3، ص 150؛ ج 10، ص 294. «تو از منی به منزله هارون از موسی (ع) جز اینکه پس از من پیامبری نیست.»

9732224خ 0 (72) خ- آل عمران (3) آیه 54: «آنان مکر کردند، و خدا هم مکر کرد، و خدا بهترین مکرکنندگان است.»

9732224خ 0 (73) خ- الاسراء

(17) آیه 80: «بگو: ای پروردگار من، مرا به راستی و نیکویی داخل کن و به راستی و نیکویی بیرون بر، و مرا از جانب خود پیروزی و یاری عطا کن.»

4832224خ 0 (74) خ- البقره (2) آیه 207: «کسی دیگر از مردم برای جستن خشنودی خدا جان خویش را فدا کند. خدا بر این بندگان مهربان است.»

6832224خ 0 (75) خ- در نسخه بم: طاف.

6832224خ 0 (76) خ- پیشین:- الاله.

6832224خ 0 (77) خ- پیشین: یتوفی فی حفظ الاله یستر.

6832224خ 0 (78) خ- پیشین: و بت اراعیهم ما یثبتوننی.

0932224خ 0 (79) خ- «یس» (36) آیه 9: «و بر چشمانشان نیز پرده ای افکندیم تا نتوانند دید.»

1932224خ 0 (80) خ- پیش از این، از آن یاد شد.

4932224خ 0 (81) خ- در نسخه بم: ابو ذر.

4932224خ 0 (82) خ- پیشین: عنان.

4932224خ 0 (83) خ- الانفال (8) آیه 75: «به حکم کتاب خدا، خویشاوندان به یکدیگر سزاوارترند.»

5932224خ 0 (84) خ- از نسخه بم افزوده شد.

1042224خ 0 (85) خ- در نسخه بم: نیایند.

2042224خ 0 (86) خ- از نسخه بم افزوده شد.

2042224خ 0 (87) خ- در نسخه بم: رسید.

3042224خ 0 (88) خ- پیشین:- ای.

0242224خ 0 (89) خ- آل عمران (3) آیات 59- 61: «مثل عیسی در نزد خدا، چون مثل آدم است که او را از خاک بیافرید و به او گفت: موجود شو. پس موجود شد. این سخن حقّ از جانب پروردگار توست. از تردیدکنندگان مباش. از آن پس که به آگاهی رسیده ای، هرکس که درباره او با تو مجادله کند، بگو: بیایید تا حاضر آوریم، ما فرزندان خود را و شما فرزندان خود را، ما زنان خود را و شما زنان خود را، ما برادران خود را و شما برادران خود را.

آنگاه دعا و تضرّع کنیم و

لعنت خدا بر دروغگویان بفرستیم.»

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:233

______________________________

4342224خ 0 (90) خ- از نسخه بم افزوده شد.

0542224خ 0 (91) خ- الطور (52) آیه 21: «کسانی که خود ایمان آوردند و فرزندانشان در ایمان، پیرویشان کردند.»

2542224خ 0 (92) خ- الاحزاب (33) آیه 33: «ای اهل بیت، خدا می خواهد پلیدی را از شما دور کند و شما را پاک دارد.»

2542224خ 0 (93) خ- المائده (5) آیه 55: «جز این نیست که ولیّ شما خداست و رسول او و مؤمنانی که نماز می خوانند و همچنان که در رکوعند انفاق می کنند.»

2542224خ 0 (94) خ- نک: جامع صغیر؛ ج 2، ص 180. «هرکه را که من مولا و دوست او باشم، پس علی (ع) مولای اوست.»

4542224خ 0 (95) خ- از نسخه بم افزوده شد.

6842224خ 0 (96) خ- آل عمران (3) آیه 33: «خدا آدم و نوح و خاندان ابراهیم و خاندان عمران را بر جهانیان برتری داد.»

6842224خ 0 (97) خ- الانسان (76) آیه 3: «راه را به او نشان داده ایم. یا سپاسگزار باشد یا ناسپاس.»

6842224خ 0 (98) خ- النّساء (4) آیه 54: «و فرمانروایی بزرگ ارزانی داشتیم.»

6842224خ 0 (99) خ- الانسان (76) آیه 20: «چون بنگری، هرچه بنگری نعمت فراوان است و فرمانروایی بزرگ.»

6842224خ 0 (100) خ- النّجم (53) آیه 37: «یا از ابراهیم، که حق رسالت را ادا کرد؟»

6842224خ 0 (101) خ- الانسان (76) آیه 7: «به نذر وفا می کنند و از روزی که شرّ آن همه جا را گرفته است می ترسند.»

6842224خ 0 (102) خ- الصّافّات (37) آیه 103 «چون هر دو تسلیم شدند و او را به پیشانی افکند.»

6842224خ 0 (103) خ- البقره (2) آیه 207: «کسی دیگر از مردم برای جستن خشنودی خدا جان خویش را فدا کند.»

6842224خ 0 (104) خ- «ص» (38) آیه

44: «او را بنده ای صابر یافتیم. او که همواره روی به درگاه ما داشت چه نیکو بنده ای بود.»

6842224خ 0 (105) خ- الانسان (76) آیه 12: «به پاداش صبری که کرده اند پاداششان را بهشت و حریر داد.»

6842224خ 0 (106) خ- مریم (19) آیه 54: «و فرستاده ای پیامبر بود.»

6842224خ 0 (107) خ- الانسان (76) آیه 5: «نیکان از جام هایی می نوشند که آمیخته به کافور است.»

6842224خ 0 (108) خ- «ص» (38) آیه 26: «ما تو را خلیفه روی زمین گردانیدیم.»

6842224خ 0 (109) خ- النّور (24) آیه 55: «... که در روی زمین جانشین دیگرانشان کند، همچنان که مردمی را که پیش از آنها بودند جانشین دیگران کرد.»

6842224خ 0 (110) خ- مریم (19) آیه 57: «او را به مکانی بلند فرابردیم.»

6842224خ 0 (111) خ- الانسان (76) آیه 21: «بر تنشان جامه هایی است از سندس سبز و استبرق، و به دستبندهایی از سیم زینت شده اند. و پروردگارشان از شرابی پاکیزه سیرابشان سازد.»

6842224خ 0 (112) خ- مریم (19) آیه 31: «و به نماز و زکات وصیت کرده است.»

6842224خ 0 (113) خ- المائده (5) آیه 55: «و مؤمنانی که نماز می خوانند و همچنان که در رکوعند انفاق می کنند.»

6842224خ 0 (114) خ- الکوثر (108) آیه 1- 2: «ما کوثر را به تو عطا کردیم. پس برای پروردگارت نماز بخوان و قربانی کن.»

6842224خ 0 (115) خ- الانسان (76) آیه 6: «چشمه ای که بندگان خدا از آن می نوشند و آن را به هر جای که خواهند روان می سازند.»

6842224خ 0 (116) خ- پیشین؛ آیه 8: «و طعام را در حالی که خود دوستش دارند به مسکین و یتیم و اسیر می خورانند.»

6842224خ 0 (117) خ- در نسخه بم: وصفی.

6842224خ 0 (118) خ- نک: جامع صغیر؛ ج 2، ص 180. «هرکه را من مولا و

دوست او باشم، پس علی مولای اوست. خداوندا،

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:234

دوست بدار هرکه او را دوست بدارد و دشمن دار هرکه او را دشمن دارد.»

______________________________

1942224خ 0 (119) خ- الاحزاب (33) آیه 53: «و اگر از زنان پیامبر چیزی خواستید، از پشت پرده بخواهید.»

9942224خ 0 (120) خ- در نسخه بم:- یعنی.

9942224خ 0 (121) خ- از نسخه بم افزوده شد.

3052224خ 0 (122) خ- التّحریم (66) آیه 5.

3052224خ 0 (123) خ- در نسخه بم: یوحنّا.

6052224خ 0 (124) خ- همان: آمد.

4152224خ 0 (125) خ- آل عمران (3) آیه 31: «بگو: اگر خدا را دوست دارید از من پیروی کنید تا او نیز شما را دوست بدارد.»

8252224خ 0 (126) خ- خدای- عزّ و جلّ- از نور ذات علی بن ابی طالب، هفتاد هزار فرشته آفرید. آنها برای ایشان آمرزش می خواهند و تا روز قیامت وی را پاسخ می گویند.»

8352224خ 0 (127) خ- آل عمران (3) آیه 40؛ ابراهیم (14) آیه 27: «خدا هرچه بخواهد می کند.»

0452224خ 0 (128) خ- المائده (5) آیه 1: «خدا به هرچه می خواهد حکم می کند».

3452224خ 0 (129) خ- الفرقان (25) آیه 25: «روزی که آسمان با ابرها می شکافد.»

3452224خ 0 (130) خ- پیشتر از این، از آن یاد شد.

7452224خ 0 (131) خ- «هر چیزی به اصل خود برمی گردد.»

8452224خ 0 (132) خ- الاحزاب (33) آیه 56: «خدا و فرشتگانش بر پیامبر صلوات می فرستند.»

8452224خ 0 (133) خ- در نسخه بم: ای مربی.

0552224خ 0 (134) خ- «اگر دوستی و عشق به آل محمّد رفض است، پس به جنّ و انس گواهی می دهم که من رافضی ام.»

8552224خ 0 (135) خ- در نسخه بم: چشت.

4652224خ 0 (136) خ- «اگر علی (ع) نبود، عمر هلاک می شد.»

4652224خ 0 (137) خ- از نسخه بم افزوده شد.

8652224خ 0 (138) خ- «نگریستن به ذات علی (ع) عبادت است.»

9652224خ 0 (139) خ-

«به مؤمنان گمان نیک برید.»

9652224خ 0 (140) خ- در نسخه بم: با شیر اندر آمد و با جان بدر شود.

3752224خ 0 (141) خ- النّساء (4) آیه 126: «و خدا به هرچه می کردند، احاطه داشت.»

4752224خ 0 (142) خ- البقره (2) آیه 115: «پس به هرجا که رو کنید، همان جا رو به خداست.»

7752224خ 0 (143) خ- در نسخه بم: بلبلان.

7752224خ 0 (144) خ- [ترجمه آن در متن آمده است].

2852224خ 0 (145) خ- «فرزندانم [- ائمه اطهار] را گرامی بدارید؛ نیکوکاران از آن خداوندند و بدکاران از آن من.»

2952224خ 0 (146) خ- الشّوری (42) آیه 23: «بگو: بر این رسالت مزدی از شما، جز دوست داشتن خویشاوندان نمی خواهم.»

3952224خ 0 (147) خ- در نسخه بم: تشهّد.

3952224خ 0 (148) خ- آل عمران (3) آیه 97: «برای خدا، حج آن خانه بر کسانی که قدرت رفتن به آن را داشته باشند واجب است.»

3952224خ 0 (149) خ- البقره (2) آیه 195: «و خویشتن را به دست خویش به هلاکت میندازید.»

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:235

______________________________

4952224خ 0 (150) خ- الزّمر (39) آیه 53: «از رحمت خدا مأیوس مشوید.»

4952224خ 0 (151) خ- از نسخه بم افزوده شد.

8952224خ 0 (152) خ- «هرکه به عشق و دوستی علی بن ابی طالب (ع) بمیرد، پس در حالی که من [- علی (ع)] در سمت راست و چپ وی هستم، محشور می شود.»

9952224خ 0 (153) خ- در نسخه بم: تعسیر.

2062224خ 0 (154) خ- از نسخه بم افزوده شد.

2062224خ 0 (155) خ- البقره (2) آیه 213: «خدا هرکس را که بخواهد به راه راست هدایت می کند.»

4062224خ 0 (156) خ- از نسخه بم افزوده شد.

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:237

هجرت در ماه رجب المرجب منعقد گشت و در بیان این احسن القصص، اهل سیر روایات آورده اند؛ بعضی مجمل و بعضی مفصّل. اما آنچه جامع تر یافته، به ترجمه اش بشتافته روایت صفوه الصّفیه است تألیف ابن جوزی- رحمه اللّه علیه- از امّ سلمه- رضی اللّه عنها- می آورد که:

«چون فاطمه زهرا- علیها التّحیه و الثّناء- از مرتبه صباء به درجه نساء رسید، اکابر قریش به خطبه اش مبادرت نمودند. آن سرور- صلّی اللّه علیه و آله و سلّم- به سخن ایشان التفات نفرمودی تا روزی ابو بکر صدّیق اظهار این معنی نمود. در جواب فرمود: کار او وابسته به امر حقّ است و به روایتی گفت: انتظار وحی می برم. پس عمر بن الخطّاب التماس نمود، همان جواب شنود. از سلمان فارسی منقول است که: روزی ابو بکر و عمر و سعد معاذ- رضی اللّه عنهم- در مسجد نشسته، سخن سیّده النّساء در میان داشته می گفتند که اکابر قریش از آن سرور التماس این معنی نمودند به درجه قبول نیفتاد. مرتضی علی هنوز از این مقوله ظاهر نکرده، ابو بکر گفت: غالب ظنّ آن است که فقر مانع اوست و مهم سیّده النّساء در تسویف و

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:238

تعریف جهت علی مرتضی است که خدا و رسول به تزویجش رضا دارند. پس گفت: با من موافقت می نمایید که به زیارتش رفته به خطبه فاطمه ترغیب نماییم؟ اگر از ممرّ فقر عذری گوید، مددکاری کنیم. سعد گفت: یا ابی بکر، خدای تعالی تو را همواره توفیق امور خیر کرامت فرماید؛ خوش باشد، قدم در راه نه. هر سه بزرگوار به طلب حیدر کرّار برآمدند و در آن وقت امیر المؤمنین

در نخلستانی شتر را آب می داد. چون نظر فیض اثرش بر ایشان افتاد، قدمی چند به استقبال آمده استفسار حال نمود. ابو بکر گفت: یا ابا الحسن، هیچ خصلتی از خصایل محموده نیست که تو را در آن بر همه مؤمنان سبقت نباشد و نزد سیّد کاینات- علیه افضل الصّلوه- منزلتی داری که هیچ کس را با تو در آن مشارکت نیست. چرا به خطبه فاطمه مبادرت نمی نمایی؟ امیر المؤمنین آب در دیده گردانیده، گفت: ای ابو بکر، تهییج می نمایی آتشی را که به کلفت تمام تسکین داده و به یاد می دهی آنچه به قصد فراموش کرده ام. رغبتی که مرا در این امر است مافوق آن متصوّر نیست لیکن حیا و فقر مانع می شود. ابو بکر گفت: یا ابا الحسن، تو خود می دانی که دنیا نزد خدا و رسول اعتباری ندارد؛ باید که قلّت مال به هیچ حال تابع این مقال نگردد.

پس امیر المؤمنین- کرّم اللّه وجهه- به زیارت رسالت پناهی شتافت، در زمانی که آن سرور به منزل امّ سلمه تشریف داشت. چون امیر حلقه بر در زد، هم امّ سلمه گفت: کیست؟

آن سرور فرمود: برخیز و در بگشای. «هذا رجل یحبّ اللّه و رسوله و یحبّ اللّه و رسوله» یعنی این مردی است که خدا و رسول را دوست می دارد و خدا و رسول او را دوست می دارند. گفت: پدر و مادرم فدای تو باد، کیست این مرد که درباره او این چنین گواهی می دهی؟ فرمود: برادر و پسر عمّ من علی بن ابی طالب است. ام سلمه گوید به سرعت تمام دویده در بگشادم. سوگند به خدا که قدم درون ننهاد تا مادامی که

من به حرم خانه خود درآمدم. آنگاه سیّد المرسلین طلبیده، نزد خود بنشاند. امیر المؤمنین سر مبارک فرود انداخته، در زمین می نگریست؛ چنانچه کسی حاجتی آرد و از عرض آن شرم دارد. آن سرور فرمود: یا اخی، چنان پندارم که حاجتی داری و از اظهار آن شرم می کنی، هرچه در دل داری بگو که حاجت تو نزد ما مقضی است. امیر گفت: یا رسول اللّه، تو را معلوم است که از اوان صغر مرا از پدر و مادر جدا کرده به ملازمت خود شرف اختصاص ارزانی فرموده، تربیت های ظاهری و باطنی مستعد گردانیده و آن احسان و شفقّت که از تو درباره خود مشاهده کرده ام، از پدر و مادر عشر عشیر آن ندیده ام. حاصل که، ذخیره عمر و زندگانی و مایه عیش و کامرانی من تویی. اکنون که به دولت خدمت تو از مساعدت سعادت بازوی تمکین محکم گشته و فوز و

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:239

صلاح و خیر و نجاح دارین مسلّم شده، تمنّای آن در خاطرم نقش بسته که مرا به دامادی برگزینی و مدّتی است داعیه خطبه فاطمه در دل دارم و از جهت تو هم گستاخی در تسویف داشته بر زبان نمی آرم. هیچ امکان دارد یا رسول اللّه، که این معنی به ظهور آید؟ امّ سلمه گوید:

من از دور نگاه می کردم، دیدم که از استماع این سخن جبین مبین سیّد المرسلین چون آفتاب برافروخت و متبسّم و مبتهج گشته فرمود: یا اخی، هیچ داری از مایحتاج تأهّل که به آن توسّل نمایی؟ گفت: یا رسول اللّه، از نظر فیض اثر تو پوشیده نیست که در بساط من شمشیری است و زرهی و شتری.

هرچه فرمایی، حاکمی. فرمود: شمشیر تو را ضرور است که پیوسته به جهاد مبادرت می نمایی و شتر که راحله و مطیه توست؛ آن نیز لابد است لیکن به درع تو اکتفا می کنم و تو را بشارتی نیز می دهم. یا ابا الحسن، به درستی که حقّ تعالی عقد فاطمه را با تو در آسمان ها بسته است. پیش از آنکه تو بیایی، ملکی از آسمان به تهنیت من فرستاد که مر آن فرشته را روی ها و بال های بسیار بود. مرا سلام آورده، گفت: ابشر یا محمّد، بجمع الشّمل و طهاره النّسل. من از وی سؤال کردم که: ایّها الملک، این بشارت به طهارت نسل عبارت از چیست؟ گفت: من سبطائیلم؛ فرشته موکّل به یکی از قوایم عرش. مرا حقّ تعالی اجازت فرمود تا تو را به بشارتی مبشّر گردانم و اینک جبرئیل، حریر پاره سفید از جنّت آورد که در وی دو سطر نور مکتوب بود. گفتم: ای برادر، این چه نامه است و مضمونش چیست؟ گفت:

یا رسول اللّه، حقّ سبحانه تو را از خلق برگزیده و از برای تو برادری و صاحبی اختیار کرده، فاطمه را به وی داده؛ او را به برادری برگزین، گفتم: کیست آنکس که خلعت اخوّت من بر قامت او چست و درست آمده؟ گفت: برادر تو در دین و پسر عمّ تو از روی نسب علی بن ابی طالب است و حقّ تعالی عقد و نکاح ایشان را در آسمان منعقد گردانید به این طریق که اول خطاب به جنات فرمود 4082224خ 0 1 خ تا به زینت تمام خود را بیاراستند و به حور عین وحی فرستاد تا به زیورها خود

را مزیّن گردانیده و به شجره طوبی پیغام نمود که به جای اوراق حلّه ها ترتیب دادند و امر کرده ملائکه کرام را که در آسمان چهارم نزدیک بیت المعمور جمع آمدند و منبری است از نور موسوم به منبر کرامت که آدم صفی- علیه السّلام- بر وی خطبه خواند.

پس حقّ تعالی وحی فرمود به ملکی که اسم او راحیل است و در میان فرشتگان هیچ یک به فصاحت و لطافت نطق و حسن صورت او نیست. بر آن منبر برآمده، حمد و ثنای خداوند- جلّ و علا- به تقدیم رسانید و از حسن و صورت و سلاست عبارت او، فرشتگان اطباق سموات در اهتزاز و افلاک در جنبش آمدند. به من وحی فرمود که: ای جبرئیل، من کنیزک خود فاطمه بنت محمّد را به بنده خود علی بن ابی طالب عقد بستم، تو نیز در میان ملائکه

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:240

انعقاد را مؤکّد گردان. من به فرمان الهی عقد و نکاح ایشان بسته، ملائکه را گواه گرفتم و صورت واقعه بر این حریر سفید ثابت ساخته و به شهادت ملائکه موشح گردانیده به نظر اشرف تو آوردم. حکم چنان است که به مشک مهر کرده به رضوان که خازن جنّت است، بسپارم. و چون این عقد منعقد گشت، به شجره طوبی امر فرمود که: تا حلی و حلل منتشر گردانید و ملائکه و حور و غلمان و ولدان جنّت به تلاش تمام هر یکی حلّه و زیوری ربودند و هدایا و تحف که در میان آن طایفه به یکدیگر هدیه برده اند تا قیامت بر تبرّکی خواهد بود. بعد از آن مرا امر فرمود تا تو را

به این عقد ازدواج بشارت دهم و تهنیت رسانم و تو نیز بشارت ده ایشان را به دو فرزند ارجمند طاهرین و فاضلین در دنیا و آخرت.

آنگاه خواجه کاینات- علیه افضل الصّلوه- فرمود: یا ابا الحسن، به خدا که هنوز جبرئیل بر معراج افلاک قدم ننهاده بود و بال اقبال به طیران در فضای ملکوت نگشاده که تو حلقه بر در زدی. اکنون فرمان پروردگار- جلّ و علا- در این باب نافذ گشته که به مسجد روم و به رئوس اشهاد انعقاد این عقد مبارک به تقدیم رسانده، از فضایل و مناقب تو حرفی چند به سمع اصحاب رسانم که چشم تو به آن روشن و دل تو به آن مطیّب شود. چون امیر المؤمنین از نزد آن سرور فرحان بیرون آمد، به سرعت تمام به جانب مسجد روان شد. در راه به ابو بکر و عمر- رضی اللّه عنهما- ملاقات افتاد. ایشان استفسار حال نمودند، گفت: خواجه کاینات ملتمس مرا مبذول داشته، اینک می رسد و مقرّر چنان است که یاران در مسجد مجتمع باشند تا انعقاد آن عقد به رئوس اشهاد تحقیق پذیرد. پس شیخین با امیر المؤمنین- کرّم اللّه وجهه- به مسجد موافقت نمودند. هنوز به مسجد در نیامده بودند که آن سرور با رخساره چون ماه شب چهارده برافروخته از عقب رسیده به بلال فرمود: که مهاجر و انصار را جمع کن. چون اصحاب اجابت بلال نموده به مجلس همایون حاضر آمدند، آن سرور بر منبر برآمده قواعد حمد و ثنای باری تعالی بجا آورده، بعد از آن رو به سوی حضّار کرده، گفت: بدانید ای معاشر مسلمانان، که برادر من جبرئیل

فرود آمده از آسمان خبر چنین آورد که: اللّه تعالی ملائکه را در بیت المعمور جمع فرموده کنیزک خود فاطمه بنت محمّد را به بنده خود علی بن ابی طالب عقد بست و مرا امر فرمود تا در میان یاران تجدید آن عقد کنم و حجّت نکاح به حضور شهود عدول مسجّل گردانم. پس خطاب کرد فرمود: یا اخی، برخیز و قاعده خطبه بجا آر. سلطان اولیا علی مرتضی میان انجمن اصفیا و مجمع اتقیا بعد از ادای حمد و ثنا و شکر آلاء و نعما و درود بر محمّد مصطفی برخاسته گفت: به درستی که تزویج فرمود مرا سیّد انبیا به فرزند ارجمند خود فاطمه زهرا و صداق آن درع من مقرّر شده است و من بر این معنی رضا دادم؛ از

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:241

آن سرور بپرسید و به حقیقت آن گواه باشید. اصحاب رو به سوی سیّد کاینات آورده گفتند: یا رسول اللّه، به این طریق تزویج فرموده ای، ما بر این جمله گواه باشیم؟ فرمود: بلی. بعد از آن از اطراف و جوانب آواز برآمد که بارک اللّه فیهما و جمع شملهما.

آنگاه به منزل شریف معاودت نموده، در اعلان نکاح کوشیده به امیر المؤمنین فرمود: برو درع بفروش و ثمن آن به من آر. امیر آن درع را به چهارصد و به روایتی چهارصد و هشتاد درهم به دست عثمان بن عفّان فروخت. چون زره تسلیم عثمان کرده، قبض ثمن نموده.

عثمان گفت: یا ابا الحسن، من به این درع اولی هستم از تو؟ یعنی هر تصرّف که خواهم بکنم؟

فرمود: بلی. گفت: فی الواقع، تو به این درع اولیتری از من؛ به هبه شرعیه

به تو ارزانی داشتم.

شاه ولایت پناه حکم «لا ردّ» شکر منعم حقیقی ادا نموده، هم درع و هم زر به خدمت آن حضرت آورده، کیفیت حال معروض داشت. سیّد کاینات عثمان را دعای خیر فرموده، قبضه ای از آن دراهم گرفته تحویل ابو بکر نمود تا آنچه مایحتاج است، سرانجام نماید.

سلمان گوید: مرا و بلال را همراه ابو بکر فرستاد که مددکاری نماییم. چون بیرون آمد، شمردیم سیصد و شصت درهم بود؛ از آن اسباب جهاز ابتیاع نمودیم. بر این دستور که فراشی از خیش 5082224خ 0 2 خ مصری محشو به پشم و نطعی و وساده ای از ادیم، حشو آن لیف خرما و عبّاده ای خیبری و ابدانی چند از سفالین و پرده ای از پشم، اینها را پیش نظر فیض اثر آن سرور- صلّی اللّه علیه و آله و سلّم- حاضر آوردیم. اشک در دیده مبارک گردانیده به این دعا تکلم فرمود: «اللّهم بارک لقوم اعلی آنیهم الخزف»؛ یعنی خداوندا، برکت ده بر قومی که خوب ترین آوند ایشان کوزه و کاسه سفال باشد. و باقی درهم به امّ سلمه حواله نمود تا آن را به ترتیب بعضی مهمّات دیگر صرف نماید. و به روایتی برای بوی خوش داد. از امیر المؤمنین منقول است که: مدّت یک ماه در مجلس شریف آن سرور دیگر از این مقوله مذکور نشد و مرا از شرم یارای آن نبود که توانم سخنی بگویم اما گاهی که به خلوت ملاقات افتادی، فرمودی:

«نعم الزّوجه زوجتک ابشر انّها سیّده النّساء العالمین»؛ یعنی نیکو جفتی است جفت تو، بشارت می دهم که وی بهترین زنان عالمیان است.

بعد از آنکه ماهی بر این بگذشت، عقیل برادر امیر المؤمنین

گفت: ای برادر، به واسطه این عقد و ازدواج مرفه الحال و خوشوقت شدیم اما می خواهیم به زودی این دو کوکب اقبال در برج وصال اقران نمایند تا چشم ما روشن گردد. امیر فرمود: من نیز این مراد دارم اما از اظهار شرم می دارم. عقیل دست امیر المؤمنین گرفته به در حجره سیّد المرسلین آمده به امّ ایمن خادمه آن سرور این سخن در میان آورد. او گفت: شما خبر کردید، دیگر در این مهمّ تردّد

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:242

منمایید تا ما عورات به اتّفاق ازواج طاهرات این مهم کفایت نماییم که سخن عورات در این مهمّ انفع است. امّ سلمه گوید: امّ ایمن این خبر اول به من گفت، بعد از آن به باقی ازواج و ما همه به خانه عایشه- رضی اللّه عنها- که حضرت رسالت آنجا بود رفته، آغاز سخنان، حسرت آمیز پیش آورده، ذکر خدیجه کبری- رضی الله عنها- و ترتیب امور ساختگی مهمّات کلّیه و جزئیه او یاد کرده، گفتیم که: اگر در کار فاطمه او به سلک احبّا منسلک بودی، دیده های ما روشن شدی. آن سرور آب در چشم مبارک گردانیده فرمود: مثل خدیجه کجاست؟

تصدیق من کرد در وقتی که همه مردم تکذیب می نمودند و تمامی مال خود صرف رضای من کرد و دین خدای تعالی را اعانت نمود و مرا حقّ سبحانه فرمود تا در ایام حیات او بشارت دادم به خانه ای که در بهشت از فضّه و زمرّد آفرید. و من به تکلّم مبادرت نموده گفتم: یا رسول اللّه، هرچه از اوصاف کمال خدیجه می گویی اهل آن است. اکنون ابن عمّ تو می خواهد که او را نزد حلیله جلیله اش

درآری و این دو گوهر دریای نبوّت و ولایت را برداشته، اتّصال درکشی. فرمود: ای امّ سلمه، علی خود از این معنی بر من ظاهر نساخته. گفتم: یا رسول اللّه، او مردی است موصوف به صفت حیا؛ از آن جهت اظهار نکرده. پس آن سرور به امّ ایمن فرمود:

علی را بخوان. امیر المؤمنین بر سر راه منتظر بود. امّ ایمن آمده گفت: بیا که رسول اللّه تو را می خواند. امیر آمده، سر از شرم فرود انداخته بنشست. آن سرور فرمود: یا اخی، می خواهی با جفت خود قرین گردی؟ گفت: نعم، یا رسول اللّه. سیّد المرسلین وعده به فردا شب نموده، فرمود تا ترتیب امور فاطمه از تزئین و تحسین و ترتیب فراش و اوانی به تقدیم رسانند و از این دراهم که به امّ سلمه سپرده بود، ده درم به امیر تسلیم فرمود تا خرما و روغن و بینو 6082224خ 0 3 خ بخرد. به پنج درم روغن و به چهار درم خرما و به یک [درم] بینو (3) خریده، در نظر خیر البشر آورد. رسول سفره ای از ادیم طلبیده به دست مبارک خود همه را با یکدیگر ترکیب کرده، حیش ترتیب فرمود و حیش طعامی است که از این سه چیز سازند. بعد از آن فرمود: یا اخی، بیرون رو هرکه را ملاقات کنی با خود بیار. امیر المؤمنین بیرون آمده جمع کثیر بر در مجتمع دید. معاودت نموده، گفت: یا رسول اللّه، مردم بسیارند. فرمود: همه را بیار تا طعام خورده بروند. بفرموده قیام نمود. چون حساب کردند، هفصد کس از آن طعام به برکت کف با کفایت آن سرور سیر شدند. چون ولیمه

سیده النّساء منقضی شد، به یک دست دست مرتضی علی و به دست دیگر دست فاطمه گرفته به منزلگاه ایشان آورده، سر فاطمه را به سینه مبارک خود نهاده، بوسه بر پیشانیش داده به امیر سپرده فرمود: یا علی، نیکو جفتی است جفت تو. امیر را نیز با فاطمه سپرده گفت: نیکو زوجی است زوج تو. بعد از آن ایشان را درون خانه فرستاد و

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:243

هر دو بازوی در را به دست حقّ پرست گرفته دعا به برکت و جمعیت ایشان فرموده به خدای تعالی سپرده بازگشت. اسما بنت عمیس را آنجا دید، موجب توقّف پرسید گفت: یا رسول اللّه، دختران را در وقت زفاف حاجتی می باشد، من از برای این اینجا توقّف نموده ام. فرمود:

حقّ تعالی حوائج دنیا و آخرت تو کفایت گرداند.

از امیر المؤمنین- کرّم اللّه وجهه- منقول است که: هم در آن اوان نوبت دیگر به خانه ما تشریف آورد و به روایتی روز چهارم از زفاف که ما هر دو تکیه داشتیم و عبای وی بر خود کشیده، چون آواز مبارکش شنیدیم، خواستیم برخیزیم سوگند داد که همچنان به حال خود باشید و آمده بر بستر ما بنشست و هر دو پای مبارک در میان آورد؛ چنانکه من پای راستش بر سینه خودم و فاطمه پای چپ و با ما به تکلّم مشغول بود و ما به تعلّم مستعد. بعد از آن فرمود:

یا اخی، برخیز و مقداری آب بیار. آوردم. بر آن آب آیتی چند خواند، فرمود: بیاشام و اندکی بگذار. آنچه گذاشتم بر سر و روی و سینه من افشانده فرمود: «اذهب اللّه عنک الرّجس یا ابا الحسن و طهّرک

تطهیرا. 7082224خ 0 4 خ» باز فرمود: یا اخی، آبی تازه بیار. آوردم. از برای فاطمه نیز بر این منوال مسلوک داشت. پس مرا بیرون فرستاده، از فاطمه استفسار حال من کرد. گفت: یا رسول اللّه، موصوف است به صفات کمال اما بعضی از عورات قریش مرا گاهی ملامت می کنند که شوهر تو فقیر است. فرمود: ای فرزند، پدر تو فقیر نیست و شوهر تو نیز فقیر نه.

تمامی خزاین روی زمین را از زر و نقره بر ما عرض کردند؛ قبول نکرده فقر را فخر خود دانسته، آنچه مرضی حقّ است اختیار نمودیم. ای فرزند، اگر بدانی آنچه ما می دانیم، دنیا به تمامی در نظر تو خوار گردد و به خدا که زوج تو اقدم پیش اصحاب است از روی اسلام و اکبر ایشان از روی علم و اعظم ایشان از روی حلم. ای نور دیده من، حقّ تعالی از اهل عالم دو کس را اختیار نمود؛ پدر تو را و شوهر تو را. نیکو شوهری است شوهر تو، زنهار که عصیان او نورزی و فرمان برداری او نمایی. بعد از آن مرا طلبیده نیز وصیت ها به رعایت خاطر عاطر فاطمه و مراعات جناب او نمود و به وفق و تلطّف دلالت فرموده، گفت: فاطمه پاره ای از من است؛ چون او را خوشوقت داری، مرا خوشوقت داشته باشی و اگر او را محزون داری، مرا محزون داشته باشی. و ما را باز به حقّ تعالی سپرده، خواست که برخیزد فاطمه گفت: یا رسول اللّه، کنیزکی به خدمت من تعیین فرمای تا در بعضی مهمّات ممدّ باشد. فرمود: خادمه انعام نمایم یا چیزی بهتر از خادمه؟ گفت: بهتر

از خادمه چیست؟ فرمود: هر روز سبحان اللّه بگوی سی و سه نوبت؛ الحمد لله سی و سه بار و اللّه اکبر سی و سه بار، و بعد از آن لا اله الّا اللّه یک نوبت تا از این چند کلمه روز قیامت هزار حسنه در نامه اعمال خود ثبت بینی و ترازوی خود

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:244

سنگین یابی. بعد از آن بیرون آمد.

امیر المؤمنین گوید: سوگند به خدا که فاطمه هرگز مرا در غضب نیاورد و عصیان من در نورزید تا جان مبارکش قبض کردند و من نیز هرگز خاطرش نرنجانیدم.»

و یکی از لطایف این واقعه آنکه در کتب اهل تذکیر مثل سبعیات و غیره در نظر درآمده که:

«چون سیّده النّساء از چهارصد درم صداق که بهای درع بود واقف شد، به حضرت رسالت گفت: بنات همه مردم را صداق درهم و دینار باشد و دختر تو را هم از این جنس صداق بود.

پس فرق چه باشد؟ از حقّ تعالی درخواست فرمای که صداق مرا شفاعت امّت تو گرداند. آن سرور مسئلت نمود. فی الفور به اجابت رسید و قطعه حریری جبرئیل- علیه السّلام- آورد، دو سطری در وی مکتوب بود. مضمونش آنکه: حقّ تعالی مهر فاطمه زهرا را شفاعت امّت عاصی پدر بزرگوار او گردانید. گویند: سیّده النّساء رقعه را به تبرّکی نگاه می داشت تا به آخر عمر و چون وقت ارتحال سیّده النّساء وصیت فرمود که: این نامه را با من در قبر دفن کنید که چون فردا برخیزم. حجّت خویش گردانیده امّت عاصی پدر خود را به شفاعت رسانم. و حقّ سبحانه سیّده النّساء را شش فرزند ارزانی داشت؛ سه از ذکور

و سه از اناث. حسن و حسین، زینب و ام کلثوم و رقیه و محسن که سقط شد به آن مرض درجه شهادت یافت. وفاتش بعد از رحلت سیّد المرسلین در مدت شش ماه و به روایتی کمتر در مدینه سکینه واقع شد. ذکر اوصاف کمال و شمایل آن پسندیده خصال زیاده از آن است که در این مختصر مذکور گردد.»

و در شواهد النّبوّه مسطور است که: «اسماء بنت عمیس از سیّده النّساء روایت کند که:

چون علی مرتضی شب اول نزد من آمد، از وی اندیشیدم؛ زیرا که شنیدم ارض با وی تکلّم می کرد. بامداد آن را با رسول حکایت کردم. سجده طولانی کرده فرمود: بشارت باد تو را به طهارت نسل، به درستی که حقّ سبحانه فضیلت داد [زوج] 8082224خ 0 5 خ تو را بر جمیع خلایق و به زمین امر نمود که آنچه بر وی از مشرق و مغرب بگذرد با وی عرض کند.»

وی- رضی اللّه عنه- مروی است که روزی

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:246

امیر المؤمنین فرمود: «لو شئت لاوقرت بباء بسم اللّه سبعین بعیرا» یعنی اگر خواستمی، از تفسیر «با» ی بسم اللّه هفتاد شتر بار کردمی. و هم از وی مروی است که: روزی امیر المؤمنین فرمود: به خدا اگر خواستمی، از احوال جمیع مردم خبر دادمی لیکن ملاحظه دارم که در محبّت من به دین و شریعت رسول- صلّی اللّه علیه و آله و سلّم- کافر شوند.»

در آن مجمع مردی بود وی را ذعلب یمانی می گفتند. از روی انکار و اکراه گفت: این مرد بس عریض و طویل کرد سخن را. هر آینه سؤالی کنم که از جوابش درماند. برخاسته گفت: سؤالی دارم. امیر المؤمنین فرمود: وای بر تو؛ اگر سؤال می کنی، از برای تقوی و دانایی کن نه از برای تعنّت و ستیزه. ذعلب گفت: تو مرا بر این واداشتی. پس سؤال کرد:

«هل رأیت ربّک حتّی عرفته؟» یعنی آیا دیدی پروردگار خود را که شناختی او را؟ امیر گفت: «لم اعبد ربّا لم اره [حتّی اره]» یعنی، نپرستیدم خدای را تا ندیدم [او را]. گفت:

«کیف رأته؟» یعنی چگونه دیدی [او را]؟ گفت: «ما رأته العیون بمشاهده العیان لکن رأته القلوب بحقایق العرفان.» یعنی ندیدم او را به دیده سر لیکن دیدم او را به دیده سرّ به طریق برهان عقلی و حجّت کشفی. ذعلب صیحه ای زده بر زمین افتاد. بعد از مدّتی به هوش آمده، گفت: به خدای عهد کردم که دیگر بر سبیل امتحان سؤال نکنم.

امیر المؤمنین فرمود: اگر اختیار کار به دست تو باشد.»

در تفسیر حافظی از نهج البلاغه 0613224خ 0 3 خ چنین منقول است که: «بعضی از خواص استفسار نمودند و امیر در جواب ایشان عبارت مذکوره فرمود- و اللّه اعلم بحقایق الامور.»

آن که مرا نیابید. به درستی که میان پهلوهای کوچک من که محل دل است، علم بسیار است. و اللّه اگر بالشی از برای من دو تاه کنند پس بر آن بالش نشستمی و فتوای دادمی میان اهل تورات را به تورات و میان اهل انجیل به انجیل تا آنکه خدای تعالی تورات و انجیل را به تکلّم می آورد. و با خلق می گفتند: به درستی که علی به تحقیق شما را فتوی داده به احکامی که در ما فرود آمده و حال آنکه شما می خوانید و فهم نمی کنید.»

و به روایت دیگر در صحایف و هدایت السّعداء مسطور است که فرمود: «به حقّ خدا اگر بالشی از برای من شکسته شدی و بر آن نشستمی، حکم کردمی میان اهل تورات به تورات و میان اهل انجیل به انجیل و میان اهل زبور به زبور و میان اهل اسلام به قرآن.»

مؤلف گوید: بالش شکستن، کنایه است از فراغت یافتن و متمکّن بودن. از اینجاست که در شواهد النّبوّه از جنید بغدادی- قدّس سرّه- منقول است که: «اگر امیر المؤمنین- کرّم اللّه وجهه- از محارباتی که با مخالفان از برای تقویت دین کرده بازپرداختی، هر آینه از وی چندان علم حقایق و معارف نقل کردندی که دلها طاقت ضبط آن نیاوردی.»

قطعه:

دلش بحریست پر از گوهر علم کلامش غیرت عقد لآل است

زبانش مظهر اسرار ذات است بیانش سربه سر سحر حلال است

چنان بر وی حقایق منکشف شدکه دانا بر جواب هر سؤال است

امیر المؤمنین نماز بامداد کرده، شخصی را فرمود: به فلان موضع مسجدی است و متّصل آن مسجد خانه [ای]. در آنجا زنی و مردی با هم نزاع دارند. هر دو تن را پیش من حاضر ساز. آن شخص رفته ایشان را آورد. امیر رو به سوی آنها کرده، فرمود: امشب خصومت شما به درازا کشید. آن جوان عرض نمود: یا امیر المؤمنین، چون این زن را به نکاح آورده، پیش او رفتم مرا از وی نفرتی رو نمود که اگر توانستمی همان ساعت از پیش خود راندمی. از آن وقت با من نزاع داشت تا فرمان تو رسید. پس روی مبارک به حاضران کرده، گفت: بسیار سخنان است که بجز مخاطب باید دیگری بر آن وقوف نیابد. همه

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:249

برخاسته کناره گرفتند. آنگاه روی به جانب زن کرده، فرمود: این جوان را می شناسی؟

گفت: نه. فرمود: من بگویم چنانکه بشناسی؛ اما طریق انصاف آنکه سر رشته راستی از کف ندهی. گفت: ندهم. پس فرمود: تو فلان بنت فلانی. ابن عمّی داشتی، هر دو یکدیگر را محبّ بودید. شبی از بهر قضای حاجت بیرون شدی و او با تو مجامعت کرد. همان شب آبستن شدی و آن را به مادر خود اظهار نموده، از پدر مخفی داشتی. چون وقت وضع حمل شد، شب بود. مادر تو را از خانه بیرون برد. چون فرزند متولد شد، او را در خرقه پیچیده، بیرون دیوارها که محلّ قضای حاجت مردمان است، انداختی. سگی آمده او را بوی کرد. سنگی به جانب او انداختی. اتّفاقا آن سنگ بر سر آن کودک رسید و بشکست. مادر تو سرش را بست. پس

او را همانجا گذاشتید و دیگر حال او ندانستید. آن زن به تصدیق قلب و زبان اقرار کرد که صورت حال این چنین است لیکن از این واقعه هیچ کس غیر از من و مادر من آگاه نبود. پس فرمود: چون بامداد شد، مردی از فلان قبیله آن پسر را از آنجا برگرفته، تربیت نمود تا وقتی که بزرگ شده، همراه ایشان به کوفه آمده تو را به زنی خواست. و آن جوان را فرمود که: سر خود برهنه کن. چون برهنه کرد، اثر شکستگی در سرش هویدا بود. آنگاه فرمود: ای عورت، این همان پسر توست و تو مادر این. خدای تعالی شما را از حرام محفوظ داشت؛ پسر خود برگیر و برو.»

قاسم کاهی گوید:

به علم غیب در کوفه زن از شوهر جدا کرده به معنی مادر و فرزند بودند آن زن و شوهر

وضو ساخته، در سایه آن سپر بنشست. ناگاه سواری دیدم که از حالش می پرسید. گفتم: یا امیر المؤمنین، این سوار تو را می خواند. فرمود: وی را بخوان. چون خواندم، پیش آمده گفت: یا امیر المؤمنین، مخالفان از نهروان گذشته آب

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:250

ببریدند. فرمود: حاشا گذشته باشند! بازگفت: و اللّه! گذشتند. فرمود: غلط است. آن سوار گفت: حقا تا رایات ایشان را آن طرف آب ندیدم، نیامدم. فرمود: خلاف است؛ زیرا که محل افتادن و جای خون ریختن ایشان اینجاست و از ایشان زنده نماند مگر کم از ده تن و از اصحاب من کشته نشوند مگر نه تن. پس برخاست. من با خود گفتم: الحمد للّه میزانی به دست آمد که حال امیر بشناسم و عهد با خود کردم که اگر مخالفان از نهروان گذشته باشند، اوّل کسی که به امیر محاربه کند من باشم و اگرنه، بر محاربه و قتال بطّالان عساکر اعدا ثابت و مستقیم باشم. چون از صفوف گذشتم، دیدم رایات ایشان به حال خود در جایی که بود قائم است. پس پشت جنبانیده، گفت: حقیقت کار بر تو روشن شد؟

گفتم: بلی، یا امیر المؤمنین. آنگاه فرمود: به کار مشغول باشی که یکی از ایشان را قتل خواهی کرد و با دیگری خواهی آویخت و همچنان بود که یک تن از زمره مخالفان را کشته، با دیگری آویخته زخمی بر او زدم و او بر من و هر دو از خود رفته، بر زمین افتادیم و تا وقتی به خود نیامدیم که امیر المؤمنین از محاربه فارغ شد. المقصود، چون بر سر شمار کشتگان آمدند- چنانکه فرمودند- از ایشان نه تن

باقی ماند و از اصحاب مستطابش نیز نه تن شهید شد. و شخصی را از احوال وی خبر داد که: تو را صلب خواهند کرد در فلان موضع، در فلان درخت خرما؛ همچنان که فرموده به عینه واقع شد.»

روح افزا نهاده فرمود؛ آن را به خاک انباشتند.

چون راهب این حال مشاهده کرد، از دیر فرود آمد گفت: تو پیغمبر مرسلی؟ فرمود:

نه. گفت: فرشته مقربی؟ فرمود: نه. پس گفت: چه کسی؟ فرمود: من وصی محمّد بن عبد اللّه ام. او خاتم النبّیین است- صلوه اللّه علیه و آله و سلم. گفت: دست بیار که مسلمان می شوم. امیر المؤمنین دست به وی داد. گفت: اشهد ان لا اله الّا اللّه و اشهد انّ محمّدا رسول اللّه و اشهد انّک وصیّ رسول اللّه. بعد از آن امیر از وی پرسید: به چه سبب از ملّت آبا و اجداد خود برگشته، امروز ایمان آوردی؟ گفت: یا امیر المؤمنین، ما در کتب خود دیده ایم و از علمای خود شنیده ایم که در این موضع چشمه ای است و بالایش سنگی که آن را نداند و کندنش نتواند مگر پیغمبر یا وصی پیغمبر. چون من این کار از تو مشاهده کردم به آرزوی خود رسیدم و آنچه در انتظارش بودم یافتم. چون امیر المؤمنین این سخنان شنید، چندان گریست که محاسن مبارکش از آب دیده تر [شد] 7613224خ 0 10 خ و کلمه:

الحمد للّه الّذی لم اکن عنده منسیا و کنت فی کتبه مذکورا» خواند؛ یعنی شکر و سپاس خدای را که نبودم نزد او از فراموشان؛ و بودم من در کتاب های مذکور. پس آن راهب

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:253

ملازم رکاب مستطابش شده با شامیان شوم مقاتله نمود تا به درجه شهادت رسید و امیر المؤمنین بر وی نماز گزارده، برای او از خدای تعالی آمرزش خواست و هرگاه او را یاد کردی، فرمودی او مؤمن است.»

است که: «ملک روم در زمان عمر بن الخطّاب نامه فرستاد مشتمل بر چند سؤال دقیق. بعد از مطالعه برخاسته با نامه پیش امیر المؤمنین- کرّم اللّه وجهه- آمد. امیر نامه را به نظر درآورده، فی الفور دوات و قلم طلب نموده، جواب نوشت و در پیچیده به رسول قیصر داد. رسول پرسید: این جواب نویسنده کیست؟

عمر- رضی اللّه عنه- گفت: نمی شناسی؟ ابن عمّ و داماد نبی- صلّی اللّه علیه و آله و سلّم.»

هم ملتفت نشد. روز سیوم دیگری آمده، نیز موافق آن دو کس خبر گفت، باز مردم آمده گفتند: یا امیر المؤمنین، این خبر تحقیق شد و به صحّت پیوست؛ زیرا که امروز دیگری آمده موافق آن دو کس پیشین خبر مردن معاویه بازگفت. فرمود: شما از مکر و حیله های وی غافلید. به خدای وی نمیرد تا مادامی که محاسن علی به خون رنگین نشود و ابن آکله الاکباد (یعنی پسر هند جگرخوار) به آن ملاعبه نکند. پس آن سه تن این خبر را به معاویه رسانیدند. گویند از

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:254

استماع این خبر به غایت خوشوقت شد و مخفی نماند که امیر از آن جهت معاویه را ابن آکله الاکباد می فرمود که در جنگ احد مادرش هند، جگر سیّد الشّهداء حمزه عمّ مصطفی را به اشتیاق تمام تفحّص نموده، خورده بود.» چنانچه ملا سعد الدّین تفتازانی از این معنی خبر می دهد.

قطعه:

داستان پسر هند مگر نشنیدی که ازو و سه تن او [هم] به پیمبر چه رسید

پدر او دُر دندان پیمبر بشکست مادر او جگر عمّ پیمبر بمکید

بر چنین قوم تو لعنت نکنی شرمت بادلعنه اللّه یزید و علی قوم یزید

از آن هم در آن خطبه فرمود: اگر خواهم، شما را خبر دهم از نام ها و کنیت ها و حیله ها و مواضع قتل ایشان.»

امیر را فرمود که بر در حجره توقف نموده، آیندگان را از دخول منع کند؛ مبنی بر آنکه امام حسین متولّد گشته و ملایک به زیارت تهنیت گویان می آیند. در این اثنا ابو بکر- رضی اللّه عنه- آمده، امیر را بر در حجره متوقف دید. از حال آن سرور استفسار نمود گفت: در حجره است و مرا از برای منع آیندگان اینجا بازداشته. ابو بکر گفت: مرا اجازت هست که درآیم؟ امیر گفت: آن سرور را شغلی است. پرسید: چیست؟ گفت: فرزندی ارجمند متولّد شده و فرشتگان به زیارتش آمده، تهنیت می گویند و تا حال چهارصد و بیست و چهار هزار فرشته به زیارت آمده و دیگر نیز می آیند. ابو بکر از تعیین این عدد از کیفیت اطّلاع امیر المؤمنین بر این معنی متعجّب ماند. بعد از ساعتی عمر بن الخطّاب و عثمان بن عفّان و باقی اصحاب جمع آمده، منتظر بودند تا حضرت رسالت پناه بیرون آمد.

ابو بکر آنچه از امیر شنیده بود به موقف عرض رسانید. آن سرور فرمود: یا اخی، تو را بر این معنی که اطّلاع داد و اعداد ملایک چگونه دانستی؟ فرمود: از آمدن افواج ملایک واقف می شدم و هر زمره از فرشتگان که می آمدند، اعداد خود به لفظ خاص تقریر می نمودند. من آن عددها را جمع کردم تا به این مبلغ رسید. آن سرور- صلّی اللّه علیه و آله و سلّم- فرمود: زادک اللّه عقلا یا علی 0713224خ 0 13 خ.»

سدره نشین روح نازنین او به اوج علّیین پرواز کرد و بدن مبارکش در روضه متبرّکه به نقاب احتجاب متواری گشت. بعد از ده روز اعرابیی تازیانه به دست گرفته و برقع بر رو افکنده در مسجد آمده، گفت: السّلام علیکم یا اصحاب رسول اللّه. آنچه از شما فوت شده، حقّ

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:256

تعالی عوض ارزانی دارد. «ان کان محمّدا قد مات فاللّه حیّ لا یموت ابدا عظم اللّه اجرکم و غفر ذنبکم ما اعظم مصیبتکم یموت سیّدکم. 2713224خ 0 15 خ» و گفت: وصی پیغمبر شما کیست؟

ابو بکر به علی مرتضی اشاره کرد. او رو به امیر المؤمنین- کرّم اللّه وجهه- آورده، گفت:

السّلام علیک یا فتی. امیر گفت: علیک السّلام یا مضر و صاحب السّر. ابو بکر و حاضران از جواب امیر المؤمنین متحیّر گشتند. اعرابی گفت: ای جوان، چون دانستی نام من و چگونه صاحب سرّ گفتی؟ امیر گفت: مرا برادر من محمّد مصطفی- صلّی اللّه علیه و آله و سلّم- خبر داده و کیفیت حال تو به من تقریر نمود. اگر خواهی با تو در میان آرم. مضر پرسید: نام تو چیست؟ فرمود: علی بن ابی طالب. و گفت: تو از عربی و نام تو مضر و نام پدرت داری و مدّت سیصد و شصت سال از عمر تو گذشته. در ابتدا که صد سال از عمر تو منقضی شد، اندر قوم خود به ظهور رسالت سیّد کاینات بشارت دادی و گفتی از تهامه مردی بیرون آید با رخساره از ماه نورانی تر و با سخنی از عسل شیرین تر؛ هرکه به وی تمسّک نماید، نجات دارین یابد؛ پدر یتیمان و مسکینان باشد؛ صاحب شمشیر بود؛

بر درازگوش نشیند و کفش خود را پیوند برزند؛ خمر و زنا را حرام گرداند و از قتل و ربا نهی فرماید؛ خاتم انبیا باشد و سیّد اولیا؛ امّتش پنج وقت نماز گزارند و ماه رمضان به صیام بگذرانند و حج بیت اللّه الحرام به تقدیم رسانند؛ ای گروه به او ایمان آورید. چون ایشان را به این امر دلالت کردی، با تو به محاربه مبادرت نمودند. در ایذا و افنای تو کوشیده، تو را در چاه عمیق انداختند و خاطر از تردّد تو بازپرداختند؛ چنانکه تا حال در آن چاه محبوس بودی. چون بساط جناب محمّدی- صلّی اللّه علیه و آله و سلّم- در نوردیدند، حقّ تعالی قوم تو را به سیل هلاک گردانیده، تو را از آن حبس نجات کرامت فرمود. بعد از آن، این ندا از عالم غیب به سمع تو رسید که ای مضر، به درستی که محمّد فوت شد و تو از زمره اصحاب اویی؛ به مدینه رفته زیارت قبرش نمای. بنابراین تو شب و روز قطع منازل و طیّ مراحل نموده به اینجا رسیدی که به زیارت مشرّف شوی.

مضر چون این سخنان استماع نمود، در گریه آمده گفت: یا علی، این قصّه چون دانستی و بر این حال از کجا اطّلاع یافتی؟ امیر گفت: مرا سیّد کاینات خبر داده بود که مضر بعد از وفات من بیاید. چون به وی ملاقات کنی، سلام من به وی برسان. چون مضر نوید سلام شنید و به سعادت پیغام مستعد گردید، پیش آمده بوسه بر فرق امیر داده بنشست. امیر فرمود: یا مضر، برقع از جمال خویش بردار و چون برداشت، نوری

از جبینش ساطع شد که تمامی مسجد منوّر گشت. بعد از آن گفت: چند سؤالی دارم که بر

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:257

جواب آن اطّلاع نیابد مگر نبی یا وصی او. امیر فرمود: سؤال کن. گفت: یا علی، خبر کن مرا از نری که پدر و مادر ندارد و از ماده بی پدر و مادر و از نری که بی پدر به وجود آمده و از رسول که نه از جن و نه از آتش [است] 3713224خ 0 16 خ نه از ملائکه و نه از بهایم و نه از سباع و از قبری که صاحب خود را با خود سیر داد و از حیوانی که اصحاب خود را بیم کرد و از جسمی که خورد و نیاشامید و از بقعه ای که ابتدای خلقت او یک نوبت پیش آفتاب بر وی نتافت و دیگر نخواهد تافت و از جمادی که زنده بزاد و از زنی که به سه ساعت فرزند از وی متولّد شد و از دو ساکن که حرکت نکنند و از دو متحرّک که ساکن گردند و از دو دوست که دشمن نشوند و دیگر خبر کن مرا از شی ء و لا شی ء و از خوب ترین اشیا و از زشت ترین اشیا و آنچه اوّل در رحم متعلّق گردد و آنچه در آخر قبر بریزد. چون مضر این بیست سؤال نمود، امیر به جواب هریک مبادرت فرمود.

گفت: اول پرسیدی از نری که پدر و مادر ندارد؛ آن آدم- علیه السّلام- و ماده بی پدر و مادر حوّا- رضی اللّه عنها- و نری که بی پدر آمد، عیسی- علیه السّلام- است و رسولی که نه از جن و نه از انس و

نه از ملایک و نه از بهایم و نه از سباع بود غرابی است که حقّ تعالی [فرمود]؛ «فَبَعَثَ اللَّهُ غُراباً یَبْحَثُ فِی الْأَرْضِ» 4713224خ 0 17 خ و آن قبری که صاحب خود را سیر داد، ماهی بود که یونس- علیه السّلام- را مدّت سی روز در شکم داشت و به اطراف و جوانب بحر سیر می کرد و آن حیوان که اصحاب خود را بیم کرد، موری به طلب رزق بیرون آمده بود با قوم خود. موران بر ستون بالای سر سلیمان می رفتند. آن مور گفت:

واقف باشید که خاک بر سر سلیمان نریزد و پیغمبر خدای از شما متأذّی نگردد و آن جسمی که نیاشامید و خورد، عصای موسی- علیه السّلام- بود که سحر ساحران را فرو برد و در شأن او آمد که: «تَلْقَفُ ما یَأْفِکُونَ» 5713224خ 0 18 خ و بقعه ای که آفتاب یک نوبت پیش بر آنجا نتافت و نخواهد تافت، آن دریای نیل بود که حقّ تعالی از برای قوم موسی شکافته، قعر آن پدید آورد و آفتاب بر آنجا تافت؛ چنانکه گرد از قعرش برآمد و بعد از آن گذشتن قوم، آب برهم ریخته به حال اول بازگشت و آن جمادی که از وی حیوان متولّد شد، سنگی بود که از وی ناقه صالح- علیه السّلام- بیرون آمد و آن دو ساکن که متحرّک نگردند آسمان و زمین است و مراد از تحرک انتقال است. از مکانی به مکانی دیگر و دیگران که ساکن بگردند، آفتاب و ماه است و آن زنی که به سه ساعت بزاد، مریم است که به یک ساعت حامله شد و یک ساعت بار داشت و

ساعت دیگر به درد محاض منجر گشته، عیسی- علیه السّلام- را بزاد و آن دو دوست که هرگز دشمن نگردند، جسم و جان اند و آن دو دشمن که هرگز دوست نگردند، موت و حیات و آن شی ء، مؤمن و

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:258

لا شی ء، کافر است و احسن اشیا، صورت بنی آدم است و اقبح اشیا، بدن بی سر و اول آنچه در رحم بندد، انگشت شهادت است و آخر چیزی که در قبر بریزد، استخوان سربند که در اقصای ظهر است.

مضر چون جواب سؤال های خود بشنید، برخاسته، بوسه بر فرق همایون و ناصیه میمون شاه مردان بداد و اصحاب مستطاب که در آن مجلس حاضر بودند به تقبیل رأس آن سر دفتر اولیا و سرور اصفای- کرّم اللّه وجهه- مبادرت نمودند و او را وصی و وارث علم رسول دانسته به فضایل و مفاخر او زبان تحسین گشودند. آنگاه مضر گفت: یا علی، مرا به مرقد مطهّر سیّد کاینات دلالت کن تا بر فوت آن عالی صفات بگریم. امیر بدرقه همراه او کرده به مرقد منوّر دلالت نمود. مضر قبر مبارک را در بغل گرفته، سینه بر آن درج ایمان نهاد. امیر فرمود: ساعتی مضر را به حال خود بگذارند که وقت مفارقت اوست از دنیا. چون بعد از ساعتی درآمده، دیدند سر بر مرقد مطهّر نهاده و جان به حقّ تسلیم نموده. نزدیک قبر سیّد الشّهداء حمزه- رضی اللّه عنه- مدفون ساختند.»

آله و سلّم- در چهار محل دید، آن را بریده در آتش بسوخت. شنبه دیگر در هشت موضع بازیافت به قطع و احراق آن مبادرت نمود. شنبه دیگر دوازده جا مرقوم دید، متحیّر شده گفت: من هرچند صفات کمال و نعت جلال محمّد را محو می کنم، بیشتر ثبت می گردد و به جایی خواهد رسید که تمام تورات نعت او شود. بعد از آن، از احباب خود استفسار حال آن سرور نموده، اظهار اشتیاق کرد. گفتند: این محمّد که در تهامه دعوی نبوّت می کند، نادیدنش اولی است. یهودی گفت: به حقّ تورات که مرا از زیارتش منع نکنید. پس طیّ مراحل نموده، از شام به مدینه رسید و اوّل با کسی که ملاقات نمود، سلمان- رضی اللّه عنه- بود. چون سلمان را خوش محاوره و وجیه دید، گمان برد که حضرت رسالت است. گفت: انت محمّد؟ و حال آنکه سی روز از انتقال آن سرور گذشته بود. سلمان در گریه شد، گفت: من غلام اویم. یهودی گفت: محمّد کجاست؟ سلمان متفکّر شد که اگر گوید فوت شده، طالب به مطلوب نارسیده نومید بازگردد و اگر گوید در زمره احیاست، خلاف واقع گفته باشد. گفت: بیا تا تو را نزد اصحاب او برم. با یهودی به مسجد درآمد. صحابه محزون نشسته بودند. یهودی بر مظنّه آن که آن سرور در میان

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:259

اصحاب است، گفت: السّلام علیک یا ابا القاسم و یا محمّد. چون مرد غریب نام حبیب بر زبان راند، به یک بار ناله و افغان از میان اصحاب برخاست و او را گریه و شیون در آن انجمن استیلا پذیرفت. امیر المؤمنین- کرّم اللّه وجهه-

سر برآورده گفت: کیستی که مصیبت ما را تازه می گردانی و بر جراحت ما نمک می افشانی؟ ظاهرا از این ملک نیستی و بر فوت آن حضرت اطّلاع نداری. مدّت یک ماه است که ماه فلک رسالت در محاق افتاده و دل های دوستان را بر آتش فراق نهاده. یهودی آه حسرت از سینه برکشیده، گفت:

لمؤلفه:

سوختم یکسر در آتشدان دردآنچه با من کرد غم با کس نکرد

کاش مادر سنگ زادی جای من جای شیرم زهر دادی در دهن و چون تو را در 6713224خ 0 19 خ تورات خواندمی، نعت محمّدی دیدمی. چون دیدم به دیدارش مشرّف گشتمی. بعد از آن گفت: کسی باشد که تعریف صورت و سیرت آن سرور نماید؟

امیر فرمود: از من بشنو. پرسید: نام تو چیست؟ فرمود: علی. گفت: به تحقیق نام تو را در تورات مسطور یافتم و به درستی که تویی وصی آن سرور. اکنون صفت حلّیه مبارکش کن.

امیر فرمود: روی مبارکش به مرتبه ای روشن بود که در برابرش آفتاب تیره می نمود و قد دلپذیرش در غایت اعتدال و سر خیر البشر مدوّر و پیشانی گشاده و چشم های فرخنده اش سیاه و ابروی دلجویش پیوسته و دندان ها از یکدیگر گشاده. چون تبسّم نمودی، نور از لب های مبارکش درخشیدی و کتفین مبارکش به جهت کفایت امور خانه چون طحن درشت گشته و شکم میمونش به پشت همایون ملحق گشته و مابین [دو] 7713224خ 0 20 خ دوش طاعت کوش او خاتم نبوّت ظاهر و لایح بود و در میان گوشت و پوست و خونش به قلم قدرت کلمه لا اله الّا اللّه، محمّد رسول اللّه نوشته و بر ظاهرش رقم توجّه حیث شئت فلک مصوّر کشیده.

چون

امیر المؤمنین علامات و امارات آن سرور بر این وجه تقریر فرمود، یهودی گفت: صدّقت یا علی. در تورات من نیز چنین دیده ام اما از ملبوسات آن سرور، جامه [ای] باشد که استشمام رایحه اش نمایم؟ امیر المؤمنین به سلمان فرمود که: رفته، خرقه متبرّک آن سرور را بیار. سلمان به در خانه آمده و از سیّده النّساء شنید که در فراق رسول نالان می گریست و امامین پیش وی نشسته، در گریه موافقت نموده به مضمون این بیت تشبّث می کردند.

نظم:

ای نور دیده رفتی و ما را گذاشتی سرگشتگان بی سر و پا را گذاشتی

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:260 رفتی به بزم وصل و به دست جفای هجرمجروح و خسته اهل وفا را گذاشتی چون سلمان حلقه بر در زد، سیّده النّساء گفت: کیست که در خانه یتیمان می کوبد؟

گفت: خادم اهل بیت سلمان است و امیر المؤمنین مرا فرستاده، خرقه متبرّکه آن سرور را استدعا نموده. سیّده النّساء گفت: کیست که جامه پدرم درپوشد و که را یارای آنکه در این امر خطیر کوشد؟ سلمان واقعه یهودی در میان آورد، صورت حال عرض نمود.

سیّده النّساء آن خرقه متبرّکه بیرون آورد. منقول است که هفت جا به لیف خرما رقعه بر دوخته بودند به دست سلمان فرستاد. اصحاب استشمام نموده، بر سر و دیده مالیده تسلیم یهودی کردند. او استطابه 8713224خ 0 21 خ رایحه اش نموده، بر سر قبر آن سرور- صلّی اللّه علیه و آله و سلّم- آمده، روی نیاز به جانب آسمان کرده گفت: اشهد ان لا اله الّا اللّه و اشهد انّ محمّدا رسول اللّه، اللّهمّ، ان قبلت اسلامی فاقبض روحی فی السّاعه؛ یعنی بار خدایا، اگر اسلام

مرا قبول فرموده ای، جان مرا همین ساعت قبض فرمای. این بگفت و جان تسلیم نمود. اصحاب مستطاب تکفین و تجهیزش نموده، در بقیع عرفه مدفون ساختند.»

9713224خ 0 22 خ اول به آن استقامت صراط فرموده و حقیقت آن یقین نموده و آنگاه به اتّباع که عبارت از ثابت بودن است بر آن دلالت می فرماید. و مراد از «الْمَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ» یهودند و از «الضَّالِّینَ» نصاری. یعنی قوم یهود به دلیل: «وَ باؤُ بِغَضَبٍ مِنَ اللَّهِ» 0813224خ 0 23 خ که در شأن ایشان واقع شده، «وَ ضَلُّوا عَنْ سَواءِ السَّبِیلِ» 1813224خ 0 24 خ که درباره نصاری صادر شده و هرکه از طریق محمّد و اهل بیت او انحراف جوید، حکم آن دارد.

و در آخر مکتوب قیصر روم مرقوم بود که کدام سوره است از سوره قرآنی که هفت آیه است به عدد ابواب دوزخ و هفت حرف از حروف در وی نیست؟ که ما در انجیل خوانده ایم، هرکس آن سوره را بخواند، هفت در دوزخ بر وی بسته شود. امیر- کرّم اللّه وجهه- در آخر همان جواب نوشت که: آن سوره فاتحه است که آن را سبع المثانی خوانند و آن هفت حرف که «ثا» و «جیم» و «زاد» و «شین» و «ظا» و «خا» و «فا» باشد در آن سوره نیست. آن همین سوره است که به شما رسیده که در «اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ» شبهه داشتید و آن کتابت را مهر خود کرده فرستاد و چون قیصر روم بخواند، حقیقت دین اسلام بر وی منکشف گشت و اما به قوم خود اظهار نتوانست کرد، به دل قبول اسلام نمود و اسیران اهل اسلام باز فرستاد.»

باطنی است و نزد امیر المؤمنین علی، علم ظاهر و باطن اوست و قرآن بر هفت قرائت نازل گشته؛ و یا مراد از حرف اصل باشد که بر هفت اصل نازل شده، محکم و متشابه و نص ظاهر و مجمل و مئوّل و ناسخ و منسوخ.»

محافظت نیست. دیگری پرسید، فرمود: علم بهتر است از مال؛ زیرا که از صاحب مال فردا حساب بطلبند و از صاحب علم نه. دیگری پرسید، فرمود: علم بهتر است از مال؛ زیرا که مال به طول زمان کهنه می شود و علم نه.

دیگری پرسید، فرمود: علم بهتر است از مال؛ زیرا که از علم دل روشن می شود، از حبّ مال سیاه. دیگری پرسید، فرمود: علم بهتر است از مال؛ زیرا که صاحب مال همچو فرعون دعوی خدایی کند و صاحب علم گوید: «ما عبدناک حقّ عبادتک 3813224خ 0 26 خ». و بعد از ادای جواب سؤالات فرمود: به خدایی که جان علی بن ابی طالب در قبضه قدرت اوست، اگر شما سؤال کنید تا مادامی که من زنده باشم، هر آینه جواب غیر مکرّر دهم. چون آن خوارج این چنین علم و دانایی از امیر المؤمنین- کرّم اللّه وجهه- مشاهده کردند، هیجده نفر با جمعی از تابعان خود زبان به استغفار گشاده، تائب و مؤمن شدند.»

دانستی؟ گفتم: «سمعت ثلثمائه و ثلاثین صوتا فعلمت انّهم ثلثمائه و ثلاثون.» یعنی، شنیدم سیصد و سی آواز. پس دانستم به درستی که ایشان سیصد و سی تن اند. آن سرور دست مبارک خود بر سینه من نهاده، فرمود: زادک اللّه ایمانا و علما یا علی. 4813224خ 0 27 خ»

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:263

ندانند. پس او را بازگردان و توبه اش بده به آنچه گفته و بعد از توبه اجرای حدّ بر او کن و اگر توبه نکند به قتل آر که او از ملّت اسلام خارج است. چون این خبر به قدامه رسید، توبه کرد.»

تعالی و حامل نامه نامی قنبر- رضی اللّه عنه- بود. چون پیش معاویه رفت، او نظر بر بلندی قامتش کرده از روی هزل گفت: «هل عندک خبر من السّماء.» یعنی آیا پیش تو هست خبر از آسمان؟ گفت: آری. «انّ العلی فی قفاک و ملک الموت فی هوائک» یعنی امیر المؤمنین در عقب تو می آید و عزرائیل در طلب تو. معاویه منفعل شده خاموش گشت. پس قنبر با کفش بر گلیمش روان شد تا ملاقات کند. معاویه گفت: «فاخلع نعلیک 0913224خ 0 33 خ» قنبر گفت: هذا «إِنَّکَ بِالْوادِ الْمُقَدَّسِ طُویً» (33) یعنی تو که می گویی فرود آر نعلین خود را- چنانچه حقّ سبحانه به موسی- علیه السّلام- بر طور سینا گفته بود مگر این وادی مقدّس است! معاویه نیز سر در پیش افکنده، خجل شد. پس به امیر المؤمنین در جواب نوشت که: «علی قدری غلی قدری» یعنی به مرتبت من جوش می زند دیگ من.»

هم در مطول و مختصر معانی مسطور است که: «علی مشتق از علوّ است و معنی علوّ، بلند از همه چیزها و معاویه مشتق از عوعو آواز سگ را گویند و در بعضی از کتب معتبره به نظر درآمده که معاویه در زمان بغی خود مسجدی از بیت المال بنا کرد و بدان مفاخرت می نمود و چون این خبر به سمع مبارک امیر المؤمنین- کرّم اللّه وجهه- رسید، فی البدیهه این سه بیت نوشته فرستاد.

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:265

عربیه:

سمعتک تبنی مسجدا من خیانهو انت بعون اللّه غیر موفّقی

کمطعمه الزمناء من کسب فرجهاجری مثلا للخاین المتصدّقی

و قال لها اهل البصیره و التّقی لک الویل لا تزنی و لا تتصدّقی معنی بیت اول) شنیدم که

تو بنا می کنی مسجدی از خیانت و حال آنکه به عنایت خدای تعالی توفیق نخواهی یافت.

معنی بیت دوم) چنانچه صدقه دهنده زنی که نامش زمناء بوده، از کسب فرج خود، جاری است مثل تو از برای خیانت در صدقه دادن آن زن.

معنی بیت سوم) و گفت آن سرور- صلّی اللّه علیه و آله و سلّم- که: صاحب بصیرت و تقوی بود زمناء در وقتی که او آمده گفت: یا رسول اللّه، من از کسب زنا صدقه می دهم.

آن حضرت فرمود: لا تزنی و لا تتصدقی؛ یعنی نه زنا کن و نه صدقه بده.»

سازم؛ دست و پایت ببرم و زبانت بگذارم. پس فرمود که: دست و پای او بریده بر دار کردند. رشید احادیث صحیحه در حقّ اهل بیت روایت می کرد و می گفت: بنویسید پیش از آنکه زبانم ببرند. چون این خبر به آن ملعون رسید، از سر قهر و غضب گفت: زبانش ببرید تا دیگر بار دم نزند. آمدند که زبان بیرون کنند، رشید- رضی اللّه عنه- فرمود: نه دعوی کرده بود آن شقی که صاحب مرا دروغگو گرداند! پس زبان بیرون کرد. چون قطع کردند، همان ساعت شهید شده به سعادتی مشرّف گشت که هرگز به شقاوت مبدّل

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:266

نگردد.»

بیت:

هرکه در عشق او شود کشته دهدش خون بها علیِّ ولی

حالات ارضی چیزی پرسم؟

اینجا که ایستاده، می دانی که در زیر قدمت چه مدفون است؟ و اللّه اطلاع ندارم. فرمود:

ظرفی است پر از دینار، بدین عدد و نقش سکه، بدین منوال. پیر گفت: این سخن از کجا می گویی؟ امیر گفت: به عنایت رسول ربّ العالمین و نیز فرمود: چون 1913224خ 0 34 خ یافتم به این قوم حرب کنم، از لشکر اسلام کم از ده کس کشته شوند و از لشکر مخالفان کم از ده کس جان به سلامت ببرند. پیر از این سخنان متحیّر شد پس بفرموده امیر زیر قدم او کندند.

ظرفی بیرون آمد پر از دینار. چون شمردند، همان عدد و همان سکه بود. پیر فی الحال از دیر بیرون آمده به دست حقّ پرست امیر بیعت نموده مسلمان شد و امیر المؤمنین با سطوت تمام و شوکت مالاکلام روی به نهروان آورد و با لشکر خوارج که از راه ضلالت خویشتن را در بادیه طغیان و هاویه عصیان انداخته بودند و از غایت ادبار مورد صافی انقیاد و اطاعت را به شوایب هرگونه معایب مکدّر ساخته، در مقابل آمده راه مقاتله گشودند و از آن چهار هزار ناکس سه هزار و نهصد و نود و یک تن در عرصه تلف شدند و نه کس گریخته، جان از آن عرصه خون افشان بیرون بردند و از لشکر اسلام نه کس شربت شهادت چشیدند و باقی رخت زندگانی از آن دریای خون افشان به ساحت سلامت کشیدند. پس بعد از فتح فرمود: ذو الندیّه را بجویید. در کشتگان یکبار جستند،

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:267

نیافتند. جمعی گفتند: شاید کشته نشده و از معرکه فرار نموده باشد. فرمود: و اللّه دروغ نگویم؛

او کشته شده، او را بجویید. چون مرتبه دوم جستند، در زیر چهل تن از کشتگان یافتند، به همان روشی که امیر المؤمنین فرموده بود.»

هر مصراعی چهار «فعلن» است بی سکون و این بحر «مثمّن مستعلن» است و کلمه طیّبه لا اله الّا اللّه که مصرع اول این ابیات است، تقطیعش چنین است: لا و به اشباع های مضمومه

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:268

«فعلن».

معنی بیت اول) کلمه طیبه لا اله الّا اللّه حقّ و صدق است و تکرار حقّ و صدق جهت مبالغه آمده؛

معنی بیت دوم) به درستی که دنیا فریب داد ما را و مشغول گردانید ما را و در سهو و خطا انداخت ما را؛

[معنی بیت سوم) ای فرزند دنیا که جمع می کنی، دنیا صد صد فانی می شود 3913224خ 0 36 خ]؛

معنی بیت چهارم) نمی گذرد هیچ روزی از ما مگر آنکه سست می شود از ما رکنی؛

معنی بیت پنجم) ضایع کردیم ما سرای باقی را و وطن ساختیم سرای فانی را؛

معنی بیت ششم) نیستیم ما که بدانیم آنچه تقصیر کردیم در دنیا مگر روزی که بمیریم.

من گفتم: یا امیر المؤمنین، نصاری می دانند آنچه ناقوس می گوید؟ فرمود: اگر می دانستند هر آینه عیسی- علیه السّلام- را به خدایی نمی پرستیدند. روز دیگر من رفته پیش دیرانی که ناقوس می نواخت گفتم: به حقّ مسیح بنواز ناقوس را به نوعی که می نواختی. دیرانی ناقوس می نواخت و من ابیات مذکوره می خواندم تا رسیدم به مصراع: فیها الّا یوم متنا. پس دیرانی گفت: به خدا که راست بگو، که خبر داد تو را از این معنی؟ گفتم: آن مرد که با من دیروز بود. گفت: آیا میان او و پیغمبر شما قرابتی هست؟

گفتم: این ابن عمّ سرور انبیاست. پس دیران گفت: و اللّه، من یافتم در تورات نوشته که: در آخر انبیا پیغمبری خواهد بود که وصی او تفسیر کند

آنچه ناقوس گوید. آنگاه با من به ملازمت امیر المؤمنین آمده، مسلمان شد؛ الحمد للّه علی دین الاسلام.»

اعرابی را کشتی؟ گفت: جهت آنکه تکذیب رسول خدا کرد و هرکه تکذیب تو کند، حلال است ریختن خون او و واجب است کشتن اعرابی. آن سرور- صلّی اللّه علیه و آله و سلّم- فرمود: به حقّ آنکه مرا به راستی برانگیخته که خطا نکردی یا اخی در باب کشتن اعرابی. تو حکم خدای را یعنی آنچه رضای خدا بود از تو به وقوع آمد- جزاک اللّه فی الدّارین خیرا. 4913224خ 0 37 خ»

از آنچه مرتکب شده ام، هرچه خواهید کنید. پس گفت: آیا می دانید شما به درستی که خدا خلق کرد از بدو، آدم- علیه السّلام- را، عقد بست او را به خود 5913224خ 0 38 خ که حوّا باشد و همچنین تزویج کرد پسران خود را به دختران خود؟ گفتند: راست گفتی. گفت:

این کار من هم آن چنان است. پس قوم محرّمات خود را عقد کردند از روی همین دلیل و خدای تعالی محو کرد از سینه های ایشان علم را و کتاب را از ایشان برداشت.

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:270

بنابراین کافرند که داخل می شوند در دوزخ و حال منافقان سخت تر است از ایشان. در این حال مردی دیگر آمده، گفت: یا امیر المؤمنین، دلالت می کن مرا به عملی که به وسیله آن خدای تعالی نجات دهد. فرمود: بشنو که اقامت دنیا بر سه چیز است: به عالم عامل و ناطق و مالداری که بخل نکند مال خود را بر اهل دین و فقیر صابر؛ هرگاه عالم نپوشد علم خود را و غنی بخل ورزد و فقیر صبر نکند، آن هنگام ویل و ثبور است (یعنی آن زمان دنیا هلاک می شود). و عارفان خداشناس می دانند که دار دنیا رجعت می کند به کفر و مردمان مغرور نشوند به کثرت مساجد و جماعت طایفه ای هستند که بدی های ایشان جمع است و دل ها پریشان. ایّها الناس، خلق اللّه سه طایفه اند: زاهد و راغب و صابر؛ و زاهد آنکه شاد نمی شود به چیزی و نمی گیرد از دنیا که به سوی او آید و محزون نمی گردد از آن چیزی که برود و صابر بر آنکه آرزوی دنیا نمی کند اما چون به دست آید متعرض می شود از

وی، جهت آنکه می داند خرابی عاقبت او را و راغب باک ندارد از حلال و حرام دنیا که به او رسد. سایل گفت: یا امیر المؤمنین، نشانه مؤمن چیست؟ گفت: آن است که نظر کند به چیزی که خدا واجب گردانیده است بر وی و روی به آن آرد و نظر کند به آنچه خلاف در آن است و بیزار شود از آن. سائل گفت: راست فرمودی ای امیر المؤمنین و ناپیدا شد. امیر تبسّم نموده، فرمود: برادر من خضر- علیه السّلام- بود.»

عمل کنید، التماس ما مبذول نداشته ما ضعیفان را اسیر کردند. یکی از حضّار گفت: یا امیر المؤمنین، چه با این دختر سخن می کنی که ایشان بعد از اسیری این گونه کلمات عجز می گویند. خوله گفت: من راست می گویم؛ شما هرچه خواهید کنید. پس خلیفه زمان به زبان

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:271

گوهرفشان گفت: در عهد رسول قاعده بود که هرکس از اصحاب- رضی اللّه عنهم- بر سر اسیری جامه می انداخت [و] دیگر کسی بر آن جامه چیزی زیاده نمی کرد، آن اسیر تعلّق به او می داشت؛ شما نیز چنین کنید. دو کس به طلب آن که خوله را به زنی بگیرند، جامه بر وی انداختند. خوله گفت: لا و اللّه، هرگز این خیال صورت نبندد و این امر محال از قوّه به فعل نیاید و هیچ کس مرا مالک نتواند شد مگر آنکه خبر دهد از آنچه در حین ولادت من از من واقع شده و بیان کند آنچه در آن وقت تکلّم نموده ام. یکی از حضّار گفت: ای دختر، به فزع آمده سخنان بی حاصل و لاطایل می گویی. گفت: به خدا که من در این قول صادقم، نه کاذب.

در این اثنا امیر المؤمنین علی- کرّم اللّه وجهه- به مسجد درآمد و این ماجرا بر سبیل استماع نموده، فرمود: ای قوم، صبر کنید تا از این ضعیفه کیفیت حال سؤال کنم. بعد از آن فرمود: ای خوله، چه می گویی؟ گفت: این جماعت قصد تملّک من دارند و من منتظر آن کسم که خبر دهد از آنچه در حین ولادت از من واقع شده. فرمود: گوش و دل به جانب من دار و روی توجه به سوی من آر. در آن

وقت که تو در شکم مادر بودی و درد طلق بر مادرت غالب شد، دست به مناجات برداشته گفت: «اللهم سلّمنی من هذا المولود.» یعنی بار خدایا، مرا در ولادت این فرزند سلامتی کرامت فرما. در آن ساعت دعایش مقرون به اجابت گردید و تو متولّد شده، گفتی: «لا اله الّا اللّه، محمّد رسول اللّه» و گفتی: ای مادر، مرا به حباله سیّدی درآر و او را از من فرزندی متولّد خواهد شد. جماعتی که در آن وقت حاضر بودند از سخنان تو متحیّر گشتند و آنچه از تو شنیده بودند، بر تخته مس نقش نمودند و آن تخته را مادرت در محل تولّد تو دفن کرد. چون بر وی اثر موت ظاهر شد، تو را به محافظت وصیت نمود. در زمانی که تو را اسیر می کردند، تمامی همّت خود مصروف بر اخذ آن لوح نموده، وقت بیرون آمدن خود را به آن رسانیده بر بازوی راست خود بستی. بیرون آر که صاحب فرزند منم و نامش محمّد خواهد بود. راوی گوید: دیدم خوله را که رو به قبله نشسته گفت: «اللّهم انت المفضّل المنّان [اوزعنی ان اشکر نعمتک الّتی انعمت علیّ] و لم تعطها لاحد الّا و اتممتها علیه 6913224خ 0 39 خ» و آن تخته مس را بیرون آورده، پیش حضّار مجلس انداخت.

چون صحابه این نوع واقعه غریبه مشاهده کردند، گفتند: «صدّق رسول اللّه، حیث قال: انا مدینه العلم و علیّ بابها» بعد از آن ابو بکر- رضی اللّه عنه- گفت: یا ابا الحسن، این دختر ملک توست. امیر المؤمنین- کرّم اللّه وجهه- خوله را جهت احتیاط به اسماء بنت عمیس که در آن

ایّام زوجه ابی بکر- رضی اللّه عنه- بود، سپرد تا از برای او والی پیدا شود. بعد از یک ماه برادر خوله آمده، از جانب خواهر وکیل شده به امیر المؤمنین عقد بست.»

بیت:

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:272 برو علم یک ذرّه پوشیده نیست که پیدا و پنهان به نزدش یکیست

این حکم برحذر باشید. آن مرد مکتوب را تعویذ دل سوخته خود ساخته، متوجّه آذربایجان گشت.

راوی گوید: من به خدمت امیر المؤمنین- کرّم اللّه وجهه- رفته صورت واقعه معروض داشتم. فرمود: مطابق معجزه نبی کرامت ظاهر نشود مگر از وصی. چون این سخن شنیدم، مترقّب و مترصّد می بودم که اگر کسی از آذربایجان بیاید، حال صاحب شتر معلوم کنم. روزی دیدم آن مرد می آمد. چند قدمی پیش رفته از حالش پرسیدم، گفت: چون مکتوب پیش شتر افکندم، حمله بر من کرده مرا بر زمین انداخت. پس برادرم با جماعتی در رسیدند، به تردّد بسیار مرا خلاص کردند. بعد از آن مدّت مزید 9913224خ 0 41 خ تشویش کشیدم و این زخمی که بر روی من می بینی، در آن وقت واقع شده. چون به حال آمدم، گفتم پیش امیر المؤمنین عمر رفته اظهار حال خود کنم تا فکر معیشت عیال و اطفال من نماید. چون به دار الشّرع متوجّه شد، من به او همراه رفتم. عمر- رضی اللّه عنه- بعد از استماع احوالش گفت: حقّ سبحانه برای هر کاری کسی را آفریده. ای ابن عباس، این مرد را پیش علی بن ابی طالب برده حقیقت کار معروض دار. چون من و آن مرد به ملازمتش رسیدیم به مجرّد مواجهه متبسّم گشته فرمود: برو به آن موضعی که شتر توست و بگوی: «اللّهم انّی اتوجّه نبیّک نبیّ الرّحمه و اهل البیت الّذی اخترتهم علی العالمین. اللّهم ذلّل لی صعوبتها و اکفنی شرّها فانّک الکافی و المعافی و الغالب القاهر 0023224خ 0 42 خ.»

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:273

آن مرد این دعا یاد گرفته به آذربایجان رفت. سال دیگر دیدم که آن

شتر را در زیر بار درآورده به حج آمده و تحف و هدایا جهت شاه ولایت پناه آورده، آن حضرت فرمود: احوال را تو می گویی یا من؟ گفت: یا امیر المؤمنین، تو بفرما. فرمود: در وقتی که نظرت بر شتر افتاد دعا خواندی، شتر به تخضع و تذلّل تمام پیش تو آمده خوابید و طاعت تو را گردن نهاد. گفت:

و اللّه! به همین عنوان بود که به زبان مبارک بیان نمودی. و دیگر هر سال به حج می آمد و انتفاع بسیار از نتایج آن شتر گرفته متموّل می گردید. آن حضرت رو به من کرده به زبان خارق بیان فرمود: ای عبد اللّه، اگر کسی را مشکل در کار و نقصانی در مال یا بیماری در اهل و عیال پدید آید، او از روی خضوع و خشوع دعای مذکور خوانده به درگاه الهی تضرّع نماید البته حاجتش روا گردد.»

ای عبد اللّه، تو در حین حیات چرا چنین جرأت می کنی؟ گوییا می بینم تو را بر بستر خواب سر بریده اند و هیچ کس کشنده تو را نمی داند که کیست. به ثبوت پیوسته که در زمان مختار- رضوان اللّه علیه- از وی خشم کرده، پیش مصعب زبیر به بصره روان شد. چون شب به منزلی فرود آمد، صباح بر بستر خوابش کشته یافتند و معلوم نشد که قاتلش کیست و سبب کشتن او چیست؟»

مؤلف گوید: در روضه الشّهداء مسطور است که: «به قول اشهر، امیر المؤمنین- کرّم اللّه وجهه- را هجده پسر بود که شش در صغر سن وفات یافتند. چنانکه محسن سقط شد و در آن زمان که امیر المؤمنین عدد دوازده بر زبان مبارک آورده، دوازده پسر حیّ و قایم بودند.» بر این تقدیر، تصحیح هر دو قول به ثبوت پیوست- و اللّه اعلم بحقایق الامور.

هم در کتاب مذکور از امام حسین- رضوان اللّه علیه- منقول است که: «روزی پیش امیر المؤمنین- کرّم اللّه وجهه- سوره: «إِذا زُلْزِلَتِ الْأَرْضُ زِلْزالَها» 1023224خ 0 43 خ می خواندم. چون به این

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:274

آیه رسیدم که: «وَ قالَ الْإِنْسانُ ما لَها یَوْمَئِذٍ تُحَدِّثُ أَخْبارَها» (43)، فرمود: آن انسانی که از زمین سؤال کند و زمین با وی اخبار بگوید منم. در این اثنا ابن الکوا نام شخصی حاضر بود، گفت: یا امیر المؤمنین، مراد از آیه کریمه: «عَلَی الْأَعْرافِ رِجالٌ یَعْرِفُونَ کُلًّا بِسِیماهُمْ» 2023224خ 0 44 خ چیست؟

و غرض از صاحب اعراف کیست؟ فرمود: ماییم رجال اعراف که بشناسیم دوستان و انصار خود را از روی های ایشان و بایستیم میان دوزخ و بهشت. وای بر آن کسی که انکار

او کنیم و در اثنای مکالمه چند مرتبه به ویحک خطاب کرد؛ یعنی وای بر تو! حال آنکه ابن الکوا اظهار تشیّع می کرد و این سرّ مخفی بود تا جنگ نهروان که ابن الکوا از جانب خوارج بیرون آمده با لشکریان شاه مردان محاربه کرد و به درکات جحیم واصل شد و سرّ کار او معلوم گردید و شخصی دیگر آمده، گفت: یا امیر المؤمنین، من تو را دوست می دارم. فرمود: چرا دروغ می گویی؟ او گفت: حقّا که بر سرایر و ضمایر اطّلاع تمام داری و خجل شده رفت. آنگاه مرد دیگر آمده، گفت: یا امیر المؤمنین، من تو را و فرزندان تو را دوست می دارم و مراعات محامد بیش از پیش بجا آورد و در بیان فضایل و مناقب دودمان آن حضرت سعی موفور به ظهور رسانید. فرمود: اینکه می گویی نه از تصدیق قلب است بلکه محض نفاق است؛ زیرا که محبّان حقیقی و مخلصان تحقیقی ما را علامات و آثار است و ما می شناسیم ایشان را. پنج کس دوست خاندان ما نشوند، هرچند جهد نمایند، اول) دیّوس؛ دوم) مخنّث؛ سیوم) پشت انداز؛ چهارم) حرامزاده؛ پنجم) آنکه مادرش در حالت حیض حاصل کرده باشد. چون آن مرد این مقالات شنیده، پیش معاویه رنجیده رفته، یکی از مقتدیان او شد تا همراه مقتدای خود با ملازمان امیر المؤمنین جنگ کرده به درکات جهنم رفت.»

عیان است بر محک حبّ آن امام انام حلالزاده کدام و حرامزاده کدام

کند که از من تبرّا کنی چه خواهی کرد؟ گفتم: هرگز این کار نکنم و دست از دامن ولای والای تو برندارم.

فرمود: و اللّه امر به قتل تو خواهد کرد. گفتم: صبر کنم و از راه محبّت و وداد و طریق اعتبار تو به سبب سر و جان برنگردم.

لمؤلّفه:

اگر سنگ جفا ریزد و گر تیر بلا بارددل از کویت نخواهم کند تا جان در بدن دارم فرمود: اگر چنین کنی از آتش دوزخ محفوظ و مصون مانی و با من در بهشت باشی.

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:275

عمران گوید: پدر من با من گفت: روزی باشد که معاویه مرا از تو طلب نماید و تو گویی پدرم در مکّه است. او جماعتی از سرهنگان با تو در قادسیه مقیم سازد تا وقت مراجعت از مکه مرا گرفته پیش او برند که من این خبر از امیر المؤمنین شنیده ام. چون مدّتی بر این گذشت، پدرم به حج رفت و در همان ایام معاویه کس به طلبش فرستاد و غلامانش اطراف خانه ما را گرفته، در طلبش سعی بلیغ نمودند. چون نیافتند، مرا پیش معاویه بردند. گفت: پدرت کجاست؟

حاضر کن. گفتم: به حج رفته و الحال در مکّه معظّمه است. پس جمعی از توابع خود همراه من به قادسیه فرستاد و چندان در قادسیه مقیم بودند که پدرم مراجعت نمود. چون او را گرفته پیش معاویه بردند، گفت: ای میثم، اگر حیات خود می خواهی، علی بن ابی طالب را نفرین کن.

گفت: لعنت خدا بر دشمنان و نفرین کنندگان امیر المؤمنین علی باد، ابدالآباد؛ من هرگز این نوع ظلم بر خود روا ندارم. پس بفرموده معاویه او را بر در خانه

عمران حریث واژگونه آویختند و بعد از چهار روز خون از دهنش جاری شد و در این حال می گفت: سؤال کنید از من تا خبر دهم شما را از قساوات و قبایح بنی امیه. چون سخنانش به معاویه رسید، گفت:

لجام در دهن او کنید تا سخن نکند. چون لجام در دهنش کردند، همان روز به جوار رحمت ایزدی واصل شد و اوّل کسی که لجام در دهن کلمه لا اله الّا اللّه، محمّد رسول اللّه کرد، معاویه بود.

و نیز منقول است که: «در این چهار روز میثم هرچند از برای گزاردن نماز فریضه اجازت می خواست، معاویه در جواب می گفت: تا بر علی بن ابی طالب نفرین نکنی، نمازت کی مستجاب است.»

در خلاصه المناقب محبّت امیر المؤمنین- کرّم اللّه وجهه- را به سه وجه بیان کرده. ظاهر و باطن و تحقیق. آنکه به وجه ظاهر تعلّق دارد، این است که ایمان مورث ولایت است؛ کما قال اللّه تعالی: «اللَّهُ وَلِیُّ الَّذِینَ آمَنُوا» 3023224خ 0 45 خ و امیر المؤمنین امام اهل ولایت؛ کما قال النّبی: «یا علی، انت امام کلّ مؤمن و مؤمنه بعدی 4023224خ 0 46 خ» پس اهل ولایت امیر را دوست دارند به واسطه ایمان؛ و آنکه به وجه باطن تعلق دارد، این است که جنّت، دل محمّد رسول اللّه است، کما قال: «الجنّه و ما فیها من النّعیم من نور قلبی 5023224خ 0 47 خ»، و محبت امیر المؤمنین در دل رسول است لاجرم اهل ایمان امیر را دوست دارند؛ زیرا که از جنّت نصیب دارند و ارباب نفاق اگرچه دعوی محبّت کنند اما دوست ندارند زیرا که ایشان را از جنّت نصیب نیست که

چون به تجلّی و مظهر آن صور علمیه ذاتیه روح اعظم آمد و جوهریت او مجلای ذات شد و نورانیت او مجلّی علم و چون او به حقیقت محمّد است لاجرم علی مجلای ذات قدیم آمد؛ زیرا که علی باطن محمّد است.

پس در هرکه جمال ذات و صفات بیشتر ظهور کرد، علی- کرّم اللّه وجهه- را دوست دارد و

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:276

هرکه کمتر، کمتر.»

لمؤلّفه:

از ازل داریم در دل ما هوای مرتضی توتیای دیده جان خاک پای مرتضی

ای خوشا جانی که در راه وفایش گشت خاک صد جهان جان گر 6023224خ 0 48 خ بوَد سازم فدای مرتضی

مژده عمر ابد بادا بر آن کز صدق دل ساخت جان خود فدا اندر وفای مرتضی

دوستی مرتضی بگزین به جان ای شیخ شهرکس ولی هرگز نگشته بی ولای مرتضی

صد هزاران ورد اگر خوانی ندارد هیچ سودای خداجو، ساز ورد خود ثنای مرتضی

ماورای رای او هرکس که جوید گمره است باد گمره هرکه باشد ماورای مرتضی

هان گدای باب علم احمدی شو از خردزآنکه بر شاهان شرف دارد گدای مرتضی

گر نیاید باورت سوی گدا آی و ببین کز دو عالم ساختش فارغ عطای مرتضی

ز ابتلای دنیی دون پاک دل شو پس بگوای که می گویی دل من مبتلای مرتضی

بغض و کینه را ز دل بیگانه کن ای یار من گر تو می خواهی که گردی آشنای مرتضی

بود قوت پاکش انوار تجلّی حضورنان جو بوده به ظاهر گر غذای مرتضی

تو غذای خویشتن کردی همه حقد و حسدوآنگهی گویی نخواهم جز رضای مرتضی

جنّت فردوس مشتاق لقای او بوَدآنکه چون «کشفی» ست مشتاق لقای مرتضی

ابو بکر سپرده به حج رفت. چون بعد از چندگاه مراجعت نموده به مدینه آمد، ابو بکر از عالم فنا به دار بقا شتافته بود. عمر بن الخطّاب به جایش نشسته. به دار الشّرع آمده، طلب هزار دینار نمود. عمر- رضی اللّه عنه- گفت: مرا از این معنی اطّلاع نیست؛ از عایشه تحقیق باید نمود، شاید او را معلوم باشد. چون از امّ المؤمنین پرسیدند، گفت: من نیز واقف نیستم. بازرگان مشوّش خاطر شده، بنابر سبقت آشنایی به سلمان فارسی- رضی اللّه عنه- حقیقت حال اظهار کرد. سلمان او را پیش جناب مستطاب ولایت مآب آورده، قصّه به موقف عرض رسانید. امیر المؤمنین به مسجد سید المرسلین آمده گفت: یا ابا حفص، از عایشه- رضی اللّه عنه- اذن حاصل کن تا در موضعی که امانت مدفون است بنمایم. عمر- رضی اللّه عنه- فرمود: یا ابا الحسن، مگر ابو بکر صدّیق با تو این سرّ ظاهر کرده بود؟ فرمود: یا ابا حفص، تو محرم ابو بکر بودی و اکنون وصی اویی، هرگاه با تو نگفته باشد با من چگونه گوید؟ لیکن آفریدگار ابو بکر به ارض امر کرده که هرچه از شرق تا غرب بر وی بگذرد با من بیان کند.

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:277

آنگاه به منزل امّ المؤمنین- رضی اللّه عنها- تشریف برده، اشاره کرد به موضعی که یک قدم آدم بکنید. چون کندند، ظرفی برآمد که هزار دینار در او بود. چون به طفیل امیر المؤمنین حق به حق دار رسید و دین از گردن ابو بکر ساقط شد، حضّار به انکسار تمام گفتند: کس به کدام زبان وصف علی بن ابی طالب کند که در هر

وادی از همه پیش است؛ هم در علم و فراست و هم در قوّت و شجاعت، هم در سخاوت و مجاهدت و ریاضت و هم با پیغمبر در نسبت و قرابت!»

بدو رسیدند و شما گویید درخت اول زیتون است که نوح به جهت کشتی نشاند و نه چنان است. آن فجوه ای است که آدم- علیه السّلام- از بهشت با خود آورد و انواع شجره از آن است. یهودی گفت: بدان خدایی که خالق لیل و نهار است، پدرم هارون به املای موسی چنین نوشته.

اکنون خبر ده از سه گانه دیگر. اول آنکه) بعد از سیّد انام- علیه الصّلوه و السّلام- چند امام اند؛ دوم) در کدام بهشت باشند؛ سیّوم) از اول سنگی که از آسمان بر زمین آمد. فرمود:

دوازده امام عادل باشند و زیان ندارد ایشان را ظلم هیچ ظالمی و دلتنگ نشوند از مخالفت هیچ مخالفی و سیّد کاینات در بهشت عدن باشد و ایشان نیز با وی باشند و اوّل سنگی که بر زمین آید به دانش شما صخره بیت المقدس است و نه چنان است. آن حجر الاسود است در بیت الحرام که جبرئیل از آسمان آورده. یهودی گفت: و اللّه من نیز در کتاب هارون چنین

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:278

دیده ام.

و گفت: سؤال هفتم آن است که مدت عمر وصی خاتم انبیا چند سال باشد و او را بکشند یا به موت خود بمیرد؟ فرمود: وصی پیغمبر منم و شصت و سه سال عمر من خواهد بود و به زخم تیغ شهید شوم. کشنده من بدتر از عاقر ناقه صالح باشد. یهودی زار زار بگریست و گفت: «اشهد ان لا اله الّا اللّه و اشهد انّ محمّدا رسول اللّه و اشهد انّک وصی رسول اللّه» پس ورقی به خط عبرانی از آستین برآورده به دست امیر داد. آن حضرت در وی نگریسته بگریست. یهودی گفت:

یا وصی خیر المرسلین، موجب گریه چیست؟ فرمود: به واسطه آنکه حقّ سبحانه مرا یاد کرده؛ زیرا که در این ورق نام من مرقوم است. گفت: آن را به من نمای. آن حضرت انگشت مبارک بر آن نهاد، فرمود: من در تورات به اسم «هابیل» و در انجیل به «حیدر» نیز موسومم و همچنان می گریست و می فرمود: الحمد للّه که نام من در کتب و 7023224خ 0 49 خ صحف ابرار ثبت کرده و مرا از فراموشان نگردانیده.»

بود و انذار قوم خود کرده، موری است که چون لشکر سلیمان بر قوم او گذشت، او گفت: به خانه های خود درآیید که لشکر شما را پایمال نکند؛ کما قال اللّه تعالی: «یا أَیُّهَا النَّمْلُ ادْخُلُوا مَساکِنَکُمْ لا یَحْطِمَنَّکُمْ سُلَیْمانُ وَ جُنُودُهُ.» 8023224خ 0 50 خ و آن پنج تن که خلق ایشان نه از رحم است، آدم و حوّا و عصای موسی که ثعبان می شد و ناقه صالح و کبش ابراهیم- علیه السّلام- بود و یکی، خداست- جلّ جلاله- که شریک ندارد و دو، آدم و حوّاست و سه، موالید سه گانه و چهار، کتب سماوی است: تورات موسی و انجیل عیسی و زبور داود و

مناقب مرتضوی، کشفی ،متن،ص:279

فرقان محمّد- علیهم السّلام- و پنج، نماز پنج گانه است و شش، به حکم: «وَ لَقَدْ خَلَقْنَا السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَیْنَهُما فِی سِتَّهِ أَیَّامٍ» 9023224خ 0 51 خ شش روز است که حقّ سبحانه خلق کرد آسمان و زمین و عالم را در آن شش روز، و شش جهت نیز توان گفت و آنچه هفت است به حکم: «وَ بَنَیْنا فَوْقَکُمْ سَبْعاً شِداداً» 0123224خ 0 52 خ هفت آسمان که بر زیر سر شما خلق کرد و هشت، فرشته اند بر دارنده عرش؛ کما قال اللّه تعالی: «وَ یَحْمِلُ عَرْشَ رَبِّکَ فَوْقَهُمْ یَوْمَئِذٍ ثَمانِیَهٌ» 1123224خ 0 53 خ و نه، آیاتی است که موسی- علیه السّلام- فرستاده چنانچه در قرآن خبر می دهد: «تِسْعَ آیاتٍ بَیِّناتٍ» 2123224خ 0 54 خ و ده، عشره ای است که موسی- علیه السّلام- وعده کرده بود که سی روز در کوه طور ساکن باشد، آن را به ده روز دیگر تمام کرد که چهل روز شد. چنانچه می فرماید:

«وَ واعَدْنا مُوسی ثَلاثِینَ لَیْلَهً وَ أَتْمَمْناها بِعَشْرٍ» 3123224خ 0 55 خ، و عقول عشره نیز توان گفت و آنچه یازده است، برادران یوسف اند که حقّ تعالی از آن خبر می دهد: «إِنِّی رَأَیْتُ أَحَدَ عَشَرَ کَوْکَباً» 4123224خ 0 56 خ و آنچه دوازده است، آن دوازده چشمه است که به عصای موسی ظاهر گردید؛ قوله تعالی: «فَقُلْنَا اضْرِبْ بِعَصاکَ الْحَجَرَ فَانْفَجَرَتْ مِنْهُ اثْنَتا عَشْرَهَ عَیْناً» 5123224خ 0 57 خ چون یهودیان این سخنان از امیر المؤمنین- کرّم اللّه وجهه- شنیده، گفتند: گواهی می دهیم که خدا یکی است و محمّد رسول اوست و تو یا علی، وصی و جانشین رسولی، چنانچه هارون وصی موسی بود و همه یکباره مسلمان شدند- الحمد للّه علی التّوفیق.»

مؤلف گوید: در کتاب الغرایب چنین مسطور است که: «آن یهودیان سه نفر بودند، دو ایمان آوردند و یکی گفت: من نیز ایمان بیارم اگر چند سؤال مرا جواب گویی. امیر فرمود:

بپرس. گفت: درّاج و خروس و قمری و جغد و اسب و حمار چه می گویند؟ فرمود: درّاج، «الرَّحْمنُ عَلَی الْعَرْشِ اسْتَوی» 6123224خ 0 58 خ می گوید؛ خروس، «اذکروا اللّه یا غافلون» 7123224خ 0 59 خ و قمری، «اللّهم العن مبغض آل محمّد 8123224خ 0 60 خ» و جغد، «سبحان ربیّ المعبود 9123224خ 0 61 خ» و اسب در روز جهاد، «اللّهم انصر عبادک المؤمنون علی الکافرین 0223224خ 0 62 خ» و حمار بر عثار لعنت می کند و ابلیس را دیده بانگ می زند.

سایل گفت: راست فرمودی که من نیز در تورات چنین دیده ام. اکنون یک سؤال از حال اصحاب کهف دارم. فرمود: حقّ سبحانه خبر حال ایشان در قرآن مجید داده. آنگاه قصّه مذکوره از اوّل تا آخر بر سبیل تفصیل